Jump to content

पुण्यातील गणेशोत्सव

पुण्यातील सार्वजनिक गणेश मंडळाचा देखावा

छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या काळात गणेशाचा उत्सव होत असल्याचे अभ्यासक नोंदवतात.[१]

गणेशोत्सव पूजा साहित्य विक्री

पेशव्यांच्या राजवटीत पुण्यात गणेशोत्सव हा त्यांचा वार्षिक समारंभ मानला जात असे.[२] पुण्यातील गणेशोत्सवाची सुरुवात शनिवारवाड्यात पेशव्यांनी केल्याचे संदर्भ सापडतात.[३] लोकमान्य टिळकांनी हा गणेशोत्सव सुरू केला आणि अनंत चतुर्दशीपर्यंत या उत्सवाचा काळ वाढविला. बिपीनचंद्र पाल यांनी या उत्सवाविषयी म्हणले आहे की "टिळकांचा हा उत्सव केवळ धार्मिक अनुष्ठान नसून स्वदेशसेवेचा हा सार्वजनिक महायज्ञ आहे."[१] प्रारंभीच्या वर्षी पुण्यात तीन ठिकाणी आणि मुंबईत दोन ठिकाणी असे सार्वजनिक गणेशोत्सव साजरे झाले होते.[१] या उत्सवाच्या आयोजनासाठी लोकमान्य टिळक यांना विरोधाला आणि संघर्षालाही तोंड द्यावे लागले आहे. पण त्यांच्या प्रेरणेतून हा उत्सव नागपूर, वर्धा, अमरावती येथेही सुरू झाला.[४]

मेळे

पुण्याच्या सार्वजनिक गणेशोत्सवाच्या प्रारंभी मंडळांच्या गणपतींच्या समोर दिवसाच्या वेळी भजनाचे कार्यक्रम आणि रात्री कीर्तने आयोजित होत असत. शाहिरांचे पोवाडे, समई नृत्य, जादूचे प्रयोग असे कार्यक्रम यात होत असत. जनमर्द मावळी मेळा, जना मावळी मेळा, सन्मित्र मेळा हे तत्कालीन प्रसिद्ध मेळे मानले जात. देशभक्तीपर गीते म्हणणारे मेळे पुण्यात संध्याकाळच्या वेळेत होत असत. या पदांची पुस्तकेही प्रकाशित करण्यात आलेली होती.[५][६]

पुण्यातील गणेश मूर्ती विक्री

वैशिष्ट्ये

१. पुण्यातील गणेशोत्सवात मानाच्या पाच गणपतींना अग्रमान आहे. दगडूशेठ हलवाई गणपती, अखिल मंडई मंडळ, हुतात्मा बाबू गेनू मंडळ या मंडळांचे देखावे आणि आकर्षक सजावट हे पुण्याच्या गणेशोत्सवाचे वैशिष्ट्य सांगता येईल. २. मिरवणुकीतील ढोल ताशा पथकांचा सहभाग हे पुण्याच्या गणेशोत्सवाचे आगळे- वेगळे वैशिष्ट्य आहे. पुण्यातील ज्ञान प्रबोधिनी संस्थेने ढोल ताशा वादन आणि बरची नृत्य यांची परंपरा सुरू केली आहे. या संकल्पनेचा प्रचार आता महाराष्ट्रात सर्वदूर झाला आहे.

मानाचे गणपती

पुण्यातील मानाचे पहिले पाच गणपती असे आहेत:[७]

  1. कसबा गणपती (हे पुण्याचे ग्रामदैवत आहे)
  2. तांबडी जोगेश्वरी गणपती
  3. गुरुजी तालीम गणपती
  4. तुळशीबाग गणपती
  5. केसरीवाडा गणपती

पुण्यातील गणेशोत्सवातील इतर महत्त्वाचे गणपती

गणेशोत्सवाचे वर्तमान स्वरूप

सार्वजनिक गणेशोत्सव २०२२ ईशान नगरी,वारजे,पुणे

गणेशोत्सव काळात कुटुंबाच्या जोडीने सार्वजनिक स्वरूपातही गणेशाची स्थापना केली जाते. विविध सहनिवास आपापल्या स्थानिक उपलब्धतेनुसार गणेशाची स्थापना करतात. यानिमित्ताने विविध क्रीडास्पर्धा, सांस्कृतिक कार्यक्रम, मिरवणूक यांचे आयोजन केले जाते.

