झुकलेले हुमाचे मंदिर

झुकलेले हुमाचे मंदिर
नाव:	झुकलेले हुमाचे मंदिर
स्थान:
स्थापत्य:	Kalinga Architecture
निर्देशांक:	21°16′50″N 83°54′44″E / 21.28056°N 83.91222°E / 21.28056; 83.91222गुणक: 21°16′50″N 83°54′44″E / 21.28056°N 83.91222°E / 21.28056; 83.91222

भारतातील हुमाचे झुकलेले मंदिर हे जगातील मोजक्या झुकलेल्या मंदिरांपैकी एक आहे.^[१][२] हे महानदीच्या काठावर वसलेल्या हुमा गावात आहे. भारताच्या ओडिशा राज्यातील संबलपूरच्या दक्षिणेस २३ किमी अंतरावर आहे. हे मंदिर हिंदू देव, भगवान बिमलेश्वर यांना समर्पित आहे.

ही रचना डिझाईननुसार झुकलेली आहे की अन्य कारणामुळे हे माहीत नाही. वास्तू झुकलेली असली तरी मंदिराचा शिखर जमिनीशी काटकोनात आहे.

मुख्य मंदिराच्या डावीकडे भैरवी देवीचे मंदिर आहे. भैरो मंदिर मुख्य मंदिराच्या उजवीकडे आहे. ऐतिहासिक नोंदीनुसार, गंगा वंशी सम्राट अनंगभीमा देव-तिसरा याने हे मंदिर बांधले. संबलपूरचा पाचवा चौहान राजा बलियार सिंग (स.न. १६६० - १६९०) याने मंदिराची पुनर्बांधणी किंवा नूतनीकरण केले असावे. उर्वरित मंदिर संबलपूरचा राजा अजित सिंग (स.न. १७६६ - १७८८) याच्या काळात बांधले गेले.^[३][४]

महानदीच्या तीरावर दगडी बांधावर हे मंदिर आहे. झुकण्याचे कारण बांधकामाच्या वेळी तांत्रिक त्रुटी असल्याचे गृहीत धरता येणार नाही. कमकुवत पायामुळे मंदिर झुकले असावे ही कल्पना सहजासहजी स्वीकारता येणार नाही. महानदीतील पुराच्या प्रवाहामुळे किंवा भूकंपामुळे तो उभा असलेल्या खडकाळ पलंगाचे अंतर्गत विस्थापन झाले असावे असा अंदाज आहे.

मंदिराचा मंडप त्याच्या मूळ व्यवस्थेपासून थोडासा विचलित झाला आहे आणि परिणामी, मंदिर झुकले आहे. या झुकावाने इतिहासकार, शिल्पकार आणि इतर संशोधकांना भुरळ घातली आहे. आश्‍चर्यकारक गोष्ट म्हणजे मुख्य मंदिर एका दिशेला झुकलेले आहे, तर इतर लहान मंदिरे दुसऱ्या दिशेला झुकलेली आहेत. मंदिर परिसरामध्ये म्हणजेच मंदिराच्या हद्दीत, सर्व काही झुकलेल्या अवस्थेत आहे, ज्यात स्वतःच्या सीमांचा समावेश आहे आणि ग्रामस्थ आणि पुजारी सांगतात की गेल्या ४० - ५० वर्षांमध्ये झुकण्याचा कोन बदललेला नाही. झुकाव भूगर्भशास्त्रीय कारणामुळे असू शकतो. अंतर्निहित खडक संरचनेत असमान असू शकतो. झुकण्याचा कोन १३.८ अंश आहे. या मंदिराची उंची ५५.८६ मीटर (१८३.३ फूट) आहे.^[५]

शिवाच्या उपासनेची सुरुवात एका दूधवाल्याने केली होती. जो दररोज महानदी ओलांडून काठावरच्या एका जागी जात होता, जिथे एक खडक जमिनीतून बाहेर पडला होता. येथे त्याने आपले डोले दूध अर्पण केले, जे ताबडतोब खडकाने सेवन केले. या चमत्कारामुळे या गोष्टींचे नाव इतर ठिकाणी पसरले. आणि नंतर याचे ठिकाणी मंदिराचे बांधकाम करण्यात आले.^[६]

दरवर्षी शिवरात्रीला मार्च महिन्यात या मंदिराच्या पायथ्याशी वार्षिक जत्रा भरते. या जत्रेत परदेशी पाहुण्यांचा समावेश असतो. वार्षिक जत्रेला अधिक पर्यटक आकर्षित करण्यासाठी ओडिशा सरकारने एका झुलत्या पुलाचा प्रस्ताव दिला आहे.^[७] येथे एक विशेष प्रकारचा मासा आढळतो ज्याला 'कुडो' मासा म्हणतात. त्यांना येथे येणाऱ्या भाविकांकडून खायला दिले जाते. असे मानले जाते की कुडो मासा कोणी पकडला तर त्याच्या शापाने त्याचे दगडात रूपांतर होते. मंदिरात एका महिलेची दगडी मूर्ती आहे जी कुडो मासा कापताना दाखविली आहे. असे म्हणले जाते तीला प्रभावित होऊन दगड बनली शाप.^[३][४]

• झुकलेल्या टॉवर्सची यादी

1. ^ Sajnani, Manohar (2001). Encyclopaedia of tourism resources in India. New Delhi: Kalpaz Pub. p. 266. ISBN 8178350181.
2. ^ Kishore, author, B.R. (2008). India : a travel guide (Rev. ed.). New Delhi: Fusion Books. p. 333. ISBN 978-8128400674.
3. ^ ^{a b} "Tourist Spots in Sambalpur District". Sambalpur.nic.in. 16 July 2011 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2 September 2010 रोजी पाहिले.
4. ^ ^{a b} (Panda, 1996:34–35; Pasayat, 1990:20–23; Senapati and Mahanti, 1971:51,526)
5. ^ "नवरंग संकेतस्थळ".
6. ^ "Article Download". Indianfolklore.org. 2016-05-13 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2 September 2010 रोजी पाहिले.
7. ^ "Hanging Bridge at Leaning Temple in Huma Proposed to Woo Tourists". The New Indian Express. 23 June 2014. 2015-07-16 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2023-08-08 रोजी पाहिले.

• झुकलेले हुमाचे मंदिर