भारतातील राजकीय पक्ष

१५ मार्च २०१९ रोजी, भारतीय निवडणूक आयोगाने जाहीर केलेल्या राजकीय पक्षांच्या यादीनुसार भारतामध्ये एकूण २,३३४ राजकीय पक्ष असून, त्यापैकी ८ राष्ट्रीय पक्ष, २६ राज्यस्तरीय पक्ष आणि इतर २,३०१ नोंदणीकृत पक्ष आहेत. यापैकी महाराष्ट्रात एकूण १४५ नोंदणीकृत पक्ष आणि २ राज्यस्तरीय (मनसे व शिवसेना) पक्ष आहेत.

भारतात २३३४ रजिस्टर्ड राजकीय पक्ष आहेत. दर महिन्याला काही पक्ष नव्याने निघतात तर काही बंद पडतात.भारतीय शेतकरी कामगार पक्ष,काँग्रेस, तृणमूल काँग्रेस, राष्ट्रवादी काँग्रेस, बहुजन समाज पक्ष, भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष, भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष (मार्क्सवादी), भारतीय जनता पक्ष व नॅशनल पीपल्स पार्टी असे फक्त आठ राजकीय पक्ष अखिल भारतीय स्तरावर मान्यताप्राप्त आहेत. जनता दल युनायटेड, अण्णाद्रमुक, द्रविड मुन्नेत्र कळ्हम, शिवसेना यांसारखे एकूण ५१ राजकीय पक्षांना त्यांच्या त्यांच्या राज्यात मान्यता आहे.

मान्यता नसलेल्या राजकीय पक्षांची संख्या हरियाणा राज्यात ६७, पंजाबमध्ये ५७, मध्य प्रदेशात ४८, आणि गुजराथमध्ये ४७ आहे.

नोंदणीकृत पक्षाला राष्ट्रीय पक्ष म्हणून मान्यता मिळते जेव्हा खाली सूचीबद्ध केलेल्या तीनपैकी कोणतीही एक अटी पूर्ण केली असेल:

1. पक्षाला लोकसभेत किमान तीन वेगवेगळ्या राज्यांतून दोन टक्के जागा मिळाल्या आहे.
2. लोकसभा किंवा विधानसभेच्या सार्वत्रिक निवडणुकीत, पक्ष कोणत्याही चार किंवा अधिक राज्यांमध्ये सहा टक्के मते मिळवतो आणि त्याव्यतिरिक्त लोकसभेच्या चार जागा जिंकतो.
3. चार राज्यांत पक्षाला राज्य पक्ष म्हणून मान्यता मिळते.

एप्रिल २०२३ मध्ये खालीलपैकी ६ पक्ष हे राष्ट्रीय पक्ष घोशीत झाले. तेव्हाच अखिल भारतीय तृणमूल काँग्रेस, राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्ष व भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष हे या यादीतून वगळण्यात आले.^[१]

क्र.	निवडणूक चिन्ह	ध्वज	पक्ष	संक्षेप	स्थापना [२]	पक्ष नेता	राज्ये/केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये सरकार		जागा
							मुख्यमंत्री	युती भागीदार	लोकसभा	राज्यसभा
१			भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस	INC (काँ)	२८ डिसेंबर १८८५ (&0000000000000138.000000१३८ वर्षे, &0000000000000253.000000२५३ दिवस)	मल्लिकार्जुन खरगे (२०२२ पासून)	४ / ३१	३ / ३१	५० / ५४३	३१ / २४५
२			भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष (मार्क्सवादी)	CPI(M) (भाकप(मा))	७ नोव्हेंबर १९६४ (&0000000000000059.000000५९ वर्षे, &0000000000000304.000000३०४ दिवस)	सीताराम येचुरी (२०१५ पासून)	१ / ३१	२ / ३१	३ / ५४३	५ / २४५
३			भारतीय जनता पक्ष	BJP (भाजप/भाजपा)	६ एप्रिल १९८० (&0000000000000044.000000४४ वर्षे, &0000000000000153.000000१५३ दिवस)	जगत प्रकाश नड्डा (२०२० पासून)	१० / ३१	६ / ३१	३०० / ५४३	९३ / २४५
४			बहुजन समाज पक्ष	BSP (बसप/बसपा)	१४ एप्रिल १९८४ (&0000000000000040.000000४० वर्षे, &0000000000000145.000000१४५ दिवस)	मायावती (२००१ पासून)	० / ३१	० / ३१	९ / ५४३	१ / २४५
५			आम आदमी पक्ष	AAP (आप)	२६ नोव्हेंबर २०१२ (&0000000000000011.000000११ वर्षे, &0000000000000285.000000२८५ दिवस)	अरविंद केजरीवाल (२०१२ पासून)	२ / ३१	० / ३१	१ / ५४३	१० / २४५
६			नॅशनल पीपल्स पार्टी	NPP	६ जानेवारी २०१३ (&0000000000000011.000000११ वर्षे, &0000000000000244.000000२४४ दिवस)	कॉनराड संगमा (२०१६ पासून)	१ / ३१	३ / ३१	१ / ५४३	१ / २४५

