स्वाध्याय चळवळ

स्वाध्याय परिवार : स्वाध्याय परिवार हा भारतीय तत्त्वज्ञानातील काही महत्त्वाच्या बाबींचा अभ्यास, अंगिकार आणि त्यानुसार कृती करीत जीवनपालन करीत असलेला वैश्विक परिवार आहे. या परिवाराला स्वाध्याय परिवार म्हणतात. प्रत्येक कार्यकर्ता "स्वाध्यायी" म्हणून ओळखला जातो. सध्या ह्या चळवळीची गरज आहे. माणूस म्हणून जगण्यासाठी , घडण्यासाठी, माणूसकीचा मार्ग देणारा स्वाध्याय परिवार.

स्वाध्याय याचा एक अर्थ स्वतः केलेले अभ्यास असा आहे. भगवद्गीतेत श्रीकृष्णांनी स्वाध्याय हा एक दैवी गुण असल्याचे (अध्याय १६ श्लोक १), चार यज्ञांपैकी एक असल्याचे (अध्याय ४, श्लोक २८) आणि वाणीचे एक तप असल्याचे (अध्याय १७ श्लोक १५) सांगितले आहे. पतंजलि लिखित योगसूत्रांमध्येही स्वाध्याय हा योगसाधनेतील आठ टप्प्यांपैकी एक सांगितला आहे. स्वाध्याय चळवळीच्या तत्त्वज्ञानात स्वाध्याय या शब्दाचे हे अर्थ अभिप्रेत मानले जातात.

'''दशावतार''' ह्या पुस्तकातून स्वाध्याय (पांडुरंगशास्त्री आठवले यांच्या दशावतार ह्या ग्रंथातील समन्वय विचार) :-

शास्त्रीनी आध्यात्मिक ग्रंथाची उकल करताना उत्क्रांतिवाद, सांख्यवाद, नास्तिकवादाची उदाहरणे देत, हिंदू दशावताराचे स्वरूप बदलून ते विज्ञानवादी बनविले.

[दर एकादशीच्या दिवशी निष्क्रिय लोक एकत्र होतात व ओरडून सांगतात. प्रभो ह्या जगात फार घाण साचली आहे. तू ये आणि ती सगळी काढून टाक. पण अशा ओरडण्याने भगवंत येणार नाही. प्रभुकार्यासाठी आतडे तुटत असणाऱ्या, त्यासाठी बलिदान करण्याची तयारी असलेल्या लोकांनी हाक मारली तर भगवान अवतार घेतो .पवनशक्तीने पवनचक्की चालते ही गोष्ट खरी आहे .त्यात शंका नाही .पण ती पवनचक्की माणसाने उभी करावी लागते. पवन तिला चालवतो, उभी करीत नाही. गीतेच्या भाषेत सांगायचे झाले तर परित्राणाय साधुनाम् म्हणजे, सज्जन ईश्वरकार्य करीत असतील तर त्याच्या रक्षणासाठी भगवान येतो .चोरांनी लुटलेल्या मालाची वाटणी करीत असताना होणारी भांडणे मिटविण्यासाठी तो येत नाही.

भारतीय सांख्य मत आणि पाश्चात्त्य लामार्क ह्यांच्या दृष्टीने हे विश्व उत्क्रांत झालेले आहे; सृष्टीतूनविकास पावले आहे.उत्क्रांतिवादाच्या दृष्टीने हे जग आरंभी जलाकर होते, म्हणजे सृष्टीच्या आरंभी सर्व जलमय होते.डार्विनच्या विकासवादाच्या सिद्धान्तानुसार सृष्टीची उत्पत्ती पाण्यातून झाली आहे. त्यावेळच्या जलचरांतील श्रेष्ठ जीव असलेल्या मासळीने उपयुक्त शरीर धारण करून जलचर मत्स्यरूपात चित् शक्ती अवतीर्ण झाली. भूगर्भशास्त्रज्ञ आदियुगाला मत्स्ययुग म्हणतात. ही विकास वादाची पहिली पायरी वाटते. ग्रीसचा पहिला तत्त्वज्ञानी थेल्स सुद्धा पाण्याचे तत्त्वज्ञान समाजवताना म्हणतो की, सृष्टीचा प्रारंभ पाण्यापासून झाला आहे. उत्क्रांतिवादानुसार मत्स्य हा पहिला प्राणी आहे. म्हणून त्या योनीत चित् शक्तीने अवतार घेतला असे मानणे चुकीचे किंवा खोटे नाही.....पांडुरंगशास्त्री आठवले.

