प्रेरणा

प्रेरणा म्हणजे.... प्रेरणा कुठुन.... प्रेरणा कशी....प्रेरणा

जिंकलेल्या प्रत्येक व्यक्तीला आपण त्याचे प्रेरणास्थान नक्की विचारतो.यशामागे प्रेरणा अतिशय महत्त्वाचे काम करत असते.जन्मतः मुलांना आई ही पहिली प्रेरणादायी व्यक्ती असते.किंबहुना प्रत्येक व्यक्तीला आई हीच प्रथम प्रेरणास्थान असते.

कुटुंबातील इतर व्यक्ती देखील व्यक्तीच्या वाढ आणि विकासासाठी कारणीभूत ठरतात.अनुकरण हा सहज स्वभाव बालपणात प्रेरणादायी ठरतो. अनुकरणाबरोबरच अनुकूलन देखील प्रत्येक सजीवाची गरज आहे .परिस्थितीशी मिळतेजुळते घेणे हा देखील स्वप्रेरणेचा भाग आहे.

मूल शाळेत जाऊ लागले की हळूहळू मित्रमैत्रीण ,शिक्षक,आजूबाजूचा परिसर ,समाज वातावरण कळत नकळतपणे प्रेरणा देत असतात.

प्रेरणा म्हणजे साधारणतः आपण Motivation असे म्हणतो . पण ,प्रेरणा म्हणजे नक्की काय ?? प्रेरणा म्हणजे स्फूर्ती देणे होय . प्रेरणा म्हणजे चालना देणे .. प्रेरणा म्हणजे शिक्षणाचे हृदय .. साध्यापर्यंत पोहोचण्याचे साधन म्हणजे प्रेरणा .. एखादी क्रिया करण्यासाठी लागणारे बळ म्हणजे प्रेरणा .. रोजमर्रा आयुष्यात आपण प्रेरणा हा शब्दप्रयोग करतो.अनेक मानसशास्त्रज्ञ,विचारवंत ,लेखक यांचा अगदी आवडीचा आणि जवळचा विषय म्हणजे प्रेरणा ... आज आपण जगभर प्रसिद्ध अशा विचारवंतांच्या वैविध्यपूर्ण आणि विचार करायला लावणाऱ्या प्रेरणेच्या व्याख्या पाहणार आहोत . आपल्या बुद्धीला पटेल आणि झेपेल एवढाच विचार आपण एखाद्या विषयाचा करतो ,आणि स्वतःभोवती काही मर्यादांचे कुंपण आखून घेतो . हे मर्यादांचे कुंपण म्हणजेच प्रगतीच्या मार्गातील भलामोठा अडथळा ..!!

आपण या लेखपुष्पात प्रेरणा या विषयाचा अगदी जवळून ,अंतर्बाह्य आणि सांगोपांग विचार करणार आहोत .. सर्वप्रथम प्रेरणा यावर मॅगडुगल,सिगमंड फ्राईड ,अब्राहम मास्लो यांनी मोलाचे योगदान दिले आहे .त्याचबरोबर स्किनर,वुडवर्थ,गिलफोर्ड , एडकिन्सन यांच्या व्याख्या देखील प्रेरणा या विषयावर प्रकाशझोत टाकतात .

स्किनर -शिकण्याचा सर्वोत्तम मार्ग म्हणजे प्रेरणा.

मॅकडुगल-शारीरिक आणि मनोवैज्ञानिक अवस्था जी कोणतेही कार्य करण्यास आपणास प्रेरित करते.

एच.डब्ल्यू .बेनार्ड - एखादे लक्ष्य प्राप्त करण्यासाठी दिले जाणारे उत्तेजन म्हणजे प्रेरणा .

एम.सी .मॅकडोनाल्ड - अभिप्रेरणा म्हणजे व्यक्तीच्या अंतर्मनात होणारे शक्ती परिवर्तन होय .जी भावात्मक जागृती किंवा पूर्वानुमान उद्देश व प्रतिक्रियांद्वारे वर्णन करता येते .

जॉन्सन - अभिप्रेरणा ही सामान्य क्रियांचा प्रभाव आहे जो प्राण्यांच्या व्यवहारास प्रेरक ठरतो आणि आपणास मार्ग आणि दिशा निर्देश करतो .

अशाप्रकारे प्रेरणा म्हणजे काय याच्या व्याख्यांवरून प्रेरणेचे ढोबळ स्वरूप लक्षात येते.