नोंदणीकृत पक्षाला राज्य पक्ष म्हणून मान्यता दिली जाते, जर त्याने खाली सूचीबद्ध केलेल्या पाच अटींपैकी कोणतीही एक पूर्ण केली असेल:^[३]

• एखाद्या पक्षाला राज्य विधानसभेच्या निवडणुकीत मिळालेल्या वैध मतांपैकी किमान सहा टक्के मते मिळाली पाहिजेत आणि त्या राज्य विधानसभेत किमान दोन जागा जिंकल्या पाहिजेत.
• एखाद्या पक्षाला लोकसभेच्या निवडणुकीत मिळालेल्या वैध मतांपैकी किमान सहा टक्के मते मिळाली पाहिजेत आणि लोकसभेत किमान एक जागा जिंकली पाहिजे.
• एखाद्या पक्षाने विधानसभेच्या एकूण जागांच्या किमान तीन टक्के किंवा किमान तीन जागा जिंकल्या पाहिजेत, जे कधीही जास्त असेल.
• एखाद्या पक्षाने लोकसभेत प्रत्येक 25 जागांसाठी किमान 1 जागा जिंकली पाहिजे किंवा त्या राज्याला दिलेल्या कोणत्याही अंशासाठी.
• उदारीकरणाच्या निकषांतर्गत, राज्यात मतदान झालेल्या एकूण वैध मतांपैकी आठ टक्के किंवा त्याहून अधिक मते मिळाल्यास तो राज्य पक्ष म्हणून मान्यता मिळण्यास पात्र असेल असे आणखी एक कलम.

मान्यताप्राप्त राज्यस्तरीय किंवा प्रादेशिक पक्षांची यादी:

५५ मान्यताप्राप्त राज्य पक्ष^[४]