स्वाध्याय या शब्दाचा अर्थ "स्वतःचा अभ्यास" असा होतो. सखोल विचार केला असता, आपल्याला असे आढळून येते की हा प्रत्यक्षात जीवन बदलणारा अनुभव आहे. मानवी जीवनाला उन्नत करण्याच्या हेतूने हे तत्त्वज्ञान आहे; रेव्ह. दादाजी म्हणतात तसे. "आम्हाला असे तत्त्वज्ञान नको आहे जे पूर्णपणे सैद्धांतिक आहे आणि जे केवळ यूटोपियन कल्पना आणि सिद्धांतांवर चर्चा करते. आम्हाला असे तत्त्वज्ञान नको आहे जे केवळ इतर जगाचे आहे; त्याऐवजी, आम्हाला असे तत्त्वज्ञान हवे आहे जे व्यावहारिक आहे, जे आपल्या दैनंदिन जीवनात उपयुक्त ठरेल. , म्हणजे आपल्याला जगता येईल असे तत्त्वज्ञान हवे आहे."

रेव्ह. दादाजींनी 83 वर्षे अथक परिश्रम घेतले मुख्यत: मानवतेच्या उन्नतीसाठी आणि मानवी प्रतिष्ठेच्या स्थापनेसाठी. सर्व मानवांना ज्ञानी, आनंदी आणि कृतज्ञ बनवण्याच्या त्यांच्या प्रयत्नात, दादाजींनी स्वतःच्या शारीरिक अस्वस्थतेकडे लक्ष दिले नाही. ते होते. पाऊस, उष्णता आणि बर्फासह प्रतिकूल हवामानामुळे कधीही परावृत्त होत नाही. त्यांनी वंश, धर्म, राष्ट्रीयत्व, लिंग, सामाजिक स्थिती किंवा यासारख्या गोष्टींचा विचार न करता सर्व स्तरातील लोकांना मनापासून स्वीकारले. सर्वांवर आपल्या निःस्वार्थ प्रेमाचा वर्षाव करून ते वैश्विक मानवाचे जिवंत मूर्ति बनले.

दादाजींनी त्यांच्या भौतिक जीवनात लाखो-करोडो लोकांसाठी त्यांचे हृदय मोकळे केले होते. तेव्हापासून त्यांनी त्यांच्या हृदयात राहण्याचा निर्णय घेतला आहे; दादाजींनी त्यांची भूमिका हृदयस्थ ("हृदयात राहणे") मध्ये बदलली.

वैदिक जीवनपद्धतीनुसार, भौतिक अस्तित्वाच्या समाप्तीनंतर पवित्र पाण्यात अस्थी विसर्जन (अस्थीचे विसर्जन) करण्याची प्रथा आहे. पण आपल्या लाडक्या दादाजींचा अंतःकरणात वास राहिल्यास स्वाध्याय परिवाराला अस्थी विसर्जन कसे होईल? तो त्यांच्या हसण्यातून पसरतो, तो त्यांच्या डोळ्यांतून पाहतो, तो त्यांच्या हातांनी स्पर्श करतो आणि तो त्यांच्या पायांचा वापर करून चालतो. दादाजी कुठेच गेलेले नसल्यामुळे अस्थी विसर्जन करणे योग्य वाटले नाही. त्याऐवजी सात वेगवेगळ्या ठिकाणी सात अर्चिरायण आयोजित करण्यात आले होते.

"अर्चिरायन" हा अस्थी विसर्जनासाठी समानार्थी शब्द नाही. अर्चिरायन सूर्याच्या मार्गाचे प्रतिबिंब आहे, कारण दादाजी सूर्यासारखे आहेत, त्यांच्या तेजाने, उबदारपणाने आणि अद्वितीय उर्जेने. एखाद्याला असा प्रश्न पडेल की, "जर अर्चिरायन अस्थी विसर्जन सारखेच नाही, तर स्वाध्यायी अस्थी विसर्जनाचे विधी का करतात?" रेव्ह. दीदीजी स्पष्ट करतात की अस्थी विसर्जनाच्या विधीद्वारे, फुगलेला अहंकार, मत्सर, अनियंत्रित इच्छा आणि क्रोध यासारखे दुर्गुण प्रतीकात्मकपणे काढून टाकले जातात.

