पाऊस

पाऊस ही एक हवामानविषयक घटना आहे, जी पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील ढगांमधून पाण्याचे द्रव किंवा घन थेंबांच्या वर्षावमुळे उद्भवते. पाऊस पडला की जल प्राप्ती होते. पावसामुळे धरती हिरवीगार होते.सगळीकडे हिरवळ पसरते. नद्या, विहिरी तुडूंब भरतात.

पाऊस पडणे ही एक नैसर्गिक घटना आहे.वातावरणातील ढगांमधील बाष्पाचे (वाफेचे) द्रवीभवन होऊन पृथ्वीवर पाण्याचे थेंब पडू लागतात. हवा थंड झाल्याने किंवा आर्द्रतेचे प्रमाण वाढल्याने (संपृक्त saturated झाल्याने) पाऊस पडतो.

पृथ्वीवर दरवर्षी साधारण ५०५,००० घन किमी पाऊस पडतो, त्यातील ३९८,००० घन किमी पाऊस समुद्रावर पडतो. तरी, सर्वात जास्त पाऊस ठरावीक प्रदेशांतच पडतो.पाऊस पडतो तिथे समृद्धता असते.पाऊस ह्या शब्दाचे अनेक समानार्थी शब्द आहेत .

१. अतिशय जास्त पाऊस ३०० ते ७५० सें.मी.

(किंवा त्याहून अधिक अपवादात्मक पर्जन्यमान)

२ जास्त पाऊस २०० ते ३०० सें.मी.

३ मध्यम पाऊस १०० ते २०० सें.मी.

४ कमी पाऊस ५० ते १०० सें.मी. ( किंवा अपवादात्मक कमी पर्जन्यमान.)

पाऊस (Rain), रिमझिम (किंवा झिमझिम) पाऊस (Drizzle), पर्जन्य (Rainfall), पावसाच्या धारा (किंवा सरी) (Rain Showers), मुसळधार पाऊस (Heavy Rain)/(Heavy Downpour)/(Torrential Rain), पावसाची रिपरिप/पिरपिर (Incessant Light Rain), संततधार/पावसाची झड (Incessant Heavy Rain, Downpour), नागडा पाऊस (Rain and Sunshine together), शिरवे/धावता पाऊस (Passing Showers), गारांचा पाऊस/गारपीट (Hailstorm), अतिवृष्टी (Excessive Rainfall), हिमवर्षा (Snowfall), हिमवर्षाव (Rain of Snow Flakes), बर्फमिश्रित पाण्याचा पाऊस (Sleet), हिमवादळ (Snow Storm), हलका पाऊस (Light Rain), तुरळक पाऊस (Isolated Rainfall,), विखुरलेला पाऊस (Scattered Rain), थांबून थांबून पडणारा पाऊस (Intermittent Rain), सार्वत्रिक पाऊस (Widespread Rain), गडगडाटी पाऊस/मेघगर्जनेसहित पाऊस (Thunder Showers), वादळी पाऊस/पावसाचे वादळ (Stormy Rain/Rain Storm), मोसमी पाऊस (Monsoon), नैर्ऋत्य मोसमी पाऊस (Southwest Monsoon Rain), ईशान्य मोसमी पाऊस/हस्ताचा पाऊस, (Northeast Monsoon, Post-Monsoon), उन्हाळी पाऊस (Summer Rain), हिवाळी पाऊस (Winter Rain), बारमाही पाऊस (Year Long Rain), अवकाळी (किंवा अवकाळ्या) पाऊस (Un-seasonal Rain), रात्रीचा पाऊस (Night Rain), धडकवणी/मृगाचा पाऊस/वळवाचा पाऊस/वळीव (Pre-Monsoon showers), हस्ताचा पाऊस/पर्जन्य ( heavy rainfall ) ,सरासरी पाऊस/पर्जन्यमान (Average Rainfall), वार्षिक पाऊस (Annual Rainfall), पर्जन्यछाया/पर्जन्य छायेचा प्रदेश (Rain Shadow), पावसाळी दिवस (Rainy Day), उत्तरेचा पाऊस (Northerly Rain); कृत्रिम पाऊस (Artificial Rain), ढग फवारणी/मेघारोपण (Cloud seeding)

अखंडपणे मुसळधार पाऊस पडणे यास 'झड लागणे' म्हणतात. याचा कालावधी तीन दिवस अथवा कधीकधी सात दिवसही असतो. अशा झडीचा शेतीला फायदा होतो पण क्वचित प्रमाणात नुकसानही होते.परिणामतः झड लागल्यावर ओला दुष्काळ पडतो.