क्र.	पक्ष		ध्वज	मतदान चिन्ह	राजकीय स्थिती	विचारधारा	स्थापना	नेते	राज्य	राज्यांमध्ये सरकार/केंद्रशासित		जागा
										मुख्य मंत्री	युती भागीदार	लोकसभा	राज्यसभा	राज्य विधानसभा	विधान परिषद
तीन राज्यात राज्य पक्ष
१		अखिल भारतीय तृणमूल काँग्रेस			मध्यवर्ती राजकारण ते मध्य-डावे राजकारण	बंगाली राष्ट्रवाद पुरोगामीत्व कल्याणवाद धर्मनिरपेक्षता लोकानुनय	१९९८	ममता बॅनर्जी	मेघालय त्रिपुरा पश्चिम बंगाल	१ / ३१	० / ३१	२३ / ५४३	१३ / २४५	२२८ / ४,१२३	० / ४२६
२		भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष			वामपंथी राजकारण	साम्यवाद मार्क्सवाद-लेनिनवाद भांडवलशाही विरोधी समाजवाद धर्मनिरपेक्षता	१९२५	डी. राजा	केरळ मणिपुर तमिळ नाडू	० / ३१	४ / ३१	२ / ५४३	२ / २४५	२२ / ४,१२३	१ / ४२६
३		जनता दल (धर्मनिरपेक्ष)			मध्य-डावे राजकारण पासून वामपंथी	धर्मनिरपेक्ष	१९९९	एच. डी. देवे गौडा	अरुणाचल प्रदेश कर्नाटक केरळ	० / ३१	१ / ३१	१ / ५४३	१ / २४५	२१ / ४,१२३	८ / ४२६
४		जनता दल (संयुक्त)			मध्य-डावे राजकारण	समाजवाद[५] धर्मनिरपेक्षता[५] अखंड मानवतावाद	२००३	नितीश कुमार	अरुणाचल प्रदेश बिहार मणिपूर	१ / ३१	० / ३१	१६ / ५४३	५ / २४५	४६ / ४,१२३	२६ / ४२६
दोन राज्यात राज्य पक्ष
५		अखिल भारतीय अण्णा द्रविड मुन्नेत्र कळघम			केंद्रवाद[६] ते मध्य-डावे राजकारण[७]	लोकानुनय समाजवाद धर्मनिरपेक्षता पुरोगामीत्व सामाजिक समानता तामिळ राष्ट्रवाद[८][९]	१९७२	एडप्पाडी पलनीस्वामी	पुडुचेरी तमिळनाडू	० / ३१	० / ३१	० / ५४३	४ / २४५	६२ / ४,१२३	० / ४२६
६		द्रविड मुन्नेत्र कळघम			मध्य-डावे राजकारण	सामाजिक लोकशाही[१०] द्रविडवाद सामाजिक न्याय[१०] संघराज्यवाद	१९४९	एम.के. स्टॅलिन	पुडुचेरी तमिळनाडू	१ / ३१	० / ३१	२४ / ५४३	१० / २४५	१३९ / ४,१२३	० / ४२६
७		लोक जनशक्ती पक्ष (रामविलास)				धर्मनिरपेक्षता सामाजिक न्याय	२०२१	चिराग पासवान	बिहार नागालँड	० / ३१	१ / ३१	१ / ५४३	० / २४५	२ / ४,१२३	० / ४२६
८		नागा पीपल्स फ्रंट				क्षेत्रवाद	२००२	कुझोलुझो नियेनु	मणिपूर नागालँड	० / ३१	१ / ३१	१ / ५४३	० / २४५	७ / ४,१२३	० / ४२६
९		राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्ष			केंद्रवाद	Indian nationalism धर्मनिरपेक्षता	१९९९	शरद पवार	महाराष्ट्र नागालँड	० / ३१	३ / ३१	५ / ५४३	४ / २४५	६२ / ४,१२३	११ / ४२६
१०		राष्ट्रीय जनता दल			मध्य-डावे राजकारण	समाजवाद	१९९७	लालू प्रसाद यादव तेजस्वी यादव	बिहार झारखंड	० / ३१	२ / ३१	० / ५४३	६ / २४५	८१ / ४,१२३	५ / ४२६
११		तेलुगू देशम पक्ष			Centre[११] to centre-right[१२]	लोकानुनय[१३] Economic liberalism[१४]	१९८२	एन. चंद्रबाबू नायडू	आंध्र प्रदेश तेलंगणा	० / ३१	० / ३१	३ / ५४३	१ / २४५	२३ / ४,१२३	१५ / ४२६
एका राज्यात राज्य पक्ष
१२		अखिल भारतीय फॉरवर्ड ब्लॉक			Left-wing	Left-wing nationalism समाजवाद Anti-imperialism Marxism[१५]	१९३९	देबब्रत बिस्वास	पश्चिम बंगाल	० / ३१	० / ३१	० / ५४३	० / २४५	० / ४,१२३	० / ४२६
१३		ऑल इंडिया मजलिस-ए-इत्तेहादुल मुस्लिमीन			Right-wing[१६]	Composite nationalism[१७] Minority rights[१८] Dalit Rights[१९] Constitutionalism[२०]	१९२७	असदुद्दीन ओवैसी	तेलंगणा	० / ३१	० / ३१	२ / ५४३	० / २४५	१० / ४,१२३	२ / ४२६
१४		अखिल भारतीय एन.आर. काँग्रेस			केंद्रवाद	सामाजिक लोकशाही लोकानुनय	२०११	एन. रंगास्वामी	पुडुचेरी	१ / ३१	० / ३१	० / ५४३	० / २४५	१० / ४,१२३	० / ४२६
१५		अखिल भारतीय संयुक्त लोकतांत्रिक मोर्चा					२००५	बद्रुद्दीन अजमल	आसाम	० / ३१	० / ३१	१ / ५४३	० / २४५	१५ / ४,१२३	० / ४२६
१६		ऑल झारखंड स्टुडंट्स युनियन					१९८६	सुदेश महतो	झारखंड	० / ३१	० / ३१	१ / ५४३	० / २४५	२ / ४,१२३	० / ४२६
