तांबे

तांबे, _२९Cu
	तांबे मूळस्वरूपात
सामान्य गुणधर्म
दृश्यरूप	लालसर
साधारण अणुभार (Ar, standard)	६३.५४६ ग्रॅ/मोल
तांबे - आवर्तसारणीमधे
	निकेल ← तांबे → जस्त
अणुक्रमांक (Z)	२९
गण	अज्ञात गण
श्रेणी	संक्रामक (धातू)
विजाणूंची रचना	२, ८, १८, १
भौतिक गुणधर्म
स्थिती at STP	घन
विलयबिंदू	१३५७.७७ °K (१०८४.६२ °C, १९८४.३२ °F)
घनता (at STP)	८.९६ ग्रॅ/लि
आण्विक गुणधर्म
इतर माहिती
	संदर्भ \| तांबे विकिडेटामधे

तांबे हा निसर्गात आढळणारा विद्युतसुवाहक धातू आहे. तांबे धातू मृदू, तन्यक्षम आणि विद्युत व उष्णतेचा सुवाहक आहे. तांब्याचा उपयोग विद्युतवाहिन्यांमधे, उष्णतावाहकांमधे, आभूषण व अलंकारांमधे आणि घरगुती भांड्यांसाठी होतो.

तांबे निसर्गतः मुक्त स्वरूपात आढळत असलेल्या मोजक्या धातूंपैकी एक आहे. त्यामुळे मनुष्याकडून तांब्याचा वापर खूप पूर्वीपासून (इ.स.पू. ८०००पासून) होत आहे.

तांबे थेट वापरण्यायोग्य धातूच्या स्वरूपात (मूळ धातू) निसर्गात उद्भवू शकणाऱ्या काही धातुंपैकी एक आहे. यामुळे इ.स.पू. ८००० पासून कित्येक प्रदेशात मानवाने ह्या धातूचा वापर करण्यास प्रारंभ केला. हजारो वर्षांनंतर, सल्फाइड खानिजापासून विलगित केलेला तांबे हा पहिला धातू होता. इ.स.पू. ५००० ला, साचाच्या आकारात बनवलेला पहिला धातू होता. तांबे हेतुपुरस्सर कथील धातूत मिसळून कांस्य सारखा संमिश्र धातू तयार करण्यासाठी वापरला. आहारातील खनिज म्हणून सर्व सजीवांना तांबे आवश्यक आहे. मानवांमध्ये तांबे प्रामुख्याने यकृत, स्नायू आणि हाडांमध्ये आढळतात. प्रौढ शरीरात प्रति किलोग्राम वजनाच्या १.४ ते २.१ मिलीग्राम तांबे असते.^[१]

तांब्रधातू हा उत्तम विद्युत व ऊर्जा वाहक (चांदीनंतर दुसऱ्या क्रमांकाचा) धातू आहे. शुद्ध तांबे नारंगी-लाल रंगाचे असते आणि हवेच्या संपर्कात येताच त्याला लालसर रंग प्राप्त होतो. इतर धातूंप्रमाणेच, तांबे जर दुसऱ्या धातूच्या संपर्कात असेल तर गॅल्व्हॅनिक गंज उद्भवेल.^[२]

तांबे पाण्यावर प्रतिक्रिया देत नाही, परंतु तपकिरी-काळ्या तांबे ऑक्साईडचा एक थर तयार करण्यासाठी तो वायुमंडलीय ऑक्सिजनवर हळूहळू प्रतिक्रिया देतो. स्टॅच्यू ऑफ लिबर्टीसारख्या जुन्या तांबे रचनांवर फॅजिग्रिस (तांबे कार्बोनेट)ची हिरवा थर बऱ्याचदा पाहिला जाऊ शकतो.

समस्थानिका

तांबेच्या २९ समस्थानिका आहेत. C६३ आणि C६५ स्थिर आहेत, ज्यामध्ये C६३ नैसर्गिकरित्या उद्भवणाऱ्या तांबेपैकी ६९% आहे; इतर समस्थानिका किरणोत्सर्गी आहेत, ज्यामध्ये ६१.८३ तासांच्या अर्ध्या-आयुष्यासह सर्वात स्थिर Cu६७ आहे.

उत्पादन

२००५ च्या ब्रिटिश भूगर्भीय सर्वेक्षणानुसार, चिली हा अव्वल तांबे उत्पादक देश आहे. जिथे जगातील एक तृतीयांश साठा आहे. त्यानंतर अमेरिका, इंडोनेशिया आणि पेरू यांचा क्रमांक लागतो. होता. कॉपर इन-सीटू लीच प्रक्रियेद्वारे देखील प्राप्त केला जाऊ शकतो. दिवसेंदिवस वापरात असलेल्या तांबेची मात्रा वाढत आहे. आधुनिक जगात पुनर्वापर हाच तांबेचा एक प्रमुख स्रोत आहे. अल्युमिनियम प्रमाणेच, तांबेही कोणत्याही गुणवत्तेची हानी न करता पुनर्वापरयोग्य होते. लोखंड आणि अ‍ॅल्युमिनियम नंतर तांबे तिसऱ्या क्रमांकाचे पुनरुत्पादित केलेला धातू आहे. अंदाजे ८०% उत्थखणीत तांबे आजही वापरात आहे.

वापर

असंख्य तांबे मिश्रीत धातु तयार केलेले आहेत, ज्यातील बरेचसे महत्त्वपूर्ण वापरात आहेत. पितळ हा तांबे आणि जस्त यांचे मिश्रण आहे. कांस्य सहसा तांबे-कथील धातूंशी संदर्भित असतो, परंतु अ‍ॅल्युमिनियम कांस्य सारख्या कोणत्याही तांबेच्या मिश्र धातुचा संदर्भ घेऊ शकतो. तांबे दागदागिने उद्योगात वापरल्या जाणाऱ्या चांदी आणि कॅरेट सोन्याच्या सर्वात महत्त्वाच्या घटकांपैकी एक आहे, कारण तांबे मिश्र धातुंचे रंग, कडकपणा आणि वितळण्याचे बिंदू सुधारित करण्यात हातभार लावतो.^[३]

तांबेचे मुख्य अनुप्रयोग म्हणजे इलेक्ट्रिकल वायर (६०%), छप्पर घालणे आणि प्लंबिंग (२०%) आणि औद्योगिक यंत्रणा (१५%). तांबे मुख्यतः शुद्ध धातू म्हणून वापरला जातो, परंतु जेव्हा जास्त कठोरता आवश्यक असते तेव्हा ते पितळ आणि कांस्य (एकूण वापराच्या ५%) सारख्या मिश्र धातुंमध्ये ठेवले जाते.

[1] /Copper for Health

[2] /Galvanic Corrosion

[3] /Gold Jewellery Methods

[१]

[२]

[३]