• भारतातील सर्वाधिक पावसाची ठिकाणे :

१. मौसीनराम (सरासरी वार्षिक पाऊस ११,८७३ मिलीमीटर )

२. चेरापुंजी (सरासरी ११,७७७ मिमी.)

३. अगुंबे (सरासरी ७६४० मिमी)

४. आंबोली (७५०० मिमी

५. ताम्हिणी (सरासरी वार्षिक पाऊस ६४९८ मिलिमीटर )

• आंबोली (महाराष्ट्र) ७१८४ मिमी
• कोल्लूर (कर्नाटक) ७०१२ मिमी
• अगुंबे (कर्नाटक) ७००७ मिमी
• गगनबावडा (महाराष्ट्र) ६६२६ मिमी
• संगमेश्वर (महाराष्ट्र) ६४८६ मिमी
• मुळशी (महाराष्ट्र) ६३१६ मिमी
• महाबळेश्वर (महाराष्ट्र) ६२४१ मिमी
• चेरापुंजी (मेघालय) ५४२६ मिमी
• भिरा (महाराष्ट्र) ५४५२ मिमी
• राधानगरी (महाराष्ट्र) ५३४७ मिमी
• कोयना (महाराष्ट्र) ५३११ मिमी
• लोणावळा (महाराष्ट्र) ५११६ मिमी
• काद्रा (कर्नाटक) ५१०४ मिमी
• गिरसप्पा (कर्नाटक) ४९८६ मिमी
• सिद्दपुरा (कर्नाटक) ४९४९ मिमी
• तिल्लारी (महाराष्ट्र) ४९४५ मिमी
• गोरखाना (कर्नाटक) ४७५६ मिमी
• वळपई (गोवा) ४६०१
• चिन्न कल्लार (तमिळ्नाडू) ४५७६ मिमी
• राजापूर (महाराष्ट्र) ४४९७
• मंडनगड (महाराष्ट्र) ४४५० मिमी
• भागमंडल (कर्नाटक) ४३९९ मिमी
• तुळशी सरोवर (मुंबई-महाराष्ट्र) ४३९६ मिमी
• कणकवली (महाराष्ट्र) ४३७४ मिमी
• म्हसळा (महाराष्ट्र) ४३१५ मिमी
• सावंतवाडी (महाराष्ट्र) ४३११ मिमी
• रत्‍नागिरी (महाराष्ट्र) ४३०२ मिमी
• वळवंड (महाराष्ट्र) ४२६० मिमी
• लांजा (महाराष्ट्र) ४२१४ मिमी
• करकला (कर्नाटक) ४११८ मिमी
• माथेरान (महाराष्ट्र) ४१२४ मिमी
• चिपळूण (महाराष्ट्र) ४०२९ मिमी
• वडकारा (केरळ) ४०१५ मिमी
• भटकळ (कर्नाटक) ३९७८
• पवना (महाराष्ट्र) ३९२८ मिमी
• केंपें (गोवा) ३९२४ मिमी
• मालवण (महाराष्ट्र) ३९२० मिमी
• जवाहर (महाराष्ट्र) ३९१५ मिमी
• सांगें (गोवा) ३९०० मिमी
• होनावर (कर्नाटक) ३९०० मिमी
• ताम्हिणी, हुईकळ, मौसीनराम, पूचिपारा, वळक्कड, कॅसलरॉक या अन्य ठिकाणीही ४००० मिमीपेक्षा जास्त पाऊस पडला होता.

इ.स. १९७६, १९७८, १९९०, १९९४, २००५, २००६, २०११, आणि २०१४ या वर्षी ताम्हिणी घाटात चेरापुंजीपेक्षा जास्त पाऊस पडला होता.

पावसावर लिहिला गेलेल्या काही मराठी कविता आणि गाणी पुढीलप्रमाणे आहेत.

1. घन घन माला नभी दाटल्या कोसळती धारा (चित्रपटगीत, चित्रपट - वरदक्षिणा, कवी - ग.दि. माडगूळकर, संगीत - वसंत पवार, गायक - मन्ना डे)
2. ये रे ये रे पावसा, तुला देतो पैसा
3. नाच रे मोरा आंब्याच्या बनात, नाच रे मोरा नाच ! (चित्रपटगीत, चित्रपट - देवबप्पा, गीतकार - ग.दि.माडगुळकर, संगीतकार - पु.ल.देशपांडे, गायीका - आशा भोसले )
4. श्रावणमासी हर्ष मानसी,हिरवळ दाटे चोहीकडे (कवी - बालकवी)
5. सरीवर सरी आल्या गं । सचैल गोपी न्हाल्या गं ॥ (बा.भ. बोरकर)