सुचेता कृपलानी
भारतातील पहिल्या महिला मुख्यमंत्री  | |||
| माध्यमे अपभारण करा | |||
 विकिपीडिया | |||
| जन्म तारीख | जून २५, इ.स. १९०८ अंबाला | ||
|---|---|---|---|
| मृत्यू तारीख | डिसेंबर १, इ.स. १९७४ नवी दिल्ली | ||
| नागरिकत्व |
| ||
| शिक्षण घेतलेली संस्था |
| ||
| व्यवसाय |
| ||
| सदस्यता |
| ||
| राजकीय पक्षाचा सभासद | |||
| पद |
| ||
| वैवाहिक जोडीदार | |||
| |||
 | |||
सुचेता कृपलानी (पूर्वाश्रमीच्या मुजुमदार) (जन्म : अंबाला, इ.स. १९०८- १ डिसेंबर १९७४) या एक भारतीय स्वातंत्र्यसैनिक आणि राजकारणी होत्या.[१] १९६३-६७ पर्यंत उत्तर प्रदेश सरकारच्या प्रमुख म्हणून काम करणाऱ्या त्या भारताच्या पहिल्या महिला मुख्यमंत्री होत्या. भारतीय राज्यघटनेचा मसुदा तयार करणाऱ्या संविधान सभेचा भाग असलेल्या १५ महिलांमध्ये त्या एक होत्या.[२][३][४]
जीवन
सुचेता यांचा जन्म अंबाला, पंजाब (आता हरियाणा) येथे बंगाली ब्राह्मो कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील सुरेंद्रनाथ मजुमदार हे वैद्यकीय अधिकारी म्हणून काम करत होत. सुचेता यांची अंतिम पदवी सेंट स्टीफन्स कॉलेज, दिल्ली येथून इतिहासात पदव्युत्तर पदवी आहे.[५]
सुचेता मुजुमदार यांचे शिक्षण दिल्लीतील इंद्रप्रस्थ महाविद्यालयात आणि सेन्ट स्टीफन्स काॅलेजात झाले. शिक्षण पूर्ण झाल्यावर सुचेता बनारस हिंदू विश्वविद्यालयात इतिहासाच्या अध्यापक झाल्या. त्याच काॅलेजात आचार्य कृपलानी इतिहास शिकवीत. त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाने विद्यार्थी भारून जात. सुचेताही भाळल्या. महात्मा गांधींसह समाजातील इतर अनेक प्रतिष्ठित लॊकांच्या विरोधाला न जुमानता सुचेतांनी वयाच्या २८व्या वर्षी १९३६ साली आचार्य कृपलानींशी लग्न केले. दोघांच्या वयांत २० वर्षांचे अंतर होते.[६][२]
स्वातंत्र्य चळवळ
त्यांच्या समकालीन अरुणा असफ अली आणि उषा मेहता यांच्याप्रमाणेच त्या भारत छोडो आंदोलनादरम्यान आघाडीवर आल्या आणि ब्रिटिशांनी त्यांना अटक केली. फाळणीच्या दंगलीत त्यांनी नंतर महात्मा गांधींसोबत काम केले. 1946 मध्ये त्यांच्यासोबत त्यानोआखलीला गेली. महात्मा गांधींनी त्यांच्यावर लिहिले -"एक दुर्मिळ धैर्य आणि चारित्र्यवान व्यक्ती ज्याने भारतीय स्त्रीत्वाला श्रेय दिले."
भारताच्या संविधान सभेसाठी निवडून आलेल्या काही महिलांपैकी त्या एक होत्या. त्या कानपूर मतदारसंघातून उत्तर प्रदेश राज्याच्या पहिल्या महिला मुख्यमंत्री म्हणून निवडून आल्या होत्या. तसेच भारतीय राज्यघटनेचा मसुदा तयार करणाऱ्या उपसमितीचा भाग होत्या. त्या उपसमितीचा एक भाग बनल्या ज्याने भारताच्या संविधानाची सनद तयार केली. 14 ऑगस्ट 1947 रोजी, पंडित जवाहरलाल नेहरूंनी त्यांचे प्रसिद्ध "ट्रिस्ट विथ डेस्टिनी" भाषण देण्यापूर्वी काही मिनिटे आधी त्यांनी संविधान सभेच्या स्वातंत्र्य अधिवेशनात वंदे मातरम गायले. 1940 मध्ये स्थापन झालेल्या अखिल भारतीय महिला काँग्रेसच्या त्या संस्थापक होत्या.[५]
स्वातंत्र्योत्तर काळ
स्वातंत्र्यानंतरही त्या राजकारणात सहभागी होत्या. 1952 मधील पहिल्या लोकसभा निवडणुकीसाठी, त्यांनी KMPP तिकिटावर नवी दिल्लीतून निवडणूक लढवली: त्यांनी वर्षभरापूर्वी पतीने स्थापन केलेल्या अल्पायुषी पक्षात सामील झाल्या होत्या. त्यांनी काँग्रेसच्या उमेदवार मनमोहिनी सहगल यांचा पराभव केला. पाच वर्षांनंतर, त्या त्याच मतदारसंघातून पुन्हा निवडून आल्या, परंतु यावेळी काँग्रेस उमेदवार म्हणून. 1967 मध्ये उत्तर प्रदेशातील गोंडा मतदारसंघातून त्या शेवटच्या वेळी लोकसभेवर निवडून आल्या होत्या.[२][४]
