माहेर (संस्था)

माहेर [ माझ्या आईचे घर ] या संस्थेची स्थापना पुण्याजवळ असणाऱ्या वढू बुद्रुक येथे सिस्टर लुसी कुरियन यांनी १९९७ साली त्याची स्थापना केली. त्याचा अनेक संस्था आहेत रांची, रत्‍नागिरी, एर्नाकुलम येथील दुर्गम भागामध्ये काम करतात. एक आंतरधर्मीय आणि जाती-मुक्त भारतीय गैर-सरकारी संस्था आहे. या संस्थेचे उद्दीष्ट निराधार महिला व बालकांसाठी आश्रय व मदत देणे हा आहे.

१९९१ मध्ये, जेव्हा सिस्टर लुसी एच.ओ.पी.ई. संस्थेसाठी काम करत होत्या तेव्हा एक गर्भवती महिला त्यांना भेटायला व मदत मागायला आली. तिच्या पतीने दुसरी महिला घरी आणण्यासाठी तिला जिवे मारण्याचा प्रयत्न केला होता. सिस्टर लुसी तिला काही मदत करू शकली नाही, परंतु पुढील दिवसासाठी तिच्यासाठी काही प्रयत्न करून काहीतरी करण्याचे आश्वासन दिले. सिस्टर लुसी म्हणतात कि, मला एका सुरक्षित वातावरणात वाढवलं गेलं आणि मला माहित नव्हतं की एका रात्री एक स्त्रीच्या जीवनात इतका फरक पडू शकतो. मी खरोखरच एक तेजस्वी स्त्री पाहिली आणि तिच्या वेदना ऐकवल्या. आम्ही तिला हॉस्पिटलमध्ये नेले पण ती मरण पावली. आणि सात महिन्यांच्या गर्भस्रावधीचा मृत्यू झाला. या अनुषंगाने सिस्टर लुसी यांनी माहेरचा शोध लावण्याचा निर्णय घेतला, स्त्रियांना अशी दयनीय स्थितीत मदत करण्यासाठी आवश्यक पाठिंबा मिळण्यासाठी सात वर्षे लागली, परंतु २ फेब्रुवारी १९९७ रोजी पुण्याच्या बाहेरील वढू बुद्रुक गावात प्रथम माहेर घराचे दरवाजे उघडले.

माहेर संस्थेची संथापक सिस्टर लुसी कुरियन ह्या आहेत. सिस्टर लुसी यांनी १ घर, ३ रहिवासी अशी अनिश्चित विषमतेपासून सुरुवात केली. आज माहेरचे डॉक्टर / सामाजिक कार्यकर्ते / शिक्षक / ट्रस्टीज / व्यवसायिक लोक / स्वयंसेवक इ.च्या प्रेमळ सैन्याने ४३ घरे संचालित केली आहेत. माहेर संस्थेमध्ये सध्या १२०० रहिवाशी आहेत. त्यातील ८६० मुले, ३०० महिलांसह १२० मानसिक आजार असलेल्या महिला आणि ७१ मानसिकरित्या वयस्कर पुरुष आहेत. तसेच स्वयं-मदत गट, ग्रंथालय वाचनालय इत्यादीसारखे समुदाय कार्यक्रमाद्वारे हजारो जण पोहोचले आहेत. धर्म, लिंग, जात, रंग, पंथ किंवा सामाजिक प्रतिष्ठा याकडे दुर्लक्ष करून माहेर संस्थेमध्ये सर्वांचे स्वागत आहे. माहेरमधील मुले रस्त्यावरून आणि झोपडपट्ट्यांतून येतात, समाजामध्ये भीक मागू नयेत, आईवडील त्यांना काळजी घेण्यास असमर्थ असतात, इतर संस्थांनी त्यांना नाकारले आहे. अशी मुले माहेर मध्ये अल्प किंवा दीर्घकालावधी साठी राहतात, आणि जोपर्यंत ते माहेरमध्ये राहतात तोपर्यंत त्यांचे शालेय शिक्षण, शिकवणी, उत्कृष्ट पोषण, ध्यान, कलात्मक प्रोग्रामिंग ई. सर्व गोष्टी त्यांना शिकवल्या जातात. ते शोकांतिकातून येतात आणि कुटुंब, प्रेम आणि उज्ज्वल भवितव्य दर्शवितात.