१७		अपना दल (सोनेलाल)			Centre-right	कुर्मी जातीचे हित	२०१६	अनुप्रिया पटेल	उत्तर प्रदेश	० / ३१	१ / ३१	२ / ५४३	० / २४५	१२ / ४,१२३	१ / ४२६
१८		आसाम गण परिषद			Centre-right	क्षेत्रवाद Anti-Bengali sentiment	१९८५	अतुल बोरा	आसाम	० / ३१	१ / ३१	० / ५४३	१ / २४५	९ / ४,१२३	० / ४२६
१९		भारत राष्ट्र समिती			केंद्रवाद[२१]	क्षेत्रवाद[२२] लोकानुनय[२३] पुराणमतवाद अलिप्ततावाद	२००१	के. चंद्रशेखर राव	तेलंगणा	० / ३१	० / ३१	९ / ५४३	७ / २४५	३९ / ४,१२३	३४ / ४२६
२०		बिजू जनता दल			मध्य-डावे राजकारण	क्षेत्रवाद[२४] लोकानुनय धर्मनिरपेक्षता[२४] Liberalism[२५] Economic nationalism[२६]	१९९७	नवीन पटनायक	ओडिशा	१ / ३१	० / ३१	१२ / ५४३	९ / २४५	१११ / ४,१२३	० / ४२६
२१		बोडोलँड पीपल्स फ्रंट				धर्मनिरपेक्षता Democratic socialism[२७]	२००५	हग्रमा मोहिलारी	आसाम	० / ३१	१ / ३१	० / ५४३	० / २४५	३ / ४,१२३	० / ४२६
२२		भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष (एम.एल.) लिबरेशन			Far-left	Communism[२८] Marxism–Leninism Maoism[२८]	१९७४	दिपंकर भट्टाचार्य	बिहार	० / ३१	१ / ३१	० / ५४३	० / २४५	१३ / ४,१२३	० / ४२६
२३		देसीय मुर्पोक्कू द्रविड कळघम			केंद्रवाद ते मध्य-डावे राजकारण	Social welfare लोकानुनय धर्मनिरपेक्षता सामाजिक लोकशाही	२००५	विजयकांत प्रेमलता विजयकांत	तमिळनाडू	० / ३१	० / ३१	० / ५४३	० / २४५	० / ४,१२३	० / ४२६
२४		गोवा फॉरवर्ड पार्टी				क्षेत्रवाद	२०१६	विजय सरदेसाई	गोवा	० / ३१	० / ३१	० / ५४३	० / २४५	१ / ४,१२३	० / ४२६
२५		हिल स्टेट पीपल्स डेमोक्रॅटिक पार्टी					१९६८	के.पी. पांगनियांग	मेघालय	० / ३१	१ / ३१	० / ५४३	० / २४५	२ / ४,१२३	० / ४२६
२६		भारतीय राष्ट्रीय लोक दल			केंद्रवाद	Social liberalism क्षेत्रवाद	१९९६	ओमप्रकाश चौटाला	हरियाणा	० / ३१	० / ३१	० / ५४३	० / २४५	१ / ४,१२३	० / ४२६
२७		इंडियन युनियन मुस्लिम लीग			Centre-right[२९]	Muslim interests Social conservatism	१९४८	सय्यद हैदरअली शिहाब थांगल	केरळ	० / ३१	० / ३१	३ / ५४३	१ / २४५	१५ / ४,१२३	० / ४२६
२८		इंडीजिनस पीपल्स फ्रंट ऑफ त्रिपुरा			Centre-right	क्षेत्रवाद Ethnic nationalism Anti-immigration	२००९	एन.सी. देबबर्मा	त्रिपुरा	० / ३१	१ / ३१	० / ५४३	० / २४५	१ / ४,१२३	० / ४२६
२९		जम्मू आणि काश्मीर नॅशनल कॉन्फरन्स				Kashmiriyat Kashmiri autonomy धर्मनिरपेक्षता	१९३२	फारुख अब्दुल्ला	जम्मू आणि काश्मीर	० / ३१	० / ३१	३ / ५४३	० / २४५	० / ४,१२३	० / ४२६
३०		जम्मू काश्मीर राष्ट्रीय पँथर्स पक्ष				लोकशाही[३०][३१] भ्रष्टाचार विरोध[३०][३१] धर्मनिरपेक्षता[३२] महिलांचे हक्क	१९८२	भीम सिंग व जय माला	जम्मू आणि काश्मीर	० / ३१	० / ३१	० / ५४३	० / २४५	० / ४,१२३	० / ४२६
३१		जम्मू आणि काश्मीर पीपल्स डेमोक्रॅटिक पार्टी				Kashmiriyat Kashmiri autonomy[३३] क्षेत्रवाद	१९९९	मेहबूबा मुफ्ती	जम्मू आणि काश्मीर	० / ३१	० / ३१	० / ५४३	० / २४५	० / ४,१२३	० / ४२६
३२		जनता काँग्रेस छत्तीसगड			Left-wing	Social justice Feminism Direct democracy Agrarianism	२०१६	रेणू जोगी	छत्तीसगड	० / ३१	० / ३१	० / ५४३	० / २४५	२ / ४,१२३	० / ४२६
३३		जननायक जनता पार्टी				Democratic socialism	२०१८	दुष्यंत चौटाला	हरियाणा	० / ३१	१ / ३१	० / ५४३	० / २४५	१० / ४,१२३	० / ४२६
३४		झारखंड मुक्ति मोर्चा					१९७२	शिबू सोरेन हेमंत सोरेन	झारखंड	१ / ३१	० / ३१	१ / ५४३	२ / २४५	३० / ४,१२३	० / ४२६
३५		केरळ काँग्रेस (मणी)				Welfare[३४] Democratic socialism[३५]	१९७९	जोस के. मणी	केरळ	० / ३१	१ / ३१	१ / ५४३	१ / २४५	५ / ४,१२३	० / ४२६
