वैश्विक किरण

वैश्विक किरण (इंग्रजी भाषा, Cosmic rays )हा उच्च-उर्जा किरणोत्सर्गाचा एक प्रकार आहे, मुख्यत: सौर मंडळाच्या बाहेर आणि अगदी दूरदूर आकाशगंगेपासून.

  पृथ्वीच्या वातावरणावरील परिणामावर, लौकिक किरणांद्वारे दुय्यम कणांचे शॉवर तयार होऊ शकतात जे कधीकधी पृष्ठभागावर पोहोचतात. प्रामुख्याने उच्च-उर्जा प्रोटॉन आणि अणू न्यूक्लीचे बनलेले, त्यांचा उगम सूर्यापासून किंवा आपल्या सौर मंडळाच्या बाहेरून झाला आहे. फर्मी स्पेस टेलीस्कोप २०१३ मधील आकडेवारीचा पुरावा म्हणून वर्णन केले गेले आहे की प्राथमिक विश्वाच्या किरणांमधील महत्त्वपूर्ण अंश तारेच्या अलौकिक स्फोटातून उद्भवला आहे.

  सक्रिय गॅलॅक्टिक न्यूक्ली देखील 2018 मध्ये ब्लेझर (टीएक्सएस ०५०६ + ०५६) २०१८ मधील न्यूट्रिनो आणि गॅमा किरणांच्या निरीक्षणाच्या आधारावर वैश्विक किरणांची निर्मिती करताना दिसतात.

सूर्यमालेच्या बाहेरील उच्च-ऊर्जा प्रारण असणारे किरण असतात. पृथ्वीच्या वातावरणावर आदळल्यावर ते दुय्यम कणांचा पाऊस पाडू शकतात. तो कधीकधी भू-पृष्ठावरही येऊ शकतो.

वैश्विक किरणांचे बरेच प्रकार आहेत. सौर वैश्विक किरण सूर्यापासून उद्भवतात. त्याची उर्जा (१०^७ ते १०^१० eV ) इतर सर्व वैश्विक किरणांपेक्षा कमी आहे. सूर्यामध्ये ज्वाला आणि स्फोटांच्या परिणामी हे उद्भवते. वैश्विक किरणांचा दुसरा प्रकार म्हणजे आकाशगंगेचा किरणोत्सर्गी किरण. त्याची उर्जा (१०१० ते १०१५ eV) सौर वैश्विक किरणांपेक्षा जास्त आहे. खगोलशास्त्रज्ञांना हे समजले आहे की हे सुपरनोवा स्फोट, ब्लॅक होल आणि न्यूट्रॉन तारे यांच्यापासून उद्भवले आहे, जे आपल्या स्वतःच्या आकाशगंगेमध्ये आहेत. एक्स्टारॅगॅक्टिक कॉस्मिक किरण हा तिसरा प्रकार वैश्विक किरण आहे. शास्त्रज्ञांचा असा विश्वास आहे की त्यांचा स्रोत आमच्या आकाशगंगेच्या बाहेर आहे. याबद्दल शास्त्रज्ञांना खात्री नाही. या किरणांची उर्जा (१०१४ ईव्ही) गॅलेक्टिक कॉस्मिक किरणांपेक्षा जास्त आहे. हे क्वासर आणि सक्रिय आकाशगंगेच्या मूळातून उद्भवते.

जेव्हा लौकिक किरण पृथ्वीच्या वातावरणाला भिडतात तेव्हा ते वायूंचे रेणू आणि अणू मोडतोड करतात. अशा प्रकारे हे एक नवीन कॉस्मिक किरण कण (पायऑन, म्युन) तयार करते. हा नवीन कण इतर नवीन वैश्विक किरणांचे कण (इलेक्ट्रॉन, पोझिट्रॉन, न्यूट्रिनो) बनविते आणि अशा प्रकारे वैश्विक किरण सर्वत्र पसरतात. नवीन कॉस्मिक किरण कण सतत तयार करण्याच्या प्रक्रियेत, त्यांची उर्जा कमी होते. वातावरणात बऱ्याच वेळा वैश्विक किरण आणि वायूंमध्ये टक्कर होते आणि अखेरीस कोट्यावधी दुसऱ्या वैश्विक किरण तयार होतात ज्याला "कॉस्मिक-रे शॉवर किंवा एर शॉवर" म्हणून ओळखले जाते.