दादाजींनी नेहमीच सगळ्यांना स्वतःच्या मुलांसारखं वागवलं आणि दीदीजीही त्यापेक्षा वेगळ्या नाहीत. तिने स्वाध्यायींना स्वतःच्या भावा-बहिणींसारखे वागवले आहे. केवळ सर्व स्वाध्यायी हे तिचे कुटुंब आहे असे म्हणण्याऐवजी, त्यांना शक्य तितका सर्वोच्च सन्मान देऊन तिने हे सिद्ध केले. तिने त्यांना दादाजींच्या अर्चिरायनमध्ये सक्रिय भाग घेण्याची परवानगी दिली, हा सन्मान पारंपारिकपणे फक्त जवळच्या कुटुंबातील सदस्यांपुरता मर्यादित आहे.

दादाजींनी स्वतःला कधीच एका जागेपुरते मर्यादित न ठेवल्याने, अर्चिरायन देखील एका जागेपुरते मर्यादित न राहणे स्वाभाविक होते. आम्ही, परिवार या नात्याने, आमच्या दादाजींना अर्चिरायन काळात भारतातील सात वेगवेगळ्या पवित्र ठिकाणी नेण्याचे ठरवले!

1. उज्जैन मध्य प्रदेश 3 जानेवारी 2005
2. पुष्कर राजस्थान 7 जानेवारी 2005
3. हरिद्वार उत्तरांचल 11 जानेवारी 2005
4. कुरुक्षेत्र हरियाणा 14 जानेवारी 2005
5. गया जरखंड 18 जानेवारी 2005
6. जगन्नाथ पुरी ओरिसा 21 जानेवारी 2005
7. रामेश्वर तामिळनाडू 3 जुलै 2006

प्रत्येक अर्चिरायन दरम्यान, दादाजींची मुले 20,000 ते 40,000 पर्यंत कुठेही दादाजींना सर्वात जास्त आवडणारी गोष्ट करण्यासाठी आध्यात्मिक प्रवासाला निघतात, म्हणजे निःस्वार्थपणे देवाच्या मुलांना भेटतात. प्रत्येक कार्यक्रमादरम्यान, त्यांनी 3,000 ते 5,500 गावे आणि महानगर क्षेत्रांना भेट दिली आणि त्या भागातील लोकांशी निःस्वार्थ प्रेम सामायिक केले. त्यांनी दादाजींचा त्रिकाल संध्याचा संदेश त्यांच्या दिव्य बंधू भगिनींसोबत शेअर केला. त्यांनी भेटलेल्या लोकांच्या नावांसह त्यांचे भावनिक अनुभव UPASHRUTI मध्ये लिहिले. त्यांच्या यात्रेच्या शेवटच्या दिवशी त्यांनी ही उपश्रुती दादाजींना अर्पण केली.

प्रत्येक अर्चिरायन कार्यक्रमादरम्यान, जगाने एक अद्वितीय दैवी लहर पाहिली. उदाहरणार्थ, महाराष्ट्रातील 35,000 स्वाध्यायी, इतर हजारो स्वाध्यायांसह (उत्तर अमेरिका आणि यूकेमधील 1,000हून अधिक स्वाध्यायांसह) 5,000हून अधिक तमिळ गावांमध्ये त्यांच्या सहमानवांना भेटण्यासाठी प्रवास केला. भाषेचा अडथळा असूनही, या स्वाध्यायींनी लाखो तमिळ भाषिक बंधू-भगिनींशी प्रेमळ दैवी संबंध निर्माण केले. दैवी प्रेमाचे असे अपवादात्मक प्रदर्शन जगाच्या इतिहासात याआधी कधीच पाहायला मिळाले नव्हते आणि ते केवळ दादाजींच्या आशीर्वादामुळे आणि दीदीजींच्या मार्गदर्शनामुळेच शक्य झाले आहे.

