जुने भारतीय चलन

मुगल काळापासून ते भारताला स्वातंत्र्य मिळेपर्यंत, खालील प्रकारचे चलन अस्तित्वात होते. सगळ्यात छोटे चलन हे फुटकी कवडी होते. त्यानंतर कवडी, दमडी, पै ,ढेला, पैसा, आणा व रुपया असे चलनाची किंमत वाढत जात होती. खाली त्याबाबतचा तक्ता दिला आहे-

शिवाजी महाराजांच्या आधी, शिवाजी महाराजांच्या काळी आणि शिवाजी महाराजांच्या कालोत्तर व्यवहारात असलेल्या चलनांचा शब्दकोष -

• अटका, अडका- सुपारी
• अटीचा रुपया- आटविण्यास योग्य, खराब झालेला रुपया
• अदवानी- होनाचा प्रकार
• अधेला- अर्धा पैसा
• अधेली- अर्धा रुपया
• अर्दी- एक पै
• अलिबागी- आंग्रे यांचा रुपया
• अशरफी- अश्रफी, एक सोन्याचे नाणे, मोहर, झेराफिन या पोर्तुगीज शब्दाचा अपभ्रंश
• अहमदी- टिपू सोन्याचा होन
• आगुदान- देवगिरिच्या यादवांचे सुवर्णाचे नाणे
• आसू- देवगिरीच्या यादवांचे एक चांदीचे नाणे
• इटावप्रत- इटावा येथील रुपया
• इभ्रामी- इब्राहीम आदिलशहाचा होन
• उदानका- पैसा
• एकेरी- दक्षिणेकडील होन
• कची ठेली- तडे गेलेला, तुटका , पुसट रुपया
• कंठी रुपया- नीळकंठी रुपया
• कपर्दक, कपर्दिका-कवडी
• कलदार- इंग्रजी शिक्क्याचा सूरत येथील रुपया
• कलेकरी- कलदार रुपया
• कामील- होनाचा एक प्रकार
• कावेरीपाक- एक होन प्रकार
• कार्षापण- जुन्या काळातिल नाणे
• खुर्दा- मोड
• खुळा पैसा- दक्षिणेतील तांब्याचे नाणे, ७०० खुळे पैसे= १ रुपया
• गंजीकोट- गंजीकोट येथील चलन
• गबर, गंभर, गंभार, - एक सोन्याचे नाणे
• गिनी- इंग्लंडमधील एक सोन