शिवगड

शिवगड हा कोल्हापूर जिल्ह्यातील एक किल्ला आहे. राधानगरी तालुक्यातील दाजीपूर अभयारण्यात हा किल्ला दडला आहे.

कोल्हापूर व सिंधुदुर्ग जिल्ह्याच्या सीमेवर गव्यांसाठी प्रसिद्ध असलेले दाजीपूर अभयारण्य आहे. या अभयारण्यात अपरिचित असा शिवगड किल्ला आहे. मालवण, आचरा इत्यादी तळकोकणातील बंदरांत उतरणारा माल अनेक घाटमार्गांनी सह्याद्रीच्या पठारावरील बाजारपेठांत जात असे. अशा घाटमार्गांपैकीच फोंडा घाटावर नजर ठेवण्यासाठी शिवगडाची उभारणी करण्यात आली होती. राधानगरी व कळम्मावाडी धरणाच्या पाणलोट क्षेत्रात असलेल्या व जीववैविध्यतेने नटलेल्या दाजीपूर अभयारण्याला बरेच पर्यटक भेट देतात, पण अभयारण्यातच असलेला शिवगड पाहाण्यास फारसे पर्यटक फिरकत नाही.

     पण आता टीम शिवगड  कोल्हापूरने शिवगड संवर्धन कार्य हाती घेतले आहे व शिवगड किल्ल्यावर ती बऱ्याच मोहीमी राबवून वृक्षारोपण दिशादर्शक दुर्गमअशी वाट झाडाझुडपांनी पूर्ण बंदिस्त झालेली वाट पुन्हा पूर्वी प्रमाणे सुरळीत करून घेतली आहे. पिण्याच्या पाण्याच्या टाक्या साप करून घेतलेल्या आहेत. टीम शिवगड कोल्हापूर मूळ आत्ता शिवगड वर पर्यटक येणे वाढत चालले आहे.इतिहासाच्या पानांवर लपला गेलेला हा शिवगड टीम शिवगड ने संवर्धन करण्याचा दृढ निश्चय मनी धरला आहे. तसचे खूप मोठ्या प्रमाणात शिवगड संवर्धन कार्यासाठी दिवसेंदिवस शिवभक्त वाढत चालले आहेत.
       शिवगड हा किल्ला दुहेरी तटबंदीचा असून तो चौकी वजा किल्ला आहे. तळकोकणातील बंदरांत उतरणारा माल अनेक घाटमार्गांनी सह्याद्रीच्या पठारावरील बाजारपेठांत जात असे. अशा घाटमार्गांपैकीच फोंडा घाटावर नजर ठेवण्यासाठी शिवगडाची उभारणी करण्यात आली होती. 

शिवगडला चार ही बाजूनी दुहेरी तटबंदी आहे. तर किल्ल्याचा दरवाजा गो मुखी प्रकारचा आहे.

गडावर जेवणाची सोय नाही, पण दाजीपूर गावात होऊ शकेल.

गडावर पिण्याच्या पाण्याची सोय नाही.

गडावर रहाण्याची सोय नाही, पण दाजीपूर अभयारण्यात महाराष्ट्र पर्यटन विकास महामंडळाची रहाण्याची सोय आहे.

कोल्हापूरहून दाजीपूर अभयारण्याचे प्रवेशद्वार ८० किमी वर आहे. कोल्हापूरहून मालवण, कुडाळ, कणकवली, वेंगुर्ले येथे जाणाऱ्या एसटी बसने अडीच तासात दाजीपूरला पोहोचता येते. अभयारण्याच्या प्रवेशद्वारापाशी माणसी २०/- रुपये भरून प्रवेश घेता येतो. प्रवेशद्वारापासून ३ किमी वर उगवाईचे पठार आहे, तेथपर्यंत कच्च्या रस्त्याने खाजगी वाहनाने किंवा चालत जाता येते.

शिवगडाच्या पायथ्याशी गडगेसखल गाव आहे. कोकणातील फोंडा घाटाच्या पायथ्याशी असलेले हे गाव, फोंड्यापासून ६ किमी वर आहे. या गावातून दोन तासात दक्षिण बुरुजाच्या खालून शिवगडावर प्रवेश करता येतो.

दाजीपूर अभयारण्यातील कच्च्या रस्त्याने फॉरेस्ट रेस्ट हाऊसपर्यंत गेल्यावर एक पायवाट गगनगिरी महाराजांच्या आश्रमापाशी जाते. या वाटेने अर्धातास चालल्यावर माणूस शिवगडासमोरील पठारावर येतो. पठार व शिवगड यांच्यामध्ये एक टेकाड आहे. पठारावरून खाली उतरून मधल्या टेकाडाला वळसा घालून थोडासा चढ चढून शिवगडावर जाता याते. येथे तटबंदीचे काही अवशेष दिसतात. शिवगडाच्या वायव्य दिशेकडे तोंड करून असलेल्या उद्ध्वस्त प्रवेशद्वारातून गडावर प्रवेश होतो. प्रवेशद्वाराचे बुरुज अजून शाबूत आहेत.

प्रवेशद्वारातून आत आल्यावर समोर एक लांबलचक तटबंदी दिसते. गडाचे संरक्षण करण्यासाठी या दुहेरी तटबंदीची योजना केली असावी. तटबंदी ओलांडून पूढे गेल्यावर उजव्या बाजूस एक बुरूज दिसतो. गडाच्या पठारावर एक सुंदर सती शिळा आहे. स्थानिक लोक तीला 'उगवाई देवी' म्हणतात. तेथून उत्तरेच्या बुरुजावर गेल्यावर खाली कुर्ली धरण दिसते. तटबंदीच्या कडेकडेने दक्षिण बुरुजापाशी गेल्यावर बुरुजाखालून कोकणातील गडगेसखल गावातून येणारी वाट दिसते, तर दक्षिणेला फोंडा गाव दिसते.

या शिवाय गडावर वाड्यांचे काही अवशेष आहेत. गडाचा आकार आटोपशीर असल्यामुळे गड पाहाण्यास अर्धातास पुरतो. गड उतरून परत येताना टेकडाला वळसा घातल्यावर समोरच्या कातळावर धबधब्यांच्या खुणा दिसतात. या धबधब्याजवळ पाण्याचे एक टाके आहे. धबधब्याचे पाणी पाटाने टाक्यात वळवलेले आहे. गडावर पाण्याची व्यवस्था आढळत नाही. या कुंडातील पाण्याचा वापर गडासाठी होत असावा. गडावरून आजूबाजूचा परिसर पाहात असतांना पूर्वेला दाजीपूरच्या जंगलात एका मंदिराचे शिखर दिसते. मंदिर असलेल्या या परिसराला 'झांजेचे पाणी' म्हणतात. गड पाहून परत उगवाईच्या पठारावर येऊन कच्च्या रस्त्यावरून जंगलाच्या दिशेने चालत गेल्यावर १० मिनिटात मंदिरापाशी पोहोचता येते. गगनगिरी महाराज येथे तपसाधनेसाठी बसत असत. या मंदिराच्या मागच्या बाजूला काही घरे आहेत. ती ओलांडून पुढे गेल्यावर एक बारामाही वाहणारा झरा आहे. त्यास झांजेचे पाणी म्हणतात. येथून शिवगडाचे दर्शन होते. येथून अर्ध्या तासात परत अभयारण्याच्या प्रवेशद्वाराशी जाता येते.