प्रेरणा मिळण्याची मुख्य ठिकाणे किंवा प्रेरणा स्रोत एकूण चार आहेत. गरज भासणे हा पहिला प्रेरणास्रोत आहे . शरीराच्या आवश्यकता तणाव निर्माण करतात . तहान ,भूक ,काम क्रोध,मलमूत्र या शारीरिक,प्राथमिक आणि स्वाभाविक अभिप्रेरणा आहेत . त्यानंतर पुढील स्रोत म्हणजे चालक, प्रेरक आणि उद्दीपक असे आहेत . भूक लागल्यावर स्वतः प्रयत्न करणे हीच चालक बनण्याची अवस्था होय . उद्दीपन म्हणजे प्रोत्साहन होय . प्रेरक म्हणजे motive . विशिष्ट उद्दिष्ट ठरवून मार्गस्थ होण्याच्या प्रक्रियेला प्रेरक म्हणतात.

आंतरिक प्रेरणा आणि बाह्य प्रेरणा असे मुख्य दोन प्रकार आहे . आंतरिक प्रेरणा ही जन्मजात असते . सतत काहीतरी करण्याची उर्मी म्हणजे आंतरिक प्रेरणा. अभिरुची, आवड ,अभिवृत्ती ,तत्परता यातून आंतरिक प्रेरणा मिळते . काही लोकांना आंतरिक प्रेरणा साध्याप्रती उद्युक्त करते.आपण आजूबाजूला पाहतो ,काही माणसे धडपडत असतात.आंतरिक प्रेरणेमुळे ते कोणताना कोणता ध्यास घेऊन कार्यरत असतात. काहीतरी क्रिया,काम वारंवार केल्याने यांना यश आणि संकटे पावलोपावली भेटत जातात. एखादे काम करत असताना जेवढी अधिक संकटे येतील तेवढे अधिक शिकावयास मिळते . संकट ,बाधा ,अडचणींतून शिकण्याचे नवनवीन मार्ग सापडतात.म्हणजेच आंतरिक प्रेरणेतून क्रियाशील व्यक्तींना यशाच्या वाटा खुणावत असतात.आधीच हे लोक आंतरिक प्रेरणेने झपाटलेले असतात ,त्यात वाटेवर एखादा हिरा चमकावा तसे ही प्रेरणा हिरीरीने उद्देश्या प्रति आपणास पाऊल टाकावयास भाग पाडते .

प्रेरणेचा दुसरा प्रकार म्हणजे बाह्य प्रेरणा .. प्रत्येकालाच अंतःप्रेरणेने झोडपलेले असते असे नाही ,काहींना बाह्य प्रेरणेची चावी दिल्यास ते देखील यशाच्या वाटेवर सुसाट पळू लागतात .

बाह्य प्रेरणा म्हणजे प्रोत्साहन (Incentive )देणे होय.उदेश्याप्रती एखाद्याचे लक्ष खेचून आणणे म्हणजे बाह्यप्रेरणा . याशिवाय पुरस्कार ,बक्षीस ,दंड ,प्रशंसा ,निंदा ,सहयोग ,हे बाह्य प्रेरणेचे घटक आहेत.

आंतरिक प्रेरणेस थॉमसन यांनी स्वाभाविक प्रेरणा असे म्हंटले तर बाह्य प्रेरणेस कृत्रिम प्रेरणा म्हंटले आहे .

गेरेट मनोवैज्ञानिक म्हणतात की मनाच्या विविध अवस्थांमुळे आपणास प्रेरणा मिळते . भय ,कामक्रोध ,सुखदुःख यांमुळे आपण उत्तेजित होऊन कार्य करण्यास उद्युक्त होतो . थोडक्यात तणाव ,बाधा ,पीडा ,उपेक्षा ,निंदा ,अपमान यांमुळे देखील एखादे मोठे आवाहन पेलण्यास आपण तयार होतो .. म्हणून मनाच्या या अवस्था प्रेरणा स्रोत आहेत . भर सभेत एखाद्याचा अपमान झाल्यामुळे देखील प्रचंड चीड येऊन कार्यास ती व्यक्ती उद्युक्त होते . आत्मप्रदर्शन ,दिखावा ,प्रौढी मिरवणे हे देखील सामाजिक प्रेरणा स्रोत आपणास मानता येतात .

मॅगडुगल यांनी प्रेरणेचे आठ घटक एकत्रित पणे सांगितले आहेत .