हे सुद्धा पहा

सार्वजनिक गणेशोत्सव

चित्रदालन

  • पुण्यातील मानाचा पाचवा गणपती केसरीवाडा
    पुण्यातील मानाचा पाचवा गणपती केसरीवाडा
  • पुण्याच्या गणेश विसर्जन मिरवणुकीतील बरची नृत्य
    पुण्याच्या गणेश विसर्जन मिरवणुकीतील बरची नृत्य
  • गणपती सजावट साहित्य विक्री
    गणपती सजावट साहित्य विक्री
  • गौरींचे मुखवटे
    गौरींचे मुखवटे
  • अखिल मंडई मंडळ, पुणे गणेशोत्सव २०२२
    अखिल मंडई मंडळ, पुणे गणेशोत्सव २०२२
  • जिलब्या मारूती गणेश मंडळ, पुणे
    जिलब्या मारूती गणेश मंडळ, पुणे
  • हुतात्मा बाबू गेनू गणपती मंडळ, पुणे, महाराष्ट्र गणेशोत्सव २०२२
    हुतात्मा बाबू गेनू गणपती मंडळ, पुणे, महाराष्ट्र गणेशोत्सव २०२२
  • दगडूशेठ हलवाई गणपती गणेशोत्सव २०२२ पुणे, महाराष्ट्र
    दगडूशेठ हलवाई गणपती गणेशोत्सव २०२२ पुणे, महाराष्ट्र
  • पुण्यातील सार्वजनिक गणेशोत्सव देखावा २०२२
    पुण्यातील सार्वजनिक गणेशोत्सव देखावा २०२२
  • गणेशोत्सव २०२३ गौरीपूजनासाठी मूर्ती
    गणेशोत्सव २०२३ गौरीपूजनासाठी मूर्ती
  • पुणे येथील गणेशोत्सव २०२३
    पुणे येथील गणेशोत्सव २०२३
  • श्री कसबा गणपती सार्वजनिक मंडळ, पुणे
    श्री कसबा गणपती सार्वजनिक मंडळ, पुणे
  • अखिल मंडई मंडळ,पुणे गणेशोत्सव २०२३ देखावा
    अखिल मंडई मंडळ,पुणे गणेशोत्सव २०२३ देखावा
  • जिलब्या मारूती गणेश मंडळ,पुणे, गणेशोत्सव २०२३
    जिलब्या मारूती गणेश मंडळ,पुणे, गणेशोत्सव २०२३
  • तुळशीबाग सार्वजनिक गणेशोत्सव २०२३
    तुळशीबाग सार्वजनिक गणेशोत्सव २०२३


संदर्भ

  1. ^ a b c Mishra, Achyutanand (2009-01-01). Sarokaron Ke Dayre (हिंदी भाषेत). Prabhat Prakashan. ISBN 9788173155550.
  2. ^ Keer, Dhananjay (1971). Lokamānya Ṭiḷaka [āṇi] Rājarshī Śāhū Mahārāja. Śrīgajānana Buka Ḍepo Prakāśana.
  3. ^ Joshi, Prabhash (2008-09). Dhann Narbada Maiya Ho (हिंदी भाषेत). Rajkamal Prakashan Pvt Ltd. ISBN 9788126716074. |date= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)
  4. ^ sharma, vimlesh (2018-07-02). SARV VIPRA MARTAND: sarvvipramartand (हिंदी भाषेत). VIMLESH SHARMA.
  5. ^ सबनीस, विवेक (२ सप्टेंबर). "पुण्यातील गणपती उत्सवाची रोमहर्षक सव्वाशे वर्षे!". |date= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)
  6. ^ "मेळ्याची पदे आणि शंभर वर्षापुर्वीचा मुंबईतील सार्वजनिक गणेशोत्सव (४. ९. २०१८)". लोकमत. line feed character in |title= at position 65 (सहाय्य)
  7. ^ "पुण्यातील पाच मानाचे गणपती आणि त्यांचं महत्त्व (२५. ८. २०१७)". झी न्यूझ.