संप्रेरक

संप्रेरक म्हणजे शरीरातील प्रमुख क्रिया नियमित करणारी रसायने होत. शरीरात म्हणजे तयार होणारा रस नळीवाटे आणून सोडणा-या ग्रंथी असे याचे स्वरूप असू शकते. संप्रेरक हे अवयव आणि उती अंतर्गत संपर्क प्रमुख साधन म्हणून कार्य करते. संप्रेरक शारीरिक आणि वर्तणुकीशी संबंधित विविध उपक्रमांचे नियमन करतात. संप्रेरक हे जसे वापरले जातात तशी त्यांची भरपाई थायरॉईड ही व इतर ग्रंथी करत असतात. पचन, चयापचय, श्वसन, संवेदनाची जाणीव, झोप, मल विसर्जन, स्तनपान, तणाव, वाढ आणि विकास, हालचाल, पुनरुत्पादन^[१], आणि भाव भावना या सर्वांवर संप्रेरकांचा अंमल आहे. अगदी थोडेसे संप्रेरक चयापचय बदलण्यासाठी आवश्यक असते. संप्रेरके मेंदूसाठी संदेश देतात. आहे. मेंदू संप्रेरकांच्या विमोचन नियमन करतो. संप्रेरकांच्या अशा अनेक ग्रंथी आपल्या शरीरात असतात.^[२]

परिचय

संप्रेरक (ग्रीक कृदनेतील "ὁρμῶ", "गती सेट करण्यासाठी, आग्रहावरून वर") हे जीवांमध्ये ग्रंथीद्वारे तयार केलेल्या सिग्नलिंग रेणूच्या एका सदस्याचे सदस्य आहेत जे शरीरक्रियाविज्ञानांचे नियमन करण्यासाठी दूरच्या अवयवांना लक्ष्य करण्यासाठी रक्ताचा सिस्टिम द्वारे रवाना होते. आणि वर्तन हार्मोन्समध्ये विविध रासायनिक संरचना असतात, प्रामुख्याने ३ वर्गाचे: इकोसैनॉइड, स्टेरॉईड, आणि एमिनो एसिड / प्रथिने डेरिवेटिव (अमाइनस, पेप्टाइड्स आणि प्रथिने). ग्रंथी अंतःस्रावी सिग्नलिंग सिस्टम समाविष्ट करते. टर्म हार्मोन कधीकधी त्याच पेशी (ऑटोक्रिन किंवा इंट्राक्रिन सिग्नलिंग) किंवा जवळील सेल (पॅराक्रिन सिग्नल) वर परिणाम करणाऱ्या पेशींनी तयार केलेल्या रसायनांचा समावेश करण्यासाठी वाढविला जातो.

Hormones (https://mr.wikipedia.org/s/qhg)

हार्मोन विमोचन अनेक पेशींमध्ये होऊ शकतो. अंतः स्त्राव ग्रंथी ही मुख्य उदाहरणे आहेत, परंतु इतर अवयवांमध्ये विशेष पेशी देखील हार्मोन लपवतात. नियामक प्रणालींच्या विस्तृत श्रेणीमधून विशिष्ट जैवरासायनिक सिग्नलच्या प्रतिसादात हार्मोन स्त्राव होतो. उदाहरणार्थ, सीरम कॅल्शियम एकाग्रता पॅराथायरायड हार्मोन संश्लेषणास प्रभावित करते; रक्तातील साखर (द्रव ग्लुकोज एकाग्रता) मधुमेहावरील रामबाण उपाय संश्लेषण प्रभावित; आणि पोट व एक्क्रोमिन स्वादुपिंड (जठरासंबंधी रस आणि स्वादुपिंडाचा रस) यातील आऊटपुट लहान आतडीचे आवरण बनतात, कारण लहान आतड्यांमध्ये हार्मोन्स उत्तेजित होतो किंवा पेट व अग्न्याशय यांना व्यस्त ठेवते जेणेकरून ते किती व्यस्त होते यावर आधारित असतो. गोनाडल हार्मोन्स, एडिरेकोल्टिकल हार्मोन्स आणि थायरॉईड हार्मोन्सचे हार्मोन संश्लेषणाचे नियमन हे सहसा हायपोथालेमिक-पिट्यूतिरी-एड्रेनल (एचपीए), -गोनादल (एचपीजी) आणि -थराइड (एचपीटी) अक्षांवरील थेट प्रभाव आणि अभिप्राय परस्परक्रियांच्या जटिल सेटवर अवलंबून असते.

प्रकार

स्वादुपिंडातून स्रवणारे मुख्य संप्रेरक म्हणजे इन्सुलिन^[३]
शांत झोपेसाठी आवश्यक असलेले संप्रेरक म्हणजे मेलाटोनीन हे केळी या फळात असते.^[४]
बीजांडकोश इस्ट्रोजन हे संप्रेरक तयार करून गर्भाशयाच्या अस्तरवाढीसाठी सक्रिय सहभाग घेतात.^[५]

संदर्भ

^ "संग्रहित प्रत". 2016-03-04 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2014-08-19 रोजी पाहिले.
^ http://www.maayboli.com/node/47681
^ http://www.suvarnapratishthan.org/%E0%A4%AE%E0%A4%A7%E0%A5%81%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%B9-%E0%A4%86%E0%A4%A3%E0%A4%BF-%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A5%82%E0%A4%B2%E0%A4%A4%E0%A4%BE/^{[permanent dead link]}
^ http://www.loksatta.com/chaturang-news/the-power-of-silence-464412/
^ http://divyamarathi.bhaskar.com/article/MAG-article-on-menopause-3050499.html

[1] "संग्रहित प्रत". 2016-03-04 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2014-08-19 रोजी पाहिले.

[2] ttp://www.maayboli.com/node/47681

[3] ttp://www.suvarnapratishthan.org/%E0%A4%AE%E0%A4%A7%E0%A5%81%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%B9-%E0%A4%86%E0%A4%A3%E0%A4%BF-%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A5%82%E0%A4%B2%E0%A4%A4%E0%A4%BE/^{[permanent dead link]}

[4] ttp://www.loksatta.com/chaturang-news/the-power-of-silence-464412/

[5] ttp://divyamarathi.bhaskar.com/article/MAG-article-on-menopause-3050499.html

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]