काही माणसे आपल्याला भेटतात आणि नेहमी म्हणतात की मला खूप मोठे व्हायचे आहे ,पण नेमके काय करावे हे कळत नसते . यांना एकच सांगावेसे वाटते की प्रत्येकामध्ये प्रेरणा या निरनिराळ्या असू शकतात . फक्त अभ्यासात प्राविण्य मिळविणे म्हणजे बुद्धिमान असणे असे जणू एक समीकरण बनले आहे.प्रत्येक सजीवात एखादा बुद्धीचा घटक म्हणजेच एखादी कला ,कौशल्य असतेचं... फक्त त्याला ओळखण्याची गरज आहे . एकदा का हे कलागुण ओळखले गेले मग बाह्य प्रेरणेची गरज भासत नाही . आपल्या मुलांच्या रोजच्या वागण्याबोलण्यातून पालक ,शिक्षक व मित्रमंडळींना पाल्यातले एकूणच कलागुण ओळखता आले पाहिजे . एखाद्या मुलामध्ये सद्यस्थितित कोणताही गुण अथवा आंतरिक प्रेरणा दिसत नसल्यास दोन गोष्टी करावयास हव्यात .. १) बाह्य प्रेरणा म्हणजेच प्रोत्साहन, बक्षिसे, प्रशंसा ( वर नमूद केलेले घटक )करावी . २)मोकळ्या ,निसर्गरम्य वातावरणात पाल्यास ठेवून मूल कोणत्या गोष्टीकडे आकर्षित होते ते निरीक्षण करणे .

निरनिराळे प्रेरणेचे डोस देऊन आपल्या पाल्याचे बौद्धिक आरोग्य घरबसल्या सुधारण्याची संधी आज या लेखातून देत आहे.

हर्षदा जोशी ,पुराणिक

जन्मतः मुलांना आई ही पहिली प्रेरणादायी व्यक्ती असते.किंबहुना प्रत्येक व्यक्तीला आई हीच प्रथम प्रेरणास्थान असते

• जैविक प्रेरणा :भूक ,लैंगिक वासना, तहान,झोप,

• जगण्याची अंतःप्रेरणा

• नवनिर्मितीच्या प्रेरणा

प्रेम

सर्वप्रथम प्रेरणा यावर मॅगडुगल,सिगमंड फ्राईड ,अब्राहम मास्लो यांनी मोलाचे योगदान दिले आहे .त्याचबरोबर स्किनर,वुडवर्थ,गिलफोर्ड , एडकिन्सन यांच्या व्याख्या देखील प्रेरणा या विषयावर प्रकाशझोत टाकतात .

मित्रांनो  प्रेरणा म्हणजे काय ?  वर्तमानाचा भाग आणि तो कार्य करण्यास ध्येयाच्या दिशेने वाटचाल करण्यास आपल्याला भाग पडत असतो .जेव्हा आपल्याला भूक लागते तेव्हा आपण उपलब्ध असलेल्या मार्गांचा अवलंब करून शोध घेतो .आपल्याला हवे असलेले अन्न आपण मिळवतो.  अन्नाचा शोध घेतला की आपलं काम थांबतं आणि आपण पोटभर जेवलो की आपल्याला समाधान मिळतं.

                           ज्या विशिष्ट कारणांमुळे किंवा घटकांमुळे विशिष्ट ध्येयासाठी माणूस कार्यप्रवृत्त होतो या अवस्थेला प्रेरणा म्हणतात .

                                मित्रांनो भूक लागणे ,तहान लागणे ,झोप, मातृत्व ,तापमान नियंत्रण  या शारीरिक प्रेरणा आहेत .प्रत्येक माणूस हा याना त्या मार्गाने पूर्ण करत असतो. मात्र अडथळ्यांवर मात करून आणि शक्तीचा योग्य वापर करून काहीतरी अवघड गोष्ट जितक्या शक्य तितक्या लवकर प्राप्त करून घेणे याला अचीवमेंट असे म्हणतात आणि ही अचिव्हमेंट प्रत्येकाच्या आयुष्यामध्ये याना त्या मार्गाने येत असते आणि आपण ती प्राप्त करतो .