पूज्य पांडुरंग शास्त्री (दादाजी) यांनी स्थापन केलेली "भाव निर्झर" ही अहमदाबाद येथे स्थित एक शैक्षणिक संस्था आहे. संस्थेच्या आत, भगवान योगेश्वर, भगवान शिव, देवी पार्वती, भगवान गणेश आणि एक शिवलिंग यांच्या आकारमानाच्या मूर्ती असलेले प्रार्थनागृह आहे. दरवर्षी भाव निरझर येथे संवतोत्सव म्हणून ओळखला जाणारा पवित्र सोहळा साजरा केला जातो. हा कार्यक्रम विहित वैदिक संस्कारांसह वर नमूद केलेल्या सर्व मूर्तींच्या पवित्रीकरणाच्या वर्धापन दिनाचे प्रतीक आहे. हे पवित्र विधी त्या आध्यात्मिक प्रक्रियेचे प्रतीक आहेत ज्याद्वारे देवाला मूर्तींमध्ये वास्तव्य करण्यासाठी बोलावले जाते आणि त्यांना केवळ दगडी मूर्तींमधून स्वतः देवाच्या भौतिक अवतारात रूपांतरित केले जाते.

दरवर्षी, स्वाध्याय परिवारातील एका वेगळ्या गटाला संवतोत्सव सोहळा आयोजित करण्याचा विशेषाधिकार, संधी आणि जबाबदारी दिली जाते. यावर्षी, 11 एप्रिल 2006 रोजी आयोजित करण्यात आलेल्या उत्सवाचे आयोजन, पूज्य दीदीजी आणि हजारो लोकांच्या उपस्थितीत 75,000हून अधिक "भावलक्षी" लोकांनी (तथाकथित 'अस्पृश्य किंवा 'हरिजन') द्वारे आयोजित केले होते, उपस्थित होते आणि सादर केले होते. इतर.

सरकारी कायदे आणि सामाजिक सुधारणांचे प्रयत्न करूनही "अस्पृश्य" आणि इतरांमधील असमानतेची समस्या समाजाला त्रास देत आहे. परिणामी, ही घटना क्रांतिकारी आणि इतिहास घडवणारी आहे. आजपर्यंत, बहुतेक गैर-स्वाध्याय मंदिरे भावलक्षी लोकांना प्रवेश करण्यास मनाई करत आहेत. आणि खेड्यापाड्यात तर अत्याचार आणि अन्याय अधिक तीव्र आहे.

अगदी लहान वयातच, पूज्य दादांना "अस्पृश्य" लोकांवरील ही जाचक वागणूक आणि अन्याय लक्षात आला आणि त्यांनी समाजातून अशा अमानुषतेचे उच्चाटन करण्याची शपथ घेतली. गेल्या काही दशकांमध्ये, पूज्य दादांनी स्वाध्याय उपक्रमाद्वारे, प्रत्येक मानवामध्ये वास्तव्य करणाऱ्या ईश्वराची जाणीव करून दिली आहे, या शक्तिशाली वैदिक विचाराच्या व्यावहारिक वापराद्वारे ते "परमात्मा" निर्माण करण्यात यशस्वी झाले आहेत. समाजाच्या सर्व स्तरातील लोकांमध्ये बंधुभाव. सर्व जाती, पंथ, धर्म आणि राष्ट्रांच्या लोकांमध्ये या आध्यात्मिक संबंधाची समज निर्माण करून, त्यांनी देवाच्या पितृत्वाखाली लाखो लोकांचे एक वैश्विक कुटुंब तयार केले आहे. परिणामी, समाजातील उच्चभ्रू वर्गाने "अस्पृश्यांना" स्वीकारले आहे, त्यांना आपलेच बांधव मानले आहे.