३६		महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना			Far-right	हिंदुत्व[३६] Right-wing लोकानुनय[३७] क्षेत्रवाद[३८][३९] Ultranationalism[४०][३९] Marathi interests[३९]	२००६	राज ठाकरे	महाराष्ट्र	० / ३१	१ / ३१	० / ५४३	० / २४५	१ / ४,१२३	० / ४२६
३७		महाराष्ट्रवादी गोमंतक पक्ष			केंद्रवाद	लोकानुनय क्षेत्रवाद	१९६३	दीपक ढवळीकर	गोवा	० / ३१	१ / ३१	० / ५४३	० / २४५	२ / ४,१२३	० / ४२६
३८		मिझो नॅशनल फ्रंट					१९६१	झोरामथंगा	मिझोरम	१ / ३१	० / ३१	१ / ५४३	१ / २४५	२८ / ४,१२३	० / ४२६
३९		नॅशनलिस्ट डेमोक्रॅटिक प्रोग्रेसिव्ह पार्टी			Right	क्षेत्रवाद	२०१७	नेफिउ रिओ	नागालँड	१ / ३१	० / ३१	१ / ५४३	० / २४५	२५ / ४,१२३	० / ४२६
४०		पीपल्स पार्टी ऑफ अरुणाचल प्रदेश				क्षेत्रवाद	१९७७	कामेन रींगू	अरुणाचल प्रदेश	० / ३१	० / ३१	० / ५४३	० / २४५	० / ४,१२३	० / ४२६
४१		राष्ट्रीय लोक जनशक्ती पक्ष					२०२१	पुष्पापती कुमार पारस	बिहार	० / ३१	० / ३१	५ / ५४३	० / २४५	० / ४,१२३	१ / ४२६
४२		राष्ट्रीय लोकतांत्रिक पक्ष					२०१८	हनुमान बेनीवाल	राजस्थान	० / ३१	० / ३१	१ / ५४३	० / २४५	३ / ४,१२३	० / ४२६
४३		क्रांतिकारी समाजवादी पक्ष			Far-left	Communism Marxism–Leninism[४१] Revolutionary socialism	१९४०	मनोज भट्टाचार्य[४२]	केरळ	० / ३१	० / ३१	१ / ५४३	० / २४५	० / ४,१२३	० / ४२६
४४		समाजवादी पक्ष			मध्य-डावे राजकारण[४३] to left[४४][४५]	सामाजिक लोकशाही[४६] Democratic socialism Left-wing populism[४७] Social conservatism	१९९२	अखिलेश यादव	उत्तर प्रदेश	० / ३१	० / ३१	३ / ५४३	३ / २४५	११३ / ४,१२३	९ / ४२६
४५		शिरोमणी अकाली दल			Centre-right	Punjabiyat[४८][४९] Conservatism[५०] Federalism[५१][५२]	१९२०	सुखबीरसिंह बादल	पंजाब	० / ३१	० / ३१	२ / ५४३	० / २४५	३ / ४,१२३	० / ४२६
४६		सिक्कीम डेमोक्रॅटिक फ्रंट			मध्य-डावे राजकारण ते left-wing	Democratic socialism	१९९३	पवनकुमार चामलिंग	सिक्कीम	० / ३१	० / ३१	० / ५४३	१ / २४५	१ / ४,१२३	० / ४२६
४७		सिक्कीम क्रांतिकारी मोर्चा				Democratic socialism	२०१३	प्रेम सिंह तमांग	सिक्कीम	१ / ३१	० / ३१	१ / ५४३	० / २४५	१९ / ४,१२३	० / ४२६
४८		शिवसेना			Right-wing to Far-right	Nationalism Hindutva Hindu Nationalism Marathi क्षेत्रवाद Social Conservatism Conservatism Ultranationalism Economic Nationalism Right-wing Populism	१९६६	एकनाथ शिंदे	महाराष्ट्र	१ / ३१	० / ३१	१३ / ५४३	० / २४५	४० / ४,१२३	० / ४२६
४९		शिवसेना (उद्धव बाळासाहेब ठाकरे)			Centre-right to right-wing	Secular Hindutva Nationalism क्षेत्रवाद Composite Nationalism	२०२२	उद्धव ठाकरे	महाराष्ट्र	० / ३१	० / ३१	६ / ५४३	३ / २४५	१७ / ४,१२३	१२ / ४२६
५०		टिपरा मोथा पक्ष				Tripuri nationalism Greater Tipraland	२०१९	प्रद्योत बिक्रम माणिक्य देब बर्मा	त्रिपुरा	० / ३१	० / ३१	० / ५४३	० / २४५	१३ / ४,१२३	० / ४२६
५१		युनायटेड डेमोक्रॅटिक पक्ष (मेघालय)				क्षेत्रवाद लोकानुनय	१९९७	मेटबाह लिंगडोह	मेघालय	० / ३१	१ / ३१	० / ५४३	० / २४५	११ / ४,१२३	० / ४२६
५२		युनायटेड पीपल्स पार्टी लिबरल			केंद्रवाद	क्षेत्रवाद	२०१५	उरखाओ ग्वरा ब्रह्मा	आसाम	० / ३१	१ / ३१	० / ५४३	१ / २४५	७ / ४,१२३	० / ४२६
५३		व्हॉइस ऑफ द पीपल पार्टी (मेघालय)				क्षेत्रवाद संघराज्यवाद	२०२१	आर्डेंट मिलर बसायावमोइट	मेघालय	० / ३१	० / ३१	० / ५४३	० / २४५	४ / ४,१२३	० / ४२६
५४		वाय.एस.आर. काँग्रेस पक्ष			मध्य-डावे राजकारण[५३]	लोकानुनय[१३] क्षेत्रवाद	२०११	वाय.एस. जगनमोहन रेड्डी	आंध्र प्रदेश	१ / ३१	० / ३१	२२ / ५४३	९ / २४५	१४७ / ४,१२३	४२ / ४२६
५५		झोरम राष्ट्रवादी पक्ष[५४]			केंद्रवाद	क्षेत्रवाद	१९९७	एच. लालरिनमाविया	मिझोरम	० / ३१	० / ३१	० / ५४३	० / २४५	० / ४,१२३	० / ४२६

