देवायत पंडित

देवायत पंडित हे गुजरातचे संत कवी होते. तो आगमा भजनांच्या अग्रगण्य संगीतकारांपैकी एक आहे.

देवायत पंडित यांचा जन्म पंधराव्या शतकात गुजरात राज्यातील जुनागढ जिल्ह्यातील वंथली गावात एका मध्यमवर्गीय कुटुंबात झाला असे मानले जाते. त्याचे आई-वडील धार्मिक होते, त्यामुळे देवायत यांची लहानपणापासूनच देवावर आणि आईवडिलांच्या संस्कारांवर श्रद्धा होती. त्याचे वडील गावातील मेंढपाळ असल्याचे मानले जाते. याशिवाय गावात आलेल्या भिक्षूंना एकत्र करून त्यांना उपदेश करणे हा त्यांचा मुख्य व्यवसाय होता. देवायत पंडित यांच्या आई-वडिलांचे लहान वयातच निधन झाल्याचे सांगितले जाते. असे असूनही, देवायतने आपल्या वडिलांच्या संस्कारांचे पालन केले आणि भिक्षूंची सेवा केली. ह्ज्म्फ्झ्म्ज्फ् फ्ह् च्

देवायत पंडित यांच्या जातीबाबत मतभेद आहेत. कोणी त्याला ठाण्याचा ब्राह्मण, कोणी बर्डा बिलेसरचा हरिजन ब्राह्मण, कोणी वंथळीच्या उदयशंकर गौरांचा मुलगा, कोणी मालधारी जातीचा संत म्हणतो. ^[१] त्यामुळे देवायत पंडितांच्या जातीबद्दल निश्चितपणे काही सांगता येत नाही. डॉ. दलपत श्रीमाळी यांनी यावर अधिक संशोधन करून देवायत पंडितांच्या जातीबाबत निश्चित निष्कर्ष काढला. ^[२] . त्यानुसार देवयत पंडित यांचा जन्म मेघवाल समाजात झाला. देवायत पंडित हे महापंथ-मार्गी पंथाचे होते. ह्ज्म्फ्झ्म्ज्फ् फ्ह् च्

देवयत पंडित भिक्षुंच्या गटासह तानेताराच्या जत्रेला जातात. विविध ठिकाणांहून अनेक साधू या मेळ्यात आले होते. आणि ते धर्माच्या चर्चेत गुंतले असतानाच एका महात्म्याच्या प्रभावाखाली येऊन त्यांच्या मनावर विशेष ठसा उमटवला. त्याच वेळी देवायताचे मन जगातून आणि वैराग्याच्या दिशेने उतरू लागले. अशा रीतीने तानेतारा जत्रेवरून परतताना तो वंथलीऐवजी गिरनारला आला . गिरनारचे अडबिड जंगलाच्या वाटेवर फिरू लागले आणि अभयारण्यांमध्ये सेवा करू लागले. गिरनारच्या पवित्र भूमीत त्यांनी बरेच दिवस घालवले पण त्यांच्या तक्रारी किंवा समस्यांचे निराकरण झाले नाही. एके दिवशी एका साधूला साधू भेटले आणि त्यांनी देवायतच्या मनातील भ्रम तोडला. ह्ज्म्फ्झ्म्ज्फ् फ्ह् च्

देवायतला शोभाजींच्या कंपनीत खूप रस निर्माण झाला. आपल्या प्रत्येक प्रश्नाचे पद्धतशीर उदाहरण देऊन तोडगा काढण्यासाठी आपण आपल्या अंतरावर जागा शोधू लागला आहे असे त्याला वाटू लागले. म्हणून एके दिवशी देवायतने शोभाजींना आपला शिष्य म्हणून स्वीकार करून त्यांच्या गळ्यात बांधण्यास सांगितले. शोभाजींनी देवायतला दुरूनच ओळखले आणि त्याची परीक्षा घेऊनही त्याची परीक्षा घेतली. तेव्हा शोभाजींनी देवायतांना उपदेश केला आणि सांगितले की, संन्यासी होण्यापेक्षा जगात राहिल्यास जग धर्मापासून दुरावत गेल्याने भक्तीची प्रेरणा अधिक प्रभावी होईल. म्हणून शोभाजींनी देवायत यांना घरगुती जीवन सोडू नये आणि जगातील धर्मांचे पालन करताना आध्यात्मिक मार्गाचा अवलंब करावा असा आदेश दिला. म्हणून त्यांनी आपल्या गुरूंची शिकवण स्वीकारली आणि ते काशीला गेले. ह्ज्म्फ्झ्म्ज्फ् फ्ह् च्

तरुणपणातच त्यांनी धर्माच्या मार्गात प्रवेश केला. आपल्या गुरूंच्या शिकवणीने प्रेरित झालेला देवायत शास्त्राचा अभ्यास करून मोठा विद्वान बनला. जिथे त्यांना धर्मशास्त्राच्या अभ्यासात उच्च पदवी प्राप्त करून पंडित ही पदवी मिळाली. अशा प्रकारे ते लहान वयातच अध्यात्मात प्रगती करत होते. कालांतराने, आपल्या गुरूंच्या वचनानुसार, त्यांनी देवलदे यांच्याशी लग्न केले आणि वधूसह गृहस्थ जीवन सुरू केले. ह्ज्म्फ्झ्म्ज्फ् फ्ह् च्

देवायत पंडित यांनी सौराष्ट्रातील पांचाळ प्रदेशात आश्रम स्थापन केला. जिथे तो धार्मिक कार्य करत असे आणि लोकांना ज्ञान व उपदेश देत असे. त्यांच्यासोबत त्यांची पत्नीही धार्मिक होती आणि त्यांनी पती देवायत यांना प्रत्येक क्षेत्रात साथ दिली. काळाच्या ओघात त्यांचे ज्ञान आणि कीर्ती अनेक पटींनी वाढत गेली. अशा रीतीने देवायत पंडितांना आपल्या कीर्तीचा अभिमान वाटू लागला. देवायतची पत्नी देवलदे हिने पतीचा अहंकार कमी करण्याचा अनेकवेळा प्रयत्न केला, पण ती अयशस्वी ठरली. एके दिवशी देवयत पंडित यांनी देवलदेच्या चारित्र्यावर संशय घेतला. देवलदे' एक स्त्री होती पण पोचा नव्हती. ती स्वाभिमानी, सहनशील आणि तिच्या पतीचे घर सोडून निघून जाण्याइतकी धैर्यवान होती. ह्ज्म्फ्झ्म्ज्फ् फ्ह् च्

देवायत पंडितांच्या भजनात ^[३] भविष्यवाणी आणि अकराव्या शतकातील मेघवाल समाजाचे पुजारी ममादेव यांनी केलेल्या प्रस्तावनेत पूर्ण साम्य आहे, ज्यात भगवान श्रीकृष्णाच्या भावी अवताराचे तपशीलवार वर्णन केले आहे. ^[४] गुजराती भजन साहित्यातील त्यांचे मोठे योगदान "आगमवाणी" आहे. आगम म्हणजे अंदाज. भजन साहित्यातून त्यांनी अनेक भाकिते केली. जे आजही अचूक मानले जाते. ह्ज्म्फ्झ्म्ज्फ् फ्ह् च्