नैसर्गिक वायू
जमिनीतून मिळणाऱ्या खनिज वायूला नैसर्गिक वायू असे म्हणतात. हा अत्यंत ज्वलनशील असतो. याचा इंधन म्हणून वापर केला जातो. नैसर्गिक वायूमध्ये ९०-९५ टक्के मिथेन असते व ५ ते १० टक्के इतर वायू असतात. नैसर्गिक वायू हे एक मिश्रण आहे. त्यात [प्रामुख्याने [उदककर्बे|उदककर्बांचा]]( हायड्रोकार्बन्सचा] समावेश होतो. नैसर्गिक वायूचा मिथेन हा मुख्य घटक आहे. नैसर्गिक वायू अनेकदा खनिजतेलासह एकत्रितपणे जमिनीत आढळतो.
नैसर्गिक वायू हे नैसर्गिकरित्या तयार होणारे हायड्रोकार्बन वायू मिश्रण आहे ज्यामध्ये मिथेनचा समावेश असतो आणि सामान्यत: विविध प्रमाणात इतर उच्च अल्केन, आणि काहीवेळा कार्बन डायऑक्साइड, नायट्रोजन, हायड्रोजन सल्फाइड किंवा हीलियमची लहान टक्केवारी असते. नैसर्गिक वायू रंगहीन आणि गंधहीन असतो, त्यामुळे गळती लवकर ओळखण्यासाठी गंधकाचा वास (सडलेल्या अंड्यांसारखा) जोडला जातो. नैसर्गिक वायू तयार होतो जेव्हा कुजणाऱ्या वनस्पती आणि प्राणी पदार्थांचे थर पृथ्वीच्या पृष्ठभागाखाली लाखो वर्षांमध्ये तीव्र उष्णता आणि दाबाच्या संपर्कात येतात. वनस्पतींना मूळतः सूर्यापासून मिळणारी ऊर्जा रासायनिक बंधांच्या स्वरूपात वायूमध्ये साठवली जाते. नैसर्गिक वायू हे जीवाश्म इंधन आहे.
नैसर्गिक वायू हा एक अपारंपरिक हायड्रोकार्बन आहे जो गरम करण्यासाठी, स्वयंपाक करण्यासाठी आणि वीज निर्मितीसाठी ऊर्जेचा स्रोत म्हणून वापरला जातो. हे वाहनांसाठी इंधन म्हणून आणि प्लास्टिक आणि इतर व्यावसायिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण सेंद्रिय रसायनांच्या निर्मितीमध्ये रासायनिक फीडस्टॉक म्हणून देखील वापरले जाते.
नैसर्गिक वायूचे उत्खनन आणि वापर हा हवामान बदलाचा प्रमुख आणि वाढणारा चालक आहे. हा एक शक्तिशाली हरितगृह वायू आहे जेव्हा वातावरणात सोडला जातो आणि जाळल्यावर कार्बन डायऑक्साइड तयार करतो. उष्णता आणि वीज निर्माण करण्यासाठी नैसर्गिक वायू कार्यक्षमतेने जाळला जाऊ शकतो, इतर जीवाश्म आणि बायोमास इंधनांच्या तुलनेत कमी कचरा आणि विषारी पदार्थ उत्सर्जित करतो. तथापि, संपूर्ण पुरवठा साखळीत अनपेक्षित फरारी उत्सर्जनासह वायू बाहेर काढणे आणि भडकणे, यामुळे एकूणच कार्बन फूटप्रिंट सारखेच होऊ शकतात.
नैसर्गिक वायू खोल भूगर्भातील खडकांच्या निर्मितीमध्ये किंवा कोळशाच्या बेडमधील इतर हायड्रोकार्बन जलाशयांमध्ये आणि मिथेन क्लॅथ्रेट्सच्या रूपात आढळतो. पेट्रोलियम हे आणखी एक जीवाश्म इंधन आहे जे नैसर्गिक वायूच्या जवळ आणि जवळ आढळते. बहुतेक नैसर्गिक वायू कालांतराने दोन यंत्रणेद्वारे तयार केले गेले: बायोजेनिक आणि थर्मोजेनिक. बायोजेनिक वायू दलदल, दलदल, लँडफिल्स आणि उथळ गाळांमध्ये मिथेनोजेनिक जीवांद्वारे तयार केला जातो. पृथ्वीच्या खोलवर, जास्त तापमान आणि दाबावर, थर्मोजेनिक वायू पुरलेल्या सेंद्रिय पदार्थापासून तयार होतो.