                                    ज्या व्यक्तींमध्ये अचीवमेंट प्राप्त करायची जिद्द असते ती व्यक्ती हाती घेतलेले कोणतेही कार्य उच्च दर्जाने करत असल्याचे आढळते. या स्वीकारलेल्या कार्यामध्ये यशस्वी होण्याचा चिकाटीने प्रयत्न करत असते आणि आव्हानात्मक काम स्वीकारून ती यशस्वीपणे पूर्ण करण्यात जास्त पसंती असते. ही प्रेरणा व्यक्तींमध्ये ठिणगी प्रमाणे काम करते. त्यामुळे व्यक्तीमध्ये ऊर्जा निर्माण होऊन आर्थिक विज्ञान नेतृत्व आणि व्यवसाय अशा विविध क्षेत्रांमध्ये नाविन्यपूर्ण काम करून सर्वोच्च शिखरावर जात असते .

                               मित्रांनो आपल्या मुलांच्या बाबतीत जर बघितलं तर सर्वप्रथम कुटुंबाच्या माध्यमातून या प्रेरणांची निर्मिती होते .मुलांच्या वाढत्या वयाबरोबर त्यांच्या कुटुंबातील व्यक्तींशी नंतर इतर समाजातील व्यक्तींची नंतर समाजाशी संपर्क येतो आणि त्यातूनच या प्रेरणा विकसित होत जातात. शाळेत गेल्यानंतर शिक्षकच मुलांची प्रेरणा होतात.

                              मित्रांनो आपल्या मुलांमध्ये प्रेरणा विकसित होण्याची पहिली संधी मुलाला कुटुंबातूनच मिळत असते .आणि म्हणून जास्तीत जास्त आपण विद्यार्थ्यांना प्रेरित करण्यासाठी काम केले पाहिजे. त्याच्या मनामध्ये ठिणगी निर्माण झाली पाहिजे आणि मोठ्या ऊर्जेत रूपांतर होऊन आपला मुलगा विविध क्षेत्रांमध्ये नाविन्यपूर्ण काम करून सर्वोच्च शिखरावर जाईल यासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत परंतु आपण मुलांच्या भौतिक सुख आणि सुविधांकडे जास्त लक्ष देतो. यामध्ये आता सांगितलेल्या प्रेरणा आहेत गरजा आहेत त्या पूर्ण करण्यासाठी आपण प्रयत्न करतो त्यामध्ये अन्न झोप आणि इतर शारीरिक गरजा पूर्ण करण्यासाठी आपण सतत प्रयत्न करत असतो

                               परंतु त्या गरजा पूर्ण झाल्यानंतर प्रत्येकाच्या आयुष्यामध्ये केव्हाना केव्हातरी ठिणगी पडते आणि त्यातील ऊर्जेत रूपांतर होऊन विविध क्षेत्रांमध्ये माणूस नाविन्यपूर्ण काम करण्यासाठी तयार होतो. ही प्रेरणा आपल्याला प्रत्येक मुलांमध्ये निर्माण झाले पाहिजे. जर आपण शालेय जीवन पाहिलं तर मुलाला वाचन करण्यासाठी प्रेरणा निर्माण केली पाहिजे .

                               मित्रांनो वाचता यायला कोणत्याही जादूगाराची गरज नसते तर मुलाच्या मनामध्ये वाचन करण्यासाठीची प्रेरणा निर्माण करणे हे आपलं पहिलं काम आहे. त्याचबरोबर मुलांना गणिताची भीती वाटत असते मित्रांनो गणित शिकणे यासाठीचे प्रेरणा मुलांना विविध उपक्रम खेळ कृतीतून दिली पाहिजे .अशा विविध गोष्टी सांगता येतील की ज्यातून आपण विद्यार्थ्यांमध्ये प्रेरणा निर्माण करून विद्यार्थी प्रत्येक अडचणीत पूर्ण करून शक्य तितक्या लवकर आपलं काम पूर्ण करेन. मित्रांनो प्रेरणेची सुरुवात अडचणींपासून असते जर आपण अडचणींची ठिणगी जिद्दीचे प्रयत्न आणि चिकाटीने उत्साह वाढवला तर आपण प्रत्येक अडचणींवर मात करू शकतो.

                                मित्रांनो बक्षीस दिलं म्हणजे प्रेरणा मिळते असं नाही किंवा शिक्षा केली म्हणजे प्रेरणा मिळते असे नाही तर अशा कोणत्या तरी गोष्टी घडल्या पाहिजेत की ज्यातून मुलांमध्ये ठिणगी पडेल आणि तिचं रूपांतर ऊर्जेत होईल. आता हे कसं घडत ??? 

