सरहुल

सरहुल हा भारताच्या झारखंड राज्यातील वसंतोत्सव आहे. हा सण शुक्ल पक्षातील चैत्र महिन्याच्या ३ तारखेपासून चैत्र पौर्णिमा पर्यंत असा तीन दिवस साजरा केला जातो. उत्सवात गावचे पुजारी पाहण गावाच्या सौभाग्यासाठी सूर्याला, ग्रामदेवतेला आणि पूर्वजांना सरनामध्ये फुले, फळ, सिंदूर, कोंबडा आणि तप (मद्य) अर्पण करतात. मग स्थानिक लोक सालच्या झाडाची फुले धरून नाचतात. हे नवीन वर्षाच्या प्रारंभाचे प्रतीक आहे.^{[१][२][३]} परंपरेनुसार, हे पृथ्वी आणि सूर्य यांच्यातील विवाहाचे प्रतीक आहे.^[४] कुरुख आणि सदन यांनी साजरा केला जाणारा हा महत्त्वाचा सण आहे.^[५] कुरुखमध्ये ते कुरुखमध्ये खड्डी (फुल) म्हणून ओळखले जाते.

भूमिज, मुंडांमध्ये हाडी बोंगा म्हणून ओळखला जातो.^[६] हो आणि संताल लोकांमध्ये हा सण बहा परब म्हणून ओळखला जातो.^[७]

सरहूल हे सणाचे नागपुरी नाव आहे. सार किंवा सराई म्हणजे नागपुरीतील साल वृक्ष (शोरिया रोबस्टा) आणि हुल म्हणजे 'सामूहिकपणे', 'ग्रोव्ह' देखील. हे सालच्या माध्यमातून निसर्ग साजरे करण्याचे प्रतीक आहे.^[८]

सरहुल शब्दाची फोड खालीलप्रमाणे आहे:

• हुलचा संदर्भ 'क्रांती' असू शकतो, ज्याचा अर्थ सालच्या फुलांमधून क्रांती होतो.^[९]
• सार म्हणजे वर्ष आणि हुल म्हणजे सुरुवात. हे नवीन वर्षाच्या सुरुवातीचे प्रतीक आहे.^[१०]

या उत्सवात लोक सरनाची पूजा करतात. या दिवशी नांगरणी करण्यास मनाई आहे. लोक सणाच्या एक दिवस आधी उपवास करतात. तरुण लोक जवळच्या जंगलातून सालची फुले गोळा करतात आणि खेकडे आणि मासे पकडतात. सणासुदीला ढोल, नगारा, मादळाच्या गजरात लोक सरना येथे जातात. लोक सालच्या झाडाची पूजा करतात. शालाई, सालच्या झाडाची फुले देवतांना अर्पण केली जातात. गावातील पुजारी पाहन, ज्याला कधी कधी लया म्हणतात, आणि पुजार गावाच्या सौभाग्यासाठी सालची फुले, फळे, सिंदूर, तीन कोंबडा आणि तपन (दारू) या ग्रामदेवतेला अर्पण करतात. पाहन सूर्य, ग्रामदेवता आणि पूर्वजांसाठी प्रत्येकी तीन वेगवेगळ्या रंगांच्या कोंबड्यांचा बळी देतात. पाहनने सरनामध्ये पाण्याचे भांडे ठेवले आणि दुसऱ्या दिवशी पुढील वर्षीच्या हवामानाचा अंदाज वर्तवला. पाहन गावकऱ्यांमध्ये सालच्या झाडाचे फूल वाटप करतो. लोक त्यांच्या घरी त्यांच्या पूर्वजांच्या आत्म्यांची पूजा करतात आणि त्यांना वेगवेगळे अन्न अर्पण करतात. आपल्या पूर्वजांच्या आत्म्यांना अन्न अर्पण केल्यावरच ते अन्न खातात. मग ते गातात, ढोल, नगारा आणि मंदारच्या तालावर नाचतात, राईस बिअर हंडियाही पितात.^{[७][११][१०]}

१९६१ सालापासून गुमला येथे सरहूल उत्सवात मिरवणूक काढली जात आहे. त्यापूर्वी अशी मिरवणूक नव्हती, सरनस्थळाजवळ लोक फक्त नाचत होते.^[७] शहरी भागात मध्यमवर्गीय आदिवासी कार्यकर्त्यांनी प्रादेशिक अस्मिता दर्शवण्यासाठी निसर्ग उत्सव साहुलचा नव्याने आविष्कार केला आहे तर ग्रामीण भागात तो देवदेवतांना कृतज्ञता व्यक्त करण्यापुरता मर्यादित आहे.^[१२]

भारतात अनेक सण नवीन वर्ष म्हणून साजरे केले जातात. काही उत्सव पुढीलप्रमाणे आहेत.

• महाराष्ट्रातील गुढीपाडवा
• बहा परब, हो आणि संताल लोकांमध्ये
• आसाममध्ये रोंगाली बिहू
• पंजाबमधील वैशाखी, भारत
• पोहेला वैशाख, पश्चिम बंगाल, भारत
• केरळमधील विशू