वर्षापूर्वी भाव निरझरमध्ये शेकडो भावलक्ष्यांची उपस्थिती असलेला तीन दिवसीय परिसंवाद झाला होता. या वेळी अहमदाबादच्या स्वाध्यायींनी भावलक्ष्यांसाठी आपले हृदय आणि घरे उघडली. हे भवलक्षी त्यांच्या यजमानांच्या पलंगावर झोपले आणि त्यांच्या यजमानांची भांडी वापरून जेवायचे ते कोणत्याही फरकाची किंवा असमानतेची भावना न ठेवता. त्यांनी प्रेमाने मिठी मारली आणि आमचा समृद्ध वारसा आणि आमच्या ऋषी-मुनींच्या सांस्कृतिक महानतेबद्दल प्रेमाने सांगितले. आपण या महान संस्कृतीचे आहोत आणि आपण त्याच्या महान वारशाचा भाग आहोत असे त्यांना मनापासून वाटत होते.

संवतोत्सवाच्या अलिकडच्या काही वर्षांत आणि महिन्यांपूर्वी, हजारो क्षत्रिय आणि इतर स्वाध्यायी खेडोपाडी आणि शहरांमधील भावलाक्षींच्या घरी नियमितपणे निवासी देव आणि दैवी बंधुत्वाची जाणीव निर्माण करण्यासाठी भेट देत.

एका क्षत्रिय नेत्याने तर भावलक्षी कुटुंबाला आपल्या कुटुंबात लग्नाचे निमंत्रण दिले. भावलाक्षी कुटुंब स्वतःची जेवणाची भांडी घेऊन आले. क्षत्रिय यजमानांनी त्यांना त्यांची भांडी त्यांच्या घरी परत करण्यास सांगितले आणि त्यांना सांगितले की ते इतर लोकांबरोबर समान बरोबर जेवतील. भावलक्षी कुटुंबाचा नेता म्हणाला, "तुमचे नातेवाईक आणि तुमची जात हे मान्य करणार नाहीत आणि आमच्यामुळे तुमचे त्यांच्याशी असलेले संबंध धोक्यात येतील." क्षत्रिय नेत्याने उत्तर दिले. "दादाजींच्या विचारांबद्दलच्या माझ्या प्रामाणिकपणाची परीक्षा होत आहे आणि मी दादाजींशी एकनिष्ठ राहिले पाहिजे. माझ्या नातेवाईकांना आणि जातीच्या लोकांना हे समजून घ्यावे लागेल आणि स्वीकारावे लागेल."

हळुहळु, या भावलक्षींची स्वीकृती खेड्यापाड्यात आणि शहरांमध्येही वाढू लागली आणि अधिकाधिक भावलक्षी समाजांनी इतर लाखो स्वाध्यायांसह दिव्य बंधुत्वाची भावना अनुभवली. या परिवर्तनाचा एक भाग म्हणून, दीदीजींनी त्यांना एका महान नवीन दिव्य विमानात चढवले आणि संवतोत्सवादरम्यान भाव निरझरमध्ये भगवान योगेश्वराचे पूजन करण्याची जबाबदारी देऊन त्यांचा सन्मान केला. दीदीजींच्या या पराक्रमाने भावलक्षी आणि इतरांमधील सर्व मतभेद आणि कुरबुरी दूर झाल्या आहेत. स्वाध्याय समाजात घुसलेल्या परिवर्तनाच्या खोलीचेही ते द्योतक आहे. स्वाध्यायांच्या अथक परिश्रमाने हा भव्य बदल घडून आला आहे. पण या समाजसुधारणेत स्वाध्यायांची भूमिका समजून घेणे गरजेचे आहे. त्यांनी समाजसुधारक म्हणून काम केलेले नाही. योगेश्वराचे भक्त म्हणून त्यांनी अथक परिश्रम घेतले आहेत. त्यामुळे त्यांची भूमिका समाजसुधारकांची नसून परमेश्वराच्या भक्तांची आणि साधनेची होती. सुधारणा ही त्यांच्या प्रामाणिक प्रयत्नांची आणि कृती-आधारित भक्तीची उप-उत्पादन होती.