हालाखीच्या कुटुंबात जन्मलेली आणि पित्याचे छत्र हरवलेली औद्योगिक सुरक्षा दलात हेडकॉन्स्टेबल पदाच्या मुलाखतीच्या पूर्वतयारीसाठी रेल्वेने लखनऊला जात असताना ही मुलगी एका भयंकर अपघात आपला पाय गमावते . तिच्याकडे गळ्यातील सोन्याची चेन असते ही चैन ट्रेनमध्ये चोरटे चोरण्याचा प्रयत्न करतात पण ती प्रतिकार करते आणि या झटापटीत याच चोर तिला दारातून बाहेर फेकून देतात. चालू रेल्वेमधून ही मुलगी दुसऱ्या रेल्वे रुळावर पडते आणि जबरदस्त मार लागल्यामुळे तिला हालचाल करता येत नाही. तेवढ्यात पडलेल्या रेल्वे ट्रॅकवरून जोरात रेल्वे गाडी येते आणि काही क्षणात कळायच्या आतच अंगावरून गाडी जात. डावा पाय निकामी होतो. रात्रभर असह्य यातना. रात्रभर रोडावर उंदीर आणि घुशी तोडलेले लचके, रेल्वेच्या रुळावर बेशुद्ध अवस्थेत तिला दुसऱ्या दिवशी काही ग्रामस्थ दवाखान्यात नेतात .परंतु तिथे सुद्धा भूलतज्ञ उपलब्ध नसतात . भूलीशिवाय पायावर शस्त्रक्रिया होते. 

तिची ही सगळी माहिती प्रसारमाध्यमांद्वारे देशाच्या कानाकोपऱ्यात पोहोचते .अशा वेळेस दिल्लीच्या एम्स रुग्णालयात त्यांना दाखल करण्यात येते आणि त्याच्यावर उपचार केले जातात . यावेळी लोकांनी पैशांची मदत केलेली असते परंतु मानसिक धक्का देणारी आणखी एक गोष्ट घडते ते म्हणजे तिच्यावर लोकांनी बलात्काराचा प्रयत्न केला अशा खोट्या बातम्या प्रसिद्ध होतात असं काही घडलं नसतं हे फक्त तिलाच माहीत असतं परंतु समाजाला तोंड द्यायचं कसं  ?

अशावेळी ही जिद्द हरत नाही . दवाखान्यात असतानाच एक पुस्तके वाचण्यात येतात आणि त्याच वेळी ठरवते की जगातील सर्वोच्च गोष्ट करायची की ज्यामुळे समाजात मला सर्वोच्च स्थान मिळेल आणि म्हणून जगात सर्वोच्च काय आहे ? तर जगात सर्वोच्च आहे एव्हरेस्ट शिखर आणि म्हणून एक पाय नसतानाही ती कृत्रिम पायांनी जगातील सर्वोच्च शिखर एव्हरेस्ट सर करते आणि पहिली विकलांग महिला ठरते.

                                       मित्रांनो सकारात्मक प्रेरणा घेतली तर आपण जगात अशक्य ते शक्य करून दाखवू शकतो . पण  पण ते आपण स्वतः ठरवलेले असले पाहिजे .स्वतः ठरवलं तर आपल्या निर्णयाबद्दल इतरांना काय वाटेल? आपल्या प्रयत्नांना यश मिळेल की नाही? स्वीकारला तर आपण जिंकू किंवा मरू हे प्रश्न असतात .अशा प्रश्न पुढे अडथळे दिसत नाही .

मित्रांनो दवाखान्यात असताना सकारात्मक विचारांची ठिणगी या मुलीच्या मनात  पेटते आणि ही मुलगी जगातील सर्वोच्च शिखर पार करते . ती मुलगी म्हणजे अरुणिमा सिन्हा .

मित्रांनो अरुणिमा सिन्हा यांनी या प्रसंगांमधून नकारात्मक प्रयत्न घेतले नाही तर सकारात्मकतेने विचार करून सर्वोच्च ध्येय प्राप्त केले. आपल्या आयुष्यातही असे अनेक कठीण प्रसंग घटना घडत असतात .परंतु आपण त्यामधून नकारात्मक प्रयत्नांना घेता सकारात्मक प्रयत्ने आपले आयुष्य ही सर्वोच्च बनवू शकतो आपल्या मुलांनाही नेहमी आपण सकारात्मक प्रेरणा घेण्यासाठीच प्रोत्साहित केले पाहिजे.