२०१८ साली,

• देशातील ४०४ पक्षांच्या नावात 'भारत किंवा भारतीय' हे शब्द होते.
• देशातील १५३ पक्षांच्या नावात 'समाज' हा शब्द होता.
• देशातील १३२ पक्षांच्या नावात 'जनता किंवा प्रजा' हे शब्द होते.
• देशातील ५७ पक्षांच्या नावात 'आम किंवा युवा' हे शब्द होते.
• देशातील १२ पक्षांच्या नावात 'गांधी' हा शब्द होता.
• देशातील ६३ टक्के पक्षांच्या नावात लोकतांत्रिक, काँग्रेस किंवा आंदोलन यांपैकी एक शब्द होता.
• देशातील ४० टक्के राजकीय पक्ष उत्तर प्रदेश, दिल्ली, बिहार आणि तामिळनाडू या राज्यांत होते.
• उत्तर प्रदेश राज्याची लोकसंख्या सुमारे २० कोटी आहे. त्या राज्यात ४३३ राजकीय पक्ष होते, म्हणजे साडेचार लाख लोकांमागे एक पक्ष.
• दिल्ली राज्याची लोकसंख्या १.९ कोटी आहे; त्या राज्यात २७२ राजकीय पक्ष आहेत. म्हणजे ७०,००० लोकांमागे एक पक्ष.
• बिहारची लोकसंख्या ११ कोटी आहे, त्या राज्यात १२० पक्ष होते.
• तामिळनाडूची लोकसंख्या ७.२ कोटी आहे, त्या राज्यात १४० राजकीय पक्ष आहेत. म्हणजे पाच लाख लोकांमागे एक पक्ष.
• ४.९ कोटी लोकसंख्या असलेल्या आंध्र प्रदेशात ८३ पक्ष होते.

