व्यतिपात

जेव्हा चंद्रक्रांती आणि सूर्यक्रांती मापाने सारख्याच असतात तेव्हा 'पात' धरतात. चंद्र आणि सूर्य जेव्हा एकाच बाजूस असतात, तेव्हा व्यतिपात होतो आणि जेव्हा विरुद्ध बाजूस असतात तेव्हा वैधृतिपात होतो.^{[१] [२][३]}

ज्या वेळेस 'पात' होतो त्या वेळेपासून क्रांतीमध्ये मागे अर्धा अंश व पुढे अर्धा अंश अंतर पडण्यास जो वेळ लागतो, त्या वेळा सूर्योदयानंतरच्या काढून मांडतात. पहिल्या काळाला प्रवृत्ती आणि दुसऱ्या काळाला निवृत्ती असे नाव आहे.^[४]

पंचांगात पाताचा वेळ दिलेला नसतो. पात नेहमी संक्षिप्त रूपाने दिलेला असतो. उदा० व्य.पा.प्र., व्य.पा.नि. वगैरे. पात हा काळ शुभ कार्यास वर्ज्य करावा असा शास्त्रसंकेत आहे.