पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्रालय (भारत)

पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्रालय ( MoEFCC ) हे भारत सरकारचे मंत्रालय आहे. या मंत्रालयाचे प्रमुख सचिव दर्जाचे वरिष्ठ आयएएस अधिकारी करतात. मंत्रालयाचे मंत्रीचे खाते व त्याची कर्तव्ये सध्या भूपेंद्र यादव, केंद्रीय पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्री यांच्याकडे आहे. ^[१]

देशातील पर्यावरण आणि वनीकरण कार्यक्रमांच्या अंमलबजावणीचे नियोजन, प्रचार, समन्वय आणि देखरेख करण्यासाठी मंत्रालय जबाबदार आहे. मंत्रालयाने हाती घेतलेल्या मुख्य उपक्रमांमध्ये भारतातील वनस्पती आणि भारतातील प्राणी, जंगले आणि इतर वाळवंट क्षेत्रांचे संवर्धन आणि सर्वेक्षण समाविष्ट आहे; प्रतिबंध आणि प्रदूषण नियंत्रण; वनीकरण आणि जमिनीचा ऱ्हास कमी करणे. हे भारतातील १९४७ च्या राष्ट्रीय उद्यानांच्या प्रशासनासाठी जबाबदार आहे.

पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्रालय हे भारतीय वन सेवा (IFS)चे संवर्ग नियंत्रण प्राधिकरण आहे, जे तीन अखिल भारतीय सेवांपैकी एक आहे.

इंदिरा गांधी यांच्या भारताच्या पंतप्रधानपदाच्या पहिल्या कार्यकाळात राष्ट्रीय राजकीय अजेंड्यात पर्यावरणीय वादविवाद प्रथम आले. ४ थी पंचवार्षिक योजना (१९६९-१९७४), "पर्यावरण समस्यांच्या सर्वसमावेशक मूल्यांकनाच्या आधारे सामंजस्यपूर्ण विकास" घोषित केले. १९७७ मध्ये ( आणीबाणीच्या काळात) गांधींनी संविधानात कलम ४८A जोडले की: "राज्य पर्यावरणाचे संरक्षण आणि सुधारणा करण्यासाठी आणि देशातील जंगले आणि वन्यजीवांचे संरक्षण करण्यासाठी प्रयत्न करेल." त्याच हुकुमाने वन्यजीव आणि जंगले राज्य सूचीमधून राज्यघटनेच्या समवर्ती सूचीमध्ये हस्तांतरित केली, अशा प्रकारे केंद्र सरकारला त्या विषयावरील राज्य निर्णय रद्द करण्याचा अधिकार दिला. अशा राजकीय आणि घटनात्मक बदलांनी १९८० मध्ये सांघिक पर्यावरण विभागाच्या निर्मितीसाठी पाया तयार केला, १९८५ मध्ये पर्यावरण आणि वन मंत्रालयात रूपांतर झाले. ^[२] जरी हवामान बदलाचा सामना करणे ही मंत्रालयाची आधीच जबाबदारी होती, परंतु मे २०१४ मध्ये जेव्हा मंत्रालयाचे नाव बदलून पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्रालय असे करण्यात आले तेव्हा त्याची प्राथमिकता वाढविण्यात आली. ^[३]

1. ^ "Following Anil Daves death, Dr Harsh Vardhan gets additional charge of environment". Indiatoday.intoday.in. 16 August 2018 रोजी पाहिले.
2. ^ Sanjeev Khagram (2004) "Dams and Development", New York, Cornell University Press, आयएसबीएन 978-0-8014-8907-5
3. ^ "Ministry of environment and forests undergoes a nomenclature change". The Economic Times. 28 May 2014. 4 December 2016 रोजी पाहिले.