निर्जरा (महाभारत)

निर्जरा किंवा मानवती ही महाभारतात एक पात्र म्हणून ओळखली जाते. ती धोळकपुरची राजकुमारी होती. धोळकपुर तेव्हा महाभारतात नव्हता जेव्हापासून दुर्योधनाचे लग्न झाला नव्हता. तिने महाभारतातील दुःशासनसोबत युद्ध केले होते व महारथी हे पद घेतले होते व नंतर तिला महारथी निर्जरा म्हणून म्हणतात. दुर्योधन (दुर्योधन शी कन्फ्यूज होऊ नका) आणि सिरत निर्जरा वदुःशासनचे मुले आहेत. सिरतने दुर्योधनचा मुलगा लक्ष्मण कुमारसोबत लग्न केले^[१].

तेव्हाच आश्चर्य, एक मुलगी युद्ध करायला तयार होती. तिने (निर्जरा) दुर्योधन, अश्वत्थामा व कर्ण हे महारथींशी पण पराक्रमी युद्ध केले. तिने दुःशासनाला सांगितलं कि जेव्हा मी हे कुरुक्षेत्र युद्धात मला हरवली, तर मी तुझ्या बायको होण्यासाठी तयार आहे. हे सांगितलानंतर दुःशासनने स्वीकार केली. निर्जरा व दुःशासन ने युद्ध चालूच केली तेव्हा कोणीही हरली नाही व कोणीही जिंकली नाही. तेव्हाच निर्जराने आपले बाण व शस्त्र मारण्यात तेव्हाच थांबवली. दुःशासने एक बाण मारताच तिला हरवून टाकली.निर्जरा नंतर दुःशासनाशी लग्न करते. निर्जराची बहीण दिविजा पण दुःशासनाची बायको होती.^[२]

ती इंडोनेशियातील नारंटका नाटकातील हस्तिनापुरा ची राणी आहे. अर्थात दुशासनाची चौथी राणी. मोत्यांनी बनवलेल्या तिच्या हारात दुशासनाने पाहिलेल्या प्रतिष्ठेचे प्रेम आहे.खरंच, ती धनुष्यबाण चालवणारी एक शूर स्त्री होती. या युद्धाचे वर्णन गांधारीने केले आहे. राणी गांधारीचे संक्षिप्त अवतरण स्त्री पर्व, शांतीपर्व आणि आदिपर्व मध्ये चित्रित केले आहे. दोन्ही स्त्रिया चित्रांगदा आणि निर्जरा यांचे वर्णन महाभारतातील स्त्री योद्धा म्हणून केले आहे. दुशासनाची चौथी पत्नी ती (निर्जरा) सुंदर राणी म्हणून ओळखली जात होती. भानुमती त्वचेसाठी अनपेक्षित. धृतराष्ट्र आणि गांधारी यांची धाकटी सून.^{[३][४][५]}

इंडोनेशियन महाभारत राणी निर्जरा नंतर तिच्या वंशविजयाच्या मृत्यूनंतर तिच्या मुलीचे लग्न लक्ष्मण कुमाराशी लावून देते. राजकुमारी सिरत हस्तिनापुरा ची राजकुमारी बनली आणि ती खूप प्रेमळ आणि काळजी घेणारी होती. त्या वेळी महाभारताच्या वेगवेगळ्या आवृत्त्यांवरून असे दिसून येते की योद्धा, राजपुत्र आणि इतरांनी त्यांच्या चुलत भावांशी लग्न केले होते. त्यांना तशी परवानगी देण्यात आली. दुशासनाला आपल्या मुलीच्या स्वयंवरासाठी तरुण देखणा राजकुमार शोधण्यात काही अर्थ नव्हता म्हणून दुर्योधनाने त्याला त्याच्या (दुशासनाच्या) मुलीचे लग्न त्याच्या (दुर्योधनाच्या) मुलाशी करण्याचे सुचवले.