500 प्रातिनिधिक भावलक्षी कुटुंबीयांकडून योगेश्वराची पूजा करण्यात आली. या 500 कुटुंबांनी या पूजेचा एक भाग म्हणून भगवान योगेश्वर आणि भगवान शिव यांच्या "गर्भद्वार" मध्ये (ज्या खोलीत देवता ठेवले आहेत) प्रवेश केला. या कुटुंबातील सर्व सदस्यांना हा विशेषाधिकार होता. भावलक्षी घरांतील मातीच्या भांड्यातून साचलेल्या पिण्याच्या पाण्याचा वापर करून योगेश्वराची पूजा करण्यात आली हे ऐकून संपूर्ण जगाला आश्चर्य वाटेल. तसेच बाजारातून ‘प्रसाद’ खरेदी केला नाही; त्याऐवजी, तो जमा केलेल्या गुळापासून बनवला गेला होता, जो हजारो भावलक्ष्यांनी स्वतःच्या घरातून आणला होता. भावलाक्षींना मोठ्या स्वाध्याय परिवाराशी पूर्णपणे जोडलेले आणि स्वीकारलेले वाटले. भारताच्या सामाजिक, धार्मिक आणि तात्त्विक इतिहासातील ही एक प्रचंड क्रांतिकारी घटना आहे. दादाजींनी म्हटल्याप्रमाणे, "भक्ती ही एक सामाजिक शक्ती आहे" याचा पुरावा आहे. या परिवर्तनामुळे दादाजींना नक्कीच खूप आनंद झाला असेल.

पांडुरंगशास्त्री वैजनाथशास्त्री आठवले (१९२०-२००३) यांच्या विचारांतून स्वाध्याय चळवळ उभी राहिली. आठवले हेच या चळवळीचे प्रणेते मानले जातात. कृतिशील तत्त्वज्ञ अशी पांडुरंगशास्त्रींची ओळख होती. त्यांना सामाजिक नेतृत्वाबद्दल रॅमन मॅगसेसे पुरस्काराने गौरविण्यात आले होते. पद्मविभूषण हा भारतातील दोन क्रमांकाच्या सर्वोच्च नागरी उपाधीने त्यांचा गौरव केला गेला होता.

स्वाध्याय चळवळीची कार्यसूत्रे पुढीलप्रमाणे सांगण्यात येतात:

• स्वाध्याय प्रत्येक व्यक्तीत आत्मगौरव निर्माण करतो.
• स्वाध्याय प्रत्येक व्यक्तीला कृतीशील बनवतो.
• स्वाध्याय मानवा-मानवातील भेदभाव दूर करतो. जात, वर्ण, संप्रदाय किंवा पंथ यांना महत्त्व न देता, सर्व एकाच पित्याची लेकरे आहेत आणि आपल्या रक्ताच्या संबधापेक्षा उच्च असा रक्त बनवणराचा संबंध आहे याचा अनुभव आणून देतो जगात जन्मलेली कोणतीही व्यक्ती हीन नाही, अस्पृश्य नाही् हे समजावते.
• स्वाध्याय माणसामधे कार्यात्सोव वाढवितो. स्वाध्यायी माणूस एकांतात चित्त एकाग्र करून भक्तीद्वारे आंतरिक विकास साधतो आणि समूहात फिरून कर्मयोग करून बहिर्भक्तिद्वारे स्वतःचा जीवन विकास साधतो.
• स्वाध्याय भक्तीचे खरे ज्ञान देते.भक्ती ही केवळ कृती नाही तर ती एक वृत्ती आहे. याची जाणीव स्वाध्यायाने येते.
• स्वाध्याय ऐक्य भावना दृढ करतो, सर्व स्वाध्यायी एकाच परिवारातील समजतो आमचे एक दैवी कुटुंब आहे.देवाची कुपा

त्याचबरोबर स्वाध्यायाद्वारे येणारी गुण-संपत्ती कोणती.

• कृतज्ञता: कोणत्याही प्रकारच्या अपेक्षेशिवाय केलेल्या कामाची प्रेमाची कदर करणे म्हणजे व त्यासाठी काही तरी करीत राहण्याची वृत्ती म्हणजे कृतज्ञता. भगवंताबद्दल, संस्कृतीबद्दल, गुरूबद्दल, आई-वडिलांबद्दल, कुटूंब, समाज आणि राष्ट्राबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करणे मानवाचे कर्तव्य आहे.
• अस्मिता : मी आहे याचे भान असले पाहिजे. मी करू शकतो,बनू शकतो, बनवू शकतो, बदलवू शकतो, उभे करू शकतो,प्राप्त करू शकतो, यावृत्तीचे भान म्हणजे अस्मिता. मी मोठा आहे, तसाच दुसराही लहान नाही. तुच्छ नाही याचे नाव अस्मिता.
• तेजिस्विता: जो बापुडा नाही, दीन बनत नाही, लाचारी करीत नाही आणि बिचारा राहात नाही तो खरा तेजस्वी.
• भावपूर्णता: मानवजीवनाचा दोन तृतीयांश भाग भावाने भरले आहे. एक तृतीयांश भाग भोगाचा आहे. 'भावपूर्णता' हे विकसित मानवाचे द्योतक आहे. आपले भावजीव समृद्ध करणे आणि दुसऱ्याचे भावजीवन पुष्ट करणे हे भगवंताचे कार्य आहे.
• समर्पण : सुगंधी बनलेले जीवन प्रभुचरणी समर्पण करणे.