पेट्रोलियम उत्पादनात, गॅस कधीकधी फ्लेअर गॅस म्हणून जाळला जातो. नैसर्गिक वायूचा इंधन म्हणून वापर करण्याआधी, विक्रीयोग्य नैसर्गिक वायूच्या वैशिष्ट्यांची पूर्तता करण्यासाठी, पाण्यासह अशुद्धता काढून टाकण्यासाठी बहुतेक, परंतु सर्व नाही, प्रक्रिया करणे आवश्यक आहे. या प्रक्रियेच्या उप-उत्पादनांमध्ये इथेन, प्रोपेन, ब्युटेन, पेंटेन आणि उच्च आण्विक वजन हायड्रोकार्बन्स, हायड्रोजन सल्फाइड (जे शुद्ध सल्फरमध्ये बदलले जाऊ शकते), कार्बन डायऑक्साइड, पाण्याची वाफ आणि कधीकधी हीलियम आणि नायट्रोजन यांचा समावेश होतो.
नैसर्गिक वायूला काहीवेळा अनौपचारिकपणे "गॅस" असे संबोधले जाते, विशेषतः जेव्हा त्याची तेल किंवा कोळसा सारख्या इतर ऊर्जा स्रोतांशी तुलना केली जाते. तथापि, हे गॅसोलीनच्या गोंधळात टाकले जाऊ नये, जे सहसा बोलचाल वापरात "गॅस" मध्ये लहान केले जाते, विशेषतः उत्तर अमेरिकेत, जेथे गॅसोलीन या शब्दाचा वापर अनेकदा वायूमध्ये केला जातो.
इतिहास
नैसर्गिक वायू प्राचीन चीनमध्ये चुकून सापडला, कारण तो ब्राइनसाठी ड्रिलिंगमुळे झाला. नैसर्गिक वायूचा वापर चिनी लोकांनी ५०० BC मध्ये केला होता. सिचुआनच्या झिलिउजिंग जिल्ह्यात मीठ काढण्यासाठी खारट पाणी उकळण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या बांबूच्या कच्च्या पाइपलाइनमध्ये जमिनीतून वायू वाहून नेण्याचा मार्ग त्यांनी शोधून काढला.
अमेरिकेतील नैसर्गिक वायूचा शोध आणि ओळख १६२६ मध्ये झाली. १८२१ मध्ये, विल्यम हार्टने फ्रेडोनिया, न्यू यॉर्क, युनायटेड स्टेट्स येथे पहिली नैसर्गिक वायू विहीर यशस्वीपणे खोदली, ज्यामुळे फ्रेडोनिया गॅस लाइट कंपनीची स्थापना झाली. फिलाडेल्फिया शहराने १८३६ मध्ये नगरपालिकेच्या मालकीचा पहिला नैसर्गिक वायू वितरण उपक्रम तयार केला. २००९ पर्यंत, एकूण ८,५०,०० km3 नैसर्गिक वायूच्या अंदाजे उर्वरित पुनर्प्राप्त करण्यायोग्य साठ्यापैकी ६६,००० km3 (किंवा ८%) वापरण्यात आले होते. २०१५ च्या अंदाजे ३,४०० km3 वायूच्या जागतिक वापराच्या दराच्या आधारावर, नैसर्गिक वायूचे एकूण अंदाजित आर्थिकदृष्ट्या पुनर्प्राप्त करण्यायोग्य साठे सध्याच्या वापराच्या दरानुसार २५० वर्षे टिकतील. २-३%च्या वापरात वार्षिक वाढ झाल्यामुळे सध्या पुनर्प्राप्त करण्यायोग्य साठा लक्षणीयरीत्या कमी, कदाचित ८० ते १०० वर्षे टिकू शकतो.
पहा :
- ^ "Natural Gas – Exports". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 26 December 2018 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 11 June 2015 रोजी पाहिले.