कॉस्मिक किरण एक प्रकारचे किरणोत्सर्ग आहेत ज्यामुळे प्राणी व यंत्रांचे नुकसान होऊ शकते. आपण भाग्यवान आहोत की पृथ्वीचे चुंबकीय क्षेत्र आणि वातावरण या किरणांपासून आपले संरक्षण करते, अन्यथा मानवांना दरवर्षी सरासरी २.३ मिलिसेव्हर्ट किरणांचा सामना करावा लागतो. मिलीसिव्हर्ट हे रेडिएशन मापनाचे एकक आहे आणि एमएसव्ही वरून प्रदर्शित होते. चुंबकीय क्षेत्र आणि वातावरणामुळे, पृथ्वीवर केवळ ०.२ एमएसव्ही किरणोत्सर्गाचे आगमन होते, जे येणाऱ्या रेडिएशनच्या एकूण रकमेपेक्षा केवळ १० टक्के कमी आहे. अंतराळवीरांना पृथ्वीपासून दूर (चंद्र किंवा मंगळाच्या दिशेने) प्रवास करताना सुमारे ९०० एमएसव्ही मोठ्या प्रमाणात रेडिएशनचा सामना करावा लागतो, जिथे पृथ्वीवरील चुंबकीय क्षेत्र किंवा इतर कोणतेही स्रोत या किरणांपासून त्यांचे संरक्षण करण्यासाठी अस्तित्वात नाही. आहे लौकिक किरणांमुळे आपल्या डीएनएचे बरेच नुकसान होते ज्यामुळे कर्करोग होतो. मंगळ मोहिमेवर पाठवण्यापूर्वी ते अंतराळवीरांना या किरणोत्सर्गापासून कसे संरक्षण देतील याबद्दल शास्त्रज्ञांना चिंता आहे.

पृथ्वीवर नेहमीसारखा वैश्विक किरण नसतो. जेव्हा सूर्य अधिक सक्रिय असतो तेव्हा पृथ्वीकडे येणारा या लौकिक किरणांचे प्रमाण कमी होते. दर ११ व्या वर्षी सूर्य अधिक सक्रिय होतो. यावेळी अधिक सौर ज्वाला उद्भवतात आणि बऱ्याच चक्रीवादळे त्याच्या वातावरणात उद्भवतात, परिणामी वैश्विक किरणांची संख्या जास्त होते. तथापि, पृथ्वीवर पोहोचणाऱ्या रेडिएशनचे प्रमाण कमी होते कारण जेव्हा सूर्य सक्रिय असतो तेव्हा त्याचे चुंबकीय क्षेत्र किंवा हेलिओस्फीयर अधिक सक्रिय होते जे सौर मंडळामध्ये येणाऱ्या आकाशगंगेच्या आणि परागकणांच्या किरणांना प्रतिबंध करते, ज्याची उर्जा सौर किरणेपेक्षा जास्त असते. बरेच काही आहे. सूर्याच्या सक्रिय राज्यात अंतराळ प्रवास करणे तुलनेने अधिक सुरक्षित आहे.

अंतरिक्षातून पृथ्वीकडे येणारे शक्तिशाली किरण होय.

ऐतिहासिक शब्द म्हणजे किरण हा किरणोत्सर्गी विकिरण म्हणून ओळखला जाणे आवश्यक आहे. सामान्य वैज्ञानिक वापरात, आंतरिक द्रव्यमान असलेल्या उच्च-ऊर्जा कणांना "कॉस्मिक" किरण म्हणून ओळखले जाते, तर फोटॉन, जे विद्युत चुंबकीय किरणांचे प्रमाण असतात (आणि म्हणूनच अंतर्देशीय वस्तुमान नसतात) त्यांच्या सामान्य नावांद्वारे ओळखले जातात, जसे कि गामा किरण किंवा एक्स. -रे, त्यांच्या फोटॉन ऊर्जेवर अवलंबून.

वैश्विक किरणाचा शोध ऑस्ट्रीयन-अमेरिकन भौतिकशास्त्रज्ञ व्हिक्टर हेस यांनी १९१२ मध्ये शोधला होता. या शोधासाठी त्यांना १९३६ मध्ये भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक देण्यात आले.