स्वाध्यायाचे फलित म्हणजे स्वयंशासित, प्रभुप्रेमी, आत्मश्रद्धावान, पुरुषार्थप्रिय, शास्त्रविचार जाणणारा, संस्कृतीप्रेमी, जीवन लाभलेला समाज स्वाध्यायींना तयार करायचा आहे. जेथे कृतीपेक्षा वृत्तीला, वस्तूपेक्षा विचाराला, भोगापेक्षा भावाला, स्वार्थापेक्षा समर्पणाला, व्यक्तीपेक्षा संघाला, सभ्यतेपेक्षा संस्कृतीला, परिणामापेक्षा प्रयत्नाला, शक्तीपेक्षा सत्त्वाला. तर्कापेक्षा तत्त्वाला, आणि धनापेक्षा धर्माला प्रतिष्ठा असेल असा समाज स्वाध्यायींना बनवायचा आहे. आयुष्यच बदलून गेले असे सांगणारे अगदी कोळी, माळी, अदिवासी, उच्चविद्याविभूषित, अशिक्षित, कितीतरी विविध जातीजमातींची माणसे बंधुभावाने या परिवारात दिसतील, ते या परिवाराचे मोठे यश मानले पाहिजे.

स्वाध्यायी परिवाराचे विविध प्रयोग आहेत. तत्त्वज्ञान विद्यापीठातून (ठाणे) पारंपारिक शिक्षणाबरोबर संस्कृती, वेदांचा अभ्यास याचे शिक्षण इथे दिले जाते. मत्स्यगंधा प्रयोग, योगेश्वर कृषी, अमृतालयम, भक्तीफेरी, बालसंस्कार केंद्र, युवा केंद्र, भगिनी केंद्र, प्रवचन केंद्र, अशा विविध प्रयोगांनी पांडुरंगशास्त्री आठवले यांचे कार्य चालते. पांडुरंगशास्त्री आठवले यांचे २००३ मधे वयाच्या ८४ वर्षी निधन झाल्यानंतर स्वाध्यायींचे कार्य त्यांची (मानस कन्या ) धनश्री तळवळकर (दीदी) यांनी स्वाध्यायींबरोबर पांडुरंगशास्त्री आठवले यांच्या विचाराला, कार्याला वाहून घेतले आहे.

• गावागावातून चारा छावण्या चालवल्या जातात
• शाळा
• वैद्यकीय मदत
• प्रबोधन व तंटामुक्त गाव बनवणे
• स्वच्छतेचा पुरस्कार व गाव स्वच्छता मोहिमा

• एष: पन्था एतत्कर्म : पृ. क्र. ६ प्रकाशक : सद्विचार दर्शन निर्मल निकेतन, २ डॉ. भाजेकर लेन, मुंबई.
• शासनपुरस्कृत मनुवादी पांडुरंगशास्त्री आठवले : पृ.क्र. ३.शेषराव मोरे, सुगावा प्रकाशन, ५६२ सदाशिव पेठ, चित्रशाळा बिल्डिंग पुणे.
• पांडुरंगशास्त्री आठवले यांच्या जीवनावर आधारित कादंबरी : देह झाला चंदनाचा : लेखक राजेंद्र खेर, विहंग प्रकाशन, पुणे.

• उपक्रम या मराठी संकेतस्थळावरून माहितीवर आधारित Archived 2009-11-29 at the Wayback Machine.
• कर्मयोगी पांडुरंगशास्त्री आठवले