दरम्यान, त्या उत्तर प्रदेश विधानसभेच्या सदस्याही झाल्या होत्या. 1960 ते 1963 पर्यंत, त्यांनी यूपी सरकारमध्ये कामगार, समुदाय विकास आणि उद्योग मंत्री म्हणून काम केले. ऑक्टोबर 1963 मध्ये, त्या उत्तर प्रदेशच्या मुख्यमंत्री झाल्या, कोणत्याही भारतीय राज्यात ते पद भूषवणाऱ्या पहिल्या महिला होत्या. राज्य कर्मचाऱ्यांच्या संपाला खंबीरपणे हाताळणे हे त्यांच्या कार्यकाळाचे वैशिष्ट्य होते. राज्यातील कर्मचाऱ्यांचा हा पहिलाच संप 62 दिवस सुरू होता. जेव्हा कर्मचाऱ्यांच्या नेत्यांनी तडजोड करण्यास सहमती दर्शवली तेव्हाच त्या माघारल्या. पगारवाढीची मागणी नाकारून कृपलानी यांनी खंबीर प्रशासक म्हणून आपली प्रतिष्ठा कायम ठेवली.
1969 मध्ये काँग्रेसचे विभाजन झाल्यावर त्यांनी मोरारजी देसाई गटासह NCO स्थापन करण्यासाठी पक्ष सोडला. फैजाबाद (लोकसभा मतदारसंघ) मधून एनसीओ उमेदवार म्हणून 1971च्या निवडणुकीत त्यांचा पराभव झाला. 1971 मध्ये त्या राजकारणातून निवृत्त झाल्या आणि 1974 मध्ये मृत्यूपर्यंत त्या एकांतवासात होत्या.[५]
सुचेता कृपलानी यांच्या आयुष्यातील राजकीय टप्पे
- १९४० : त्यांनी ऑल इंडिया महिला काँग्रेसची स्थापना केली.
- १९४२ ते १९४४पर्यंत : हिंदुस्थानच्या स्वातंत्र्यासाठी भूमिगत राहून आंदोलन केले
- १९४४ : अटक
- १९४८ : विधानसभेसाठी पहिल्यांदा निवड
- १९५० ते १९५२ : अस्थायी लोकसभेचे सदस्यत्व
- संसदेमध्ये 'वंदे मातरम' गाण्याचा पहिला मान सुचेता कृपलानींना मिळाला.
- १९५२ आणि १९५७ : लोकसभेत निवडून गेल्या. याच काळात काही दिवसांसाठी राज्यमंत्रिपद
- २ ऑक्टोबर १९६३ ते मार्च १९६७ : उत्तर प्रदेश राज्याच्या मुख्यमंत्री
- १९६७ : गोंडा मतदारसंघातून लोकसभेवर निवडून गेल्या.
- १९६३-१९६७ : उत्तरप्रदेशच्या मुख्यमंत्री म्हणजेच देशाच्या पहिल्या महिला मुख्यमंत्री
- १ डिसेंबर १९७४ : निधन[ संदर्भ हवा ]
आत्मचरित्र
- सुचेता ॲन अनफिनिश्ड ऑटोबायोग्राफी (इंग्रजी)[ संदर्भ हवा ]
संदर्भ
- ^ "INDIAN COAST GUARD". web.archive.org. 2012-05-02. रोजी मूळ पानापासून संग्रहित2012-05-02. 2022-03-29 रोजी पाहिले.CS1 maint: BOT: original-url status unknown (link)
- ^ a b c "15 women who contributed in making the Indian Constitution". India Today (इंग्रजी भाषेत). 2022-03-25 रोजी पाहिले.
- ^ "Priyanka celebrates the women who helped draft the Indian Constitution on Republic Day". The Indian Express (इंग्रजी भाषेत). 2021-01-26. 2022-03-25 रोजी पाहिले.
- ^ a b "Priyanka: Fascinating to understand importance of women in leadership". Tellychakkar.com (इंग्रजी भाषेत). 2022-03-25 रोजी पाहिले.
- ^ a b c "Meet India's First Woman CM: A Freedom Fighter & Feminist From Uttar Pradesh". The Better India (इंग्रजी भाषेत). 2018-04-18. 2022-03-29 रोजी पाहिले.
- ^ Usha Thakkar, Jayshree Mehta (2011). Understanding Gandhi: Gandhians in Conversation with Fred J Blum. SAGE Publications. pp. 409–410. ISBN 978-81-321-0557-2.