रामानंदाचार्य

स्वामी जगतगुरू श्री रामानंदाचार्य हे मध्ययुगीन भक्ती चळवळीतील एक महान संत होते. त्यांनी रामभक्तीची धारा समाजातील प्रत्येक वर्गापर्यंत पोहोचवली. शास्त्रांच्या आधारे त्यांनी रामभक्तीची धारा सर्वसामान्य माणसांपर्यंत पोहोचवली. कबीर सागरानुसार, त्यांचे आध्यात्मिक जीवन पाच वर्षांच्या लहानपणी कबीरदासांच्या ज्ञानाने प्रारंभ झाले. त्यानी आदिराम ची भक्ति शुरू केली. वैष्णव बैरागी संप्रदायाची स्थापना केली होती, ज्याला रामानंदी संप्रदाय म्हणूनही ओळखले जाते.

स्वामी रामानंद यांचा जन्म प्रयागराज येथे एक कान्यकुब्ज ब्राह्मण कुटुंबात झाला होता. त्यांच्या आईचे नाव सुशीला देवी आणि वडिलांचे नाव पुण्य सदन शर्मा होते. लहानपणापासूनच त्यांनी विविध प्रकारचे अलौकिक ज्ञान प्रचार करण्यास सुरुवात केली. धार्मिक विचारांचे असलेले त्यांचे पालक बालक रामानंदला शिक्षण घेण्यासाठी काशी येथील स्वामी राधवानंद यांच्याकडे श्रीमठ मध्ये पाठवले. श्रीमठमध्ये राहून त्यांनी वेद, पुराण आणि इतर धर्मग्रंथ अभ्यासले आणि प्रकांड विद्वान बनले. पंचगंगा घाट येथे असलेल्या श्रीमठमध्ये राहून त्यांनी 1400 ऋषि शिष्य ज्ञान प्रचारक म्हणून ठेवले होते. कबीर जीं सोबत ज्ञान चर्चा करून शास्त्रानुसार ज्ञान प्राप्त करून साधना केली. त्यापैकी एक वैष्णव प्रचारक स्वामी अष्टानंद जी कबीर जींच्या कमळाच्या फुलावर अवतार या दृश्याचे प्रत्यक्ष साक्षीदार होते.

रामानंदी संप्रदायाचे संस्थापक स्वामी रामानंद यांनी रामभक्तीचे द्वार सर्वसामान्य माणसांसाठी उघडले. ते स्वतःच्या भूतकाळात शूद्र जातीबद्दल भेदभाव करत असत, पण संत कबीरजी (ज्यावेळी ते फक्त पाच वर्षांचे होते) यांच्याकडून १०४ वर्षांच्या वयात दीक्षा घेतल्यानंतर त्यांच्या मनातला हा भावना नष्ट झाला. कबीरजींच्या चमत्कारांमुळे त्यांना धर्मातील समानतेचे ज्ञान झाले. त्यांनी अनंतानंद, भावानंद, पीपा, सेन नाई, धन्ना, नाभा दास, नरहर्यानंद, सुखानंद, कबीर (गुरू परंपरा टिकवण्यासाठी),रैदास, सुरसरी, पदमावती असे बारा शिष्य घेतले, ज्यांना द्वादश महाभागवत म्हणून ओळखले जाते. रामानंदी संप्रदाय सगुण उपासना करतो आणि विशिष्टाद्वैत सिद्धांत मानतो, कारण कबीरजींनी दिलेले ज्ञान या संप्रदायमध्ये विस्मृत झाले आहे. कबीर आणि त्यांचे शिष्य रविदास यांनी सतगुण निर्गुण रामची उपासना केली. अशा प्रकारे, स्वामी रामानंद हे असे महान संत होते ज्यांच्या छायात सगुण आणि निर्गुण दोन्ही प्रकारचे संत-उपासक विश्राम करत असत. जेव्हा समाजात सर्वत्र कटुता आणि वैमनस्य पसरले होते, त्यावेळी स्वामी रामानंदजींनी कबीरजींचे ज्ञान समजून भक्ती करणाऱ्यांसाठी "जात-पात पूछे ना कोई-हरि को भजै सो हरि का होई" असा नारा दिला. त्यांनी सर्वे प्रपत्तेधिकारिणों मताः हा सिद्धांत प्रचारित केला आणि भक्तीचा मार्ग सर्वसामान्य माणसांसाठी खुला केला.

स्वामी रामानंद यांनी स्थापन केलेला रामानंदी पंथ किंवा रामवत पंथ हा आज वैष्णव तपस्वी/साधूंचा सर्वात मोठा धार्मिक गट आहे. वैष्णवांच्या 52 दरवाजांपैकी 36 दरवाजे फक्त रामानंदीय संन्यासी/वैरागींचे आहेत. हे सर्व द्वार ब्राह्मण कुळातील शिष्यांनी स्थापन केले होते, त्यापैकी एक पिपासेनजी हे क्षत्रिय होते. भक्ताने ब्रह्मचर्य पाळणे आवश्यक नाही.