वृंदा

वृंदा / तुलसी
देवीची मूर्ती
जोडीदार	विष्णू शालिग्राम (तुलसी) जालंधर (वृंदा)
वडील	धर्मध्वज (तुलसी म्हणून) कलानेमी (वृंदा म्हणून)
आई	वेदवती (तुलसी म्हणून) स्वर्ण (वृंदा म्हणून)
तळटिपा * प्रत्येक हिंदू घरासमोर तुळशीचे झाड लावले जाते परंपरेने तुळशी विवाह साजरा केला जातो

वृंदा ही हिंदू पुराणांमध्ये उल्लेख असलेली, जालंधर नामक दैत्याची पत्नी होती. आख्यायिकेनुसार, तुलसी नावाच्या जागी वृंदा (तुळसी वनस्पतीचा समानार्थी शब्द) काही वेळा वापरतात. या आख्यायिकेत, तुलसी लक्ष्मीपेक्षा वेगळी आहे. ती कलानेमी या असुराची कन्या होती.

वृंदा अतिशय धार्मिक आणि विष्णूची महान भक्त होती. भगवान शिवाच्या क्रोधातून जन्मलेल्या जालंधर या राक्षसाने तिच्याशी लग्न केले. जालंधराने तीन क्षेत्रांचा ताबा घेतल्यानंतर त्याचा भगवान शिवाशी संघर्ष झाला. आपल्या पतीचे मृत्यूपासून संरक्षण करण्यासाठी, वृंदाने एक तपश्चर्या केली ज्यामुळे जालंधर अमर झाला.

जालंधर नामक दैत्याने कठोर तप करून वर मिळवले. यानंतर तो उन्मत्त आणि अनियंत्रित बनला. त्याची पत्नी वृंदा ही पतिव्रता असून तिची पुण्याई त्याच्या पाठीशी होती. यामुळे त्याचा वध करणे कोणास शक्य होत नव्हते. एक दिवस त्याची मजल पार्वतीकडे वाईट दृष्टीने पाहण्यापर्यंत पोहोचली. शंकराने त्याच्याशी घनघोर युद्ध आरंभले. जालंधराचा वध करण्यासाठी त्याची पतिव्रता पत्नी वृंदा हिच्या पातिव्रत्याचा भंग करणे आवश्यक होते. ही कामगिरी विष्णूवर सोपविण्यात आली. विष्णूने जालंधराचे रूप धारण करून आपले कार्य पार पाडले. हे जेव्हा वृंदेला समजले, तेव्हा तिने देहत्याग केला. परंतु देहत्याग करते समयी तिने विष्णूला दगड - शाळिग्राम होण्याचा शाप दिला. विष्णूनेही तिला तुळशीचे रोप होण्याचा प्रतिशाप दिला. परंतु वृंदेच्या पातिव्रत्यामुळे संतुष्ट होऊन विष्णूने तिला वरही दिला, की तुळशीची पूजा केली जाईल आणि या घटनेची स्मृती म्हणून शाळिग्रामाशी, म्हणजेच विष्णूशी, तुळशीचे लग्न लावले जाईल.^[१]

कथेचा नंतरचा भाग विष्णूच्या कथेवर केंद्रित आहे, ज्याने वृंदाची शुद्धता नष्ट केली आणि शिवाद्वारे जालंधराचा मृत्यू झाला. विविध ग्रंथ विष्णूने वापरलेल्या वेगवेगळ्या पद्धती सुचवतात. युद्धाला निघताना वृंदाने जालंधरला आपल्या विजयासाठी संकल्प करण्याचे वचन दिले तोपर्यंत तो परत येईपर्यंत, काही म्हणतात की जालंधराच्या वेशात आलेल्या विष्णूने त्याला पाहिले, तिने आपला संकल्प सोडला आणि त्याच्या चरणांना स्पर्श केला. तिच्या संकल्पाचा नाश झाल्यामुळे, जालंधरची शक्ती गमावली आणि शिवाने त्याला मारले आणि त्याचे डोके वृंदाच्या महालात पडले.

वृंदाने विष्णूला दगड होण्याचा शाप देऊन त्याला शालिग्राम दगड बनवले (जे फक्त काली गंडकीमध्ये आढळतात) अशी आख्यायिका संपते. नेपाळची नदी) आणि विष्णू वृंदाचे तुळशीच्या रोपात रूपांतर करतात. एका प्रकारात, वृंदाने तिच्या पतीच्या अंत्यसंस्काराच्या चितेमध्ये स्वतःला विसर्जन केले. परंतु विष्णूने खात्री केली की ती पृथ्वीवर तुळशीच्या रोपाच्या रूपात अवतरली आहे. दोन्ही आवृत्त्यांमध्ये, तिला तुलसी नावाच्या देवीचा दर्जा प्राप्त झाला आहे, तर तिचे पार्थिव रूप तुळशीचे रोप आहे.^[२][३]

• तुळशी विवाह