पांडवगड

पांडवगड हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील, सातारा जिल्ह्यातील एक किल्ला आहे.^[१]

सातारा जिल्ह्यातील वाई तालुका हा कृष्णा नदीच्या खोऱ्यात वसलेला आहे. कृष्णा नदीच्या उत्तरबाजूस रायरेश्वरापासून निघणारी महादेव रांग आहे. सह्याद्रीच्या या उपरांगेतील एका शृंगावर पांडवगड नावाचा किल्ला बांधलेला आहे. शिलाहार राजा भोज याने सातारा जिल्ह्यात जे काही दुर्ग बांधले त्यांतला पांडवगड हा एक आहे.

साधारणपणे इसवी सन ११७८ ते ११९३ या काळात राजा भोज  याने हा किल्ला बांधला असावा. पुढे तो किल्ला आदिल्शाहीत गेला. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी १६७३ मध्ये पुन्हा स्वराज्यात आणला,त्यावेळी गडकरी म्हणून सरनौबत पिलाजी गोळे यांची नियुक्ती छत्रपती शिवाजी महाराज यांनी केलेली नोंद आढळून येते, १६९९ पर्यंत पिलाजी गोळे यांच्या खास पथककडे हा गड होता आणि १७०१ मध्ये तो मोगलांकडे गेला. मोगलांच्या कडून १७०९ला पुन्हा स्वराज्यात आला,१७३२ला आनंदाजी गोळे बाबतीत रसद पुरवलेले एक पत्र आढळून येते, अखेर मेजर थॅचरने १८१८मध्ये तो कंपनी सरकारच्या ताब्यात आणला.

या किल्ल्याची समुद्रसपाटीपासून उंची ४१७०फूट आहे.

वाई हे पुणे-बंगलोर या महामार्गाच्या पश्चिमेला आहे.वाई मांढरदेव मार्गावर वाईहून ७ किलोमीटरवर धावडी हे गाव आहे.पांडवगडाला जाण्यासाठी दोन मार्ग सध्या प्रचलित आहेत. दक्षिणेकडील म्हणजे मेणवली मार्गे असलेला मार्ग खड्या चढाईचा आहे तर उत्तरेकडील धावडी गावाच्या हद्दीतून जाणारा मार्ग सोपा आहे.^[२]

पांडवगडाच्या उत्तर अंगाला असलेल्या भग्न दरवाजाने गडामध्ये प्रवेश होतो. वाटेमध्ये पाण्याची दोन टाकी आहेत. गडामध्ये हनुमंताचे मंदिर आहे. मंदिर बांधलेले नसल्यामुळे मूर्ती उघड्यावर आहे. गडावर गडाची देवी पांडवजाईचे मंदिर आहे. गडाच्या चारही बाजूंना नैसर्गिक कातळकडे असल्यामुळे गडावर फारशी तटबंदी बांधलेली नाही. गडावर घरांची जोती तसेच कोरडी पडलेली पाण्याची टाकी आढळतात. गडावर असलेले पांडजाईचे मूळ मंदिर पडून गेले आहे, मूर्तीची झीज झाली आहे. गडावरून धोम धरणाचा जलाशय दिसतो. जलाशयामागे कमलगड दिसून येतो. त्यामागे महाबळेश्वराचे तसेच पाचगणीचे पठार दिसते. पांडवगडाच्या माथ्यावरून खाली वाई तसेच कृष्णा नदीही दिसते. केंजळगड, मांढरदेव, चंदन वंदन किल्ले तसेच वैराटगड हा प्रदेश दिसतो.^[३]

1. ^ Gunaji, Milind (2010). Offbeat Tracks in Maharashtra (इंग्रजी भाषेत). Popular Prakashan. ISBN 978-81-7991-578-3.
2. ^ "वैभवशाली साताऱ्याची सफर – भाग ९" Check |url= value (सहाय्य). https. 2020-09-17 रोजी पाहिले.^{[permanent dead link]}
3. ^ "वाईचा पांडवगड!". Loksatta. 2013-12-11. 2020-09-17 रोजी पाहिले.