मित्रांनो बारावी सर्व विषयात नापास झालेला तरुण मुलगा पुढे जाऊन आयपीएस अधिकारी बनतो त्याचे नाव आहे मनोज कुमार. शिक्षण शाळा ते कारकीर्द आज आपण पाहतो आयुष्यामध्ये काही नकारात्मक गोष्टी घडतात परीक्षेत कमी मार्क मिळाले, आई ओरडली ,वडिलांनी मारलं ,शिक्षकांनी मारलं ,मोबाईल मिळाला नाही अशा अनेकविध कारणांमुळे मुलं नको त्या प्रकारांना बळी पडतात. याउलट अशा मुलांमध्ये आपण सकारात्मक करण्याची ठिणगी पाडली पाहिजे. .ही ठिणगी चरित्रे कार्यक्रम प्रसंग यातून निर्माण होत असते.

मित्रांनो आपण जेवढी महान चरित्रे वाचली. ही चरित्रे एका रात्रीत निर्माण झाली नाहीत. या सर्व व्यक्तींच्या आयुष्यामध्ये काहीना काही कठीण प्रसंग अडचणी अडथळे आले होते आणि त्यातून त्यांनी सकारात्मक प्रेरणा घेऊन वाट काढली मित्रांनो आपल्या सर्वांच्या आयुष्यामध्ये अडथळे अडचणी निर्माण होत असतात त्यातून आपण सकारात्मक प्रयत्न घेऊन जर पावले टाकली तर आपण आपल्या ध्येयापर्यंत निश्चित पोहोचू शकतो.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांना वाचनाची गोडी लागली याचे एकमेव कारण ते जेव्हा शाळेत शिकत होते. तेव्हा ते दलित असल्यामुळे त्यांचे कोणी मित्र नव्हते,त्यांच्याशी बोलायचं नाही, खेळायचं नाही ,त्यांना कोणीच मित्र नव्हते आणि म्हणून एके दिवशी शाळेत जात असताना भर पावसामध्ये कोणी मित्र नाही म्हणून रडत रडत चाललेले असतात . शिक्षण शाळा ते कारकीर्द

अशा वेळी त्यांचे वडील त्यांना वाचनासाठी पुस्तक आणून देतात आणि त्या दिवशीच ठरवतात की ,' पुस्तक माझा मित्र आहेत' .इथूनच त्यांच्या पुढील आयुष्याला सुरुवात होते आणि जगातील सर्वोच्च आदर्श विद्यार्थी बनण्याचा मान हा डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकरांना जातो.

ज्योतिराव फुले हे आपल्य मित्राच्या वरातीमध्ये सामील झालेले असतात .अशा वेळेस वरातीमध्ये असणारे लोक ज्योतिरावांना चिडवतात.त्यांच्या मनामध्ये जातीय द्वेष निर्माण होत नाही

शिक्षण शाळा ते कारकीर्द

तर गोरगरिबांसाठी कार्य करण्याची प्रेरणा निर्माण होते आणि गोरगरीब दीनदलित यांसाठी कार्य करून ते' महात्मा' बनतात .तहान ,भूक ,काम क्रोध,मलमूत्र या शारीरिक,प्राथमिक आणि स्वाभाविक अभिप्रेरणा आहेत . त्यानंतर पुढील स्रोत म्हणजे चालक, प्रेरक आणि उद्दीपक असे आहेत . भूक लागल्यावर स्वतः प्रयत्न करणे हीच चालक बनण्याची अवस्था होय . उद्दीपन म्हणजे प्रोत्साहन होय .

मित्रांनो आपल्या सगळ्यांमध्ये विविध प्रकारच्या प्रेरणा या पुस्तक वाचून ,दुसऱ्यांचे भाषण ऐकून निर्माण होत नसतात .तर प्रेरणा निर्माण होण्यासाठी सतत धडपड करावी लागते, ध्येय ठरवावं लागतं, त्यासाठी लागणारे अडथळे पार करावे लागतात आणि आपल्या अंतर्गत शक्तीचा पुरेपूर वापर करून आपल्याला ती गोष्ट प्राप्त करता येते आणि म्हणूनच आपल्या प्रत्येकामध्ये ठिणगी पडली पाहिजे. हे ठिणगी सकारात्मक असावी.

• अनुभव
• भावना
• अभिव्यक्ती
• लेखन प्रेरणा
• हेतू