काही 'खास' नावांचे पक्ष :-

• अखिल भारतीय गरीब पार्टी (गाझियाबाद-उत्तर प्रदेश)
• अखिल भारतीय राष्ट्रीय परिवार पार्टी (वाराणसी-उत्तर प्रदेश)
• अंजान आदमी पार्टी (अलाहाबाद-उत्तर प्रदेश)
• आजादीका अंतिम आंदोलन दल (रायपूर-छत्तीसगड)
• आधी आबादी पार्टी (लखनौ-उत्तर प्रदेश)
• आप सबकी अपनी पार्टी (विलासपूर-छत्तीसगड)
• आर्थिक व्यवस्था परिवर्तन पार्टी (अलाहाबाद-उत्तर प्रदेश)
• ऑल इंडिया गांधी काँग्रेस (बंगलोर-कर्नाटक)
• बेरोजगार आदमी अधिकार पार्टी (फरीदाबाद-हरियाणा)
• भारत की लोक जिम्मेदार पार्टी (लखनौ-उत्तर प्रदेश)

1. ^ "National Parties in India: List of All the Political Parties 2023". JanJagrosh. 11 July 2023.
2. ^ "Immigration and Refugee Board of Canada, Country Fact Sheet - India". 2007-05. 2009-08-22 रोजी पाहिले. |date= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)
3. ^ चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; :0 नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
4. ^ चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; State parties नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
5. ^ ^{a b} "Lok Sabha Elections 2014: Know your party symbols!". Daily News and Analysis. 10 April 2014.
6. ^ "AIADMK". The Times of India. 14 September 2023 रोजी पाहिले.
7. ^ Ogden, Chris (20 June 2019). A Dictionary of Politics and International Relations in India (इंग्रजी भाषेत). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-253915-1. 9 March 2023 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 11 November 2022 रोजी पाहिले. All India Anna Dravida Munnetra Kazhagam (Tamil: 'All India Anna Dravidian Progress Federation') A political party. It was established in 1972...
8. ^ Price, P. (1996). Revolution and Rank in Tamil Nationalism. The Journal of Asian Studies, 55(2), 359-383. doi:10.2307/2943363
9. ^ Pamela Price (1999) Relating to leadership in the Tamil nationalist movement: C.N. Annadurai in person‐centred propaganda, South Asia: Journal of South Asian Studies, 22:2, 149-174, doi:10.1080/00856409908723369
10. ^ ^{a b} Kannan, Ramya (8 August 2018). "M. Karunanidhi: From health care to community living, his schemes were aimed at social equality". The Hindu. ISSN 0971-751X. 10 August 2019 रोजी पाहिले.
    • "Social Equality was Karunanidhi's Focus During Five Terms as Tamil Nadu CM". News18. 11 March 2019. 10 August 2019 रोजी पाहिले.
11. ^ "Tumultuous transition". 27 May 2017.
12. ^ "Why no centre-right political party in India today?". 16 February 2014.
13. ^ ^{a b} "Encyclopedia Britannica".
14. ^ Price, Pamela; Srinivas, Dusi (August 2014). Piliavsky, Anastasia (ed.). "Patronage and autonomy in India's deepening democracy". Cambridge University Press: 217–236. doi:10.1017/CBO9781107296930.011. ISBN 9781107296930.
15. ^ "Party constitution". India: All India Forward Bloc. 2017. 22 April 2017 रोजी पाहिले.
16. ^ "Though BJP and AIMIM are ideologically apart they share a few similarities".
17. ^ "Will fight back to save India's composite culture, Constitution: Asaduddin Owaisi". 26 May 2019.
18. ^ "Minority Upliftment". 2023-03-23 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2023-12-01 रोजी पाहिले.
19. ^ "AIMIM eyes minorities and Dalits in Malda".
20. ^ "AIMIM want to confront Hindu nationalism with Indian Constitution: Owaisi". Business Standard India. 8 February 2021.
21. ^ "Centrist polity of TRS".
22. ^ Hyderabad, K. VENKATESHWARLU in (23 April 2004). "Regionalism and sub-regionalism". Frontline (इंग्रजी भाषेत). 14 September 2020 रोजी पाहिले.
23. ^ "One year of Telangana a mixed bag for KCR". The Tribune. 21 July 2018 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 20 July 2018 रोजी पाहिले. The Telangana Rashtra Samithi (TRS), led by Chandrasekhar Rao, took over the reins of the new state amid euphoria and high expectations. ... Blending boldness with populism, KCR has earned the reputation for being a tough task master
24. ^ ^{a b} "Biju Janata Dal". Encyclopædia Britannica.
25. ^ "Lok Sabha Elections 2014: Know your party symbols!". Daily News and Analysis. 10 April 2014. Founded in December 1997, the Biju Janata Dal or the BJD is a regional political party of India. Having split from the larger faction Janata Dal, the party stands by democracy and liberalism.