येथे आलेल्या स्त्रियांचा गोष्टी मुलांप्रमाणेच आहेत. कौटुंबिक हिंसाचार, अविवाहित गर्भधारणे, विधवा, हुंडा देय रक्कम आणि महिलांच्या समस्येचा सामना करण्यासाठी ग्रामीण भारताचे अपमानास्पद स्थान आहे आणि ही यादी पुढे चालू आहे. त्यावेळी अशा स्त्रिया बऱ्याचदा या परिस्थितीमध्ये स्त्रियांना वेश्याव्यवसाय किंवा आत्महत्येच्या पलीकडे कोणतेही पर्याय दिसत नाहीत. अशावेळी ह्या स्त्रिया माहेर मध्ये आश्रय घेण्यास येतात, माहेर मध्ये अशा सर्वांचे स्वागत आहे, माहेर मध्ये त्यांची काळजी घेतली जाते. प्रत्येक स्त्रीला वैयक्तिकरित्या समर्थन देण्यात येते, मग ते कुटुंबाबरोबर सलोख्याचे आणि पुनर्मंचन करून, नोकरी-प्रशिक्षण किंवा शालेय शिक्षण माध्यमातून स्वतःचा व्यवसाय असो किंवा माहेरच्या आत नोकरी. तथापि, काही जणांच्या भूतकाळातील मानसिक आजारामुळे फारच छान झाले आहे. अशा पुरुष आणि स्त्रियांना मानसिक आजाराने ग्रस्त असलेल्या माहेरमध्ये दोन घरे आहेत, वैद्यकीय व मनोरंजक अशा लोकांची काळजी घेतात.

गैरवर्तन आणि दारिद्र्याच्या बळींची मदत करण्याबरोबरच, माहेर अशा समस्यांचे निराकरण करण्याचा प्रयत्न करते की ज्यामुळे अशा प्रकारचा दुर्व्यवहार गडद स्तरावर होईल. माहेरच्या वीस-तीस प्रोजेक्ट्स हजारो लोकांच्या जीवनावर प्रभाव पडतात. फक्त २० वर्षांच्या कालावधीत, माहेरच्या मदत कार्यक्रमांमुळे ३८००० पेक्षा जास्त लोक प्रभावित झाले आहेत, ४३ घरे बांधण्यात आली आहेत (७ स्त्रियांसाठी, ३४ मुलांसाठी आणि २ पुरुषांसाठी) आणि माहेर भारतातील इतर राज्यांमध्ये विस्तारित झाली आहेत: झारखंड (२००८) आणि केरळ (२००९) माहेरसाठी मदत देखील वाढली आहे., मुख्यतः ऑस्ट्रिया, जर्मनी, युनायटेड स्टेट्स आणि ब्रिटन येथून या प्रकल्पाला पाठिंबा देण्यासाठी आले. माहेर येथे झालेल्या आपल्या कामासाठी, भारताच्या तत्कालीन राष्ट्रपतीं प्रणव मुखर्जी यांचा हस्ते सिस्टर लुसी यांना नारी शक्ती पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले, सामाजिक सेवा २०१० मधील उत्कृष्टतेसाठी डीसीसीआयआयए पुरस्कार ग्लोबल वुम्स लीडरशिप अवॉर्ड २०११, पॉल हॅरिस फेलो, वनिता वुमन ऑफ द इयर अवॉर्ड इतर प्रमुख पुरस्कार ही त्यांना मिळाले आहेत. माहेर आणि सिस्टर ल्युसी कुरियन यांनी भारतीय दूरचित्रवाणीवर अनेक वेळा प्रदर्शन केले आहे, ज्यात अभिनेता आमिर खान आणि व्हॅटिकन रेडिओ द्वारा आयोजित लोकप्रिय शो सत्यमेव जयतेचाही समावेश आहे. २०१५ मध्ये, सिस्टर लुसी यांना क्लिंटन ग्लोबल इनिट मध्ये उपस्थित राहण्याचे निमंत्रण देण्यात आले होते. मे २०१७ मध्ये, माहेरला संयुक्त राष्ट्रांच्या आर्थिक आणि सामाजिक परिषदेच्या (यूएन-ईसीओएसओसी) सह "विशेष सल्लागार दर्जा" देण्यात आला.

सिस्टर लुसी यांना वेगवेगळ्या प्रसंगी पोप फ्रान्सिस, भारताचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी आणि माजी अमेरिकी राष्ट्राध्यक्ष बिल क्लिंटन यांना भेटण्याची संधी मिळाली आहे.

२०१७ मध्ये, माहेरच्या २० व्या वर्धापनदिन सोहळ्यात १० देशांतील १५००० लोक उपस्थित होते. भारताच्या माजी राष्ट्रपती प्रतिभा पाटील, लीला पूनावाला फाऊंडेशनच्या अध्यक्षा, लीला पूनावाला आणि प्रसिद्ध बौद्ध नन जेट्सुन्मा तेनेझिन पाल्मो यांनी ५ फेब्रुवारी २०१७ रोजी महार वात्सल्यधाम, अव्हाळवाडी, पुणे येथे कार्यक्रमात सहभाग घेतला. देश एक आणि लिंग, धर्म, रंग आणि जातीनुसार वेगवेगळी विभागणी केली जाते, माहेर अशा विभागांना नाकारणारे समाजाचे कार्यरत मॉडेल म्हणून आहे. गरज सगळ्यांना आहे, परंतु गेल्या २० वर्षांच्या यशामुळे महान गोष्टी घडल्या आहेत. भविष्यातील विकासासाठी स्वप्नांमध्ये कलकत्त्याला काम वाढवणे, एचआयव्हीग्रस्त व्यक्तींसाठी एक नवीन घर, वृद्ध व मानसिक आजारांसाठी कायम निवास असणे आणि एक डझन प्रकल्प अधिक असणे. माहेर कुटुंबाचा एक भाग बनण्यासाठी योगदान देणाऱ्या आणि हे आवश्यक काम पोहचवण्यासाठी खूप अभिन्न घटक आहेत. नेतृत्वाची उर्जा आणि प्रेम आणि त्यास कोणतीही सीमा नाही; माहेरचे सतत विस्तार केवळ भारत आणि परदेशातील समुदायातून जागरुकता व पाठिंबा वाढवण्याच्या समस्येने मर्यादित आहे.

माहेर संस्थेचे उपक्रम वेगवेगळ्या प्रकल्पांमध्ये विभागले जातात - तीन मुख्य प्रकल्प म्हणजे ममताधाम (आईचे प्रेम), किशोरधाम(मुलांचे ठिकाण), आणि वत्सल्याधम (प्रेम मिळवण्याचे ठिकाण). संस्थेचे नेतृत्व महिला नेत्यांचे आहे - संस्थापक सिस्टर लुसी कुरियन आणि अध्यक्ष हिराबेगुम मुल्ला हे संस्थेचे काम पाहतात.

या प्रकल्पा अंतर्गत माहेर, निराधार महिलांसाठी घर चालवते. या प्रकल्पाचा मुख्य हेतू म्हणजे स्त्रियांचा आत्मसन्मान वाढविणे आणि त्यांना स्वयंपूर्ण बनविण्यासाठी समर्थन करणे. या प्रकल्पाअंतर्गत विविध प्रकारचे भावनिक, मानसिक, सामाजिक आणि आर्थिक तणाव बाळगणाऱ्या महिलांचे स्वागत आहे. ते आपल्या समाजाच्या सर्व विभागांतून येतात आणि त्यांना प्रेम व स्वीकृती देण्यात येते. आणि त्यांचे नातेवाईक त्यांना नाकारतात. माहेरने सुरुवातीला केवळ माहेर येथे आश्रय घेतलेल्या स्त्रियांबरोबरच काम करण्याची योजना आखली होती. पण कालांतराने हे लक्षात आले की हे केवळ दुःखी असलेल्या स्त्रिया नाहीत; त्यांच्या आईवडिलांचाही सामना करत असलेली मुलेही होती. म्हणूनच माहेरच्या नेटवर्कमध्येही मुलांना आणण्याचे ठरविले.माहेर आतापर्यंत ३००० पेक्षा जास्त महिलांच्या जीवनास स्पर्श करू शकला आहे. ते काही काळ आश्रय घेण्यासाठी किंवा दीर्घ कालावधीसाठी माहेरकडे आले. बऱ्याचदा ते अशिक्षित असतात किंवा त्यांच्याकडे केवळ अफाट अक्षर असतात या शक्यता असूनही, माहेर त्यांना आर्थिकदृष्ट्या आत्मनिर्भर बनवण्यासाठी व्यावसायिक प्रशिक्षण देतात. माहेरमध्ये महिला नियमित वेळापत्रकानुसार काम करत असतात; ते स्वयंपाक घरात मदत करून, घर साफसफाई करून, प्रशिक्षण केंद्रावर काम करून एकत्र काम करतात. माहेर त्यांना मेणबत्ती, शुभेच्छा कार्ड, कापड पिशव्या आणि पर्स यासारख्या विविध हस्तकला देतात ज्यायोगे त्यांना स्वातंत्र्य आणि स्वतःचे पैसे कमविण्याची शक्यता आहे. नंतर विविध प्रकल्पांना मदत करण्यासाठी बऱ्याच स्त्रियांना माहेर द्वारे नियुक्त केले जाते.

माहेर कुटुंबातील प्रत्येक मुलाच्या शिक्षणाची व त्यांचा कल्याणापर्यंत माहेर काम करते. तथापि, या मूलभूत अधिकारांना माहेरला आलेल्या अनेक बालमृत्यूंमुळे त्यांच्या स्वस्थ विकासास आणि वाढ रोखणाऱ्या बहुतेक मुलांपेक्षा वेगळे केले गेले आहे. ही मुले त्यांच्या भूतकाळातील ओझे का वाहतात जी त्यांच्यासाठी अत्यंत वेदनादायक आणि निराशाजनक आहेत. या कारणांमुळे माहेर प्रेम आणि स्वीकृतीचा एक वातावरण तयार करण्याच्या दिशेने काम करतो जे या मुलांच्या भावनिक आणि शारीरिक वाढीस उपयुक्त आहे जेणेकरून त्यांना त्यांच्या पूर्ण क्षमतेची जाणीव होऊ शकेल. आतापर्यंत, सुमारे ४००० मुलं या अनुभवातून माहेर येथे गेली आहेत. किशोरधाम प्रकल्पामध्ये छोटय़ा मुलांची ३४ घरे आहेत आणि सध्या ८७३ मुले आहेत. ९० पेक्षा अधिक मुले सध्या विविध क्षेत्रात उच्च शिक्षण घेत आहेत.

प्रत्येक घरात २५ ते ३० मुले आणि दोन घरमालक असतात, जे त्यांच्याबरोबर संपूर्ण वेळ असतात. याव्यतिरिक्त सामाजिक कार्यकर्ते घरांची देखरेख करतात. मुलांना शाळेत पाठवलं जातं (इंग्लिश मिडियम स्कूलमध्ये शक्य असेल तर) आणि माहेर नृत्य, क्रीडा आणि संगीतविषयक उपक्रम राबवत असतात.

हे मानसिक रुग्णांसाठी एक घर आहे महिला अनेकदा रस्त्यावर भटकत असणाऱ्या व आश्रय पाहिजे असणाऱ्यांना मानसिक मदत आवश्यक असतात. मांजारीखुर्द येथे स्थित, वत्सल्यधाम हे या स्त्रियांसाठी एक विशेष घर आहे, जे त्यांचे मूळ सामाजिक मुख्य प्रवाहात पुनर्वसित करण्याच्या उद्देशाने तयार केले आहे. स्त्रियांना सामाजिक कार्यकर्ते, नर्स आणि मानसोपचार तज्ञांद्वारे मदत दिली जाते जे त्यांना वैद्यकीय आणि उपचारात्मक सेवा देतात. वत्सलल्यधामच्या कार्यरत सैन्यामध्ये कार्यरत असणा-या कर्मचा-यांमध्ये स्त्रिया ज्या मुळात माहेरकडे मदतीसाठी आल्या होत्या आता गरज असलेल्या इतर महिलांना मदत करण्यास सक्षम आहेत.

संगीत ऐकणे, सोपे खेळ खेळणे, विविध व्यायामांचे सराव व वैद्यकीय उपचार यासह त्यांच्या भल्यासाठी कार्य केले जाते. काही काळानंतर माहेर कर्मचारी कुटुंबांना संपर्क करण्यासाठी रुग्णांना पत्ता शोधण्यासाठी प्रयत्न.करतात जर त्यांना घरी पाठविण्यास सुरक्षित वाटत असेल तर त्यांना त्यांच्या कुटुंबियांना भेटू दिले जाते. स्त्रिया चांगल्याप्रकारे लढत आहेत याची खात्री करण्यासाठी नियमित फॉलो-अप केले जातात.

https://maherashram.org/about-maher/ Archived 2020-06-21 at the Wayback Machine.

http://hopepune.org/friends

https://www.facebook.com/maher.ashram.india/