26. ^ Capron, Laurence; Guillén, Mauro (12 October 2006). "Fighting economic nationalism in deals". Financial Times. 10 December 2022 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 22 May 2018 रोजी पाहिले.
27. ^ "IDEOLOGY & FLAG". India: Election Commission of India. 2013. 26 October 2020 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 9 May 2013 रोजी पाहिले.
28. ^ ^{a b} "General Programme of CPI(ML)". Communist Party of India (Marxist-Leninist) website (इंग्रजी भाषेत). 6 April 2013. 8 April 2020 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 23 March 2020 रोजी पाहिले.
29. ^ "A coloured scheme of things". Jul 19, 2023 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित.
30. ^ ^{a b} "History". JK Panthers Party. 13 April 2020 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 26 September 2015 रोजी पाहिले.
31. ^ ^{a b} PTI (9 November 2010). "SC upholds freeze on delimitation in J&K till 2026". The Hindu.
32. ^ "Headlines Today". Panther party MLAs disrupt house in Jammu and Kashmir assembly. 28 August 2014. 26 September 2015 रोजी पाहिले – youtube.com द्वारे.
33. ^ Jammu Kashmir Peoples Democratic Party. "Self Rule". 16 October 2020 रोजी पाहिले.
34. ^ "KM Mani: The man behind the 'Theory of the Toiling Class'". The New Indian Express. 10 April 2019. 20 March 2021 रोजी पाहिले.
35. ^ "K M Mani honoured at British Parliament Hall". The New Indian Express. 7 September 2012. 20 March 2021 रोजी पाहिले.
36. ^ "Raj Thackeray goes right ahead with 'Hindutva'and development agenda for MNS". CanIndia. 23 January 2020. 19 May 2021 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 28 October 2021 रोजी पाहिले.
37. ^ Bedi, Tarini (2016). The Dashing Ladies of Shiv Sena. SUNY Press. p. 42.
38. ^ "Munde still keen on alliance with MNS". Hindustan Times. 2 March 2011.
39. ^ ^{a b c} "Maharashtra Navnirman Sena". Election MS. 29 March 2019. 2021-01-22 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2023-12-01 रोजी पाहिले.
40. ^ "How Pakistan Fell in Love With Bollywood". Foreign Policy. 15 March 2010.
41. ^ Bidyut Chakrabarty (2014). Communism in India: Events, Processes and Ideologies. Oxford University Press. p. 61. ISBN 978-0-19-997489-4.
42. ^ "Indian citizenship act against humanity: Manoj Bhattacharya". prothomalo.com. March 2020.
43. ^ Verniers, Gilles (2018). "Conservative in Practice: The Transformation of the Samajwadi Party in Uttar Pradesh". Studies in Indian Politics. 6: 44–59. doi:10.1177/2321023018762675. S2CID 158168430.
44. ^ "Left wing triumphs in Uttar Pradesh election". Financial Times. 6 March 2012. 10 December 2022 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. The big winner in the Uttar Pradesh state election was the regional leftwing Samajwadi party
45. ^ "Indian MPs held hostage in caste struggle". The Independent. 21 June 1995.
46. ^ Singh, Mahendra Prasad; Saxena, Rekha (2003). India at the Polls: Parliamentary Elections in the Federal Phase. Orient Blackswan. p. 78. ISBN 978-8-125-02328-9.
47. ^ "Mulayam's son Prateek Yadav attracts eye balls during ride in Rs 5 crore Lamborghini". Zee News. 14 January 2017.
48. ^ "SAD aims to widen reach, to contest UP poll". The Tribune. Chandigarh. 8 October 2015. 2018-12-25 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 8 October 2015 रोजी पाहिले.
49. ^ Pandher, Sarabjit (3 September 2013). "In post-Independence India, the SAD launched the Punjabi Suba morcha in the 1960s, seeking the re-organisation of Punjab on linguistic basis". The Hindu. 15 September 2015 रोजी पाहिले.
50. ^ Grover, Verinder (1996). Encyclopaedia of India and Her States: Himachal Pradesh, Jammu & Kashmir and Punjab, Volume 4. Deep & Deep. p. 578.
51. ^ "Parkash Singh Badal calls for 'genuinely federal structure' for country". The Economic Times. 7 December 2014. 10 October 2019 रोजी पाहिले.
52. ^ Bharti, Vishav (6 August 2019). "Article 370: SAD 'dumps' its core ideology of federalism". The Tribune. 2019-10-10 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 10 October 2019 रोजी पाहिले.
53. ^ "This is how Jagan Reddy has turned into a political juggernaut in Andhra". 25 September 2021.
54. ^ "No merger of ZNP in ZPM, according to ECI', s list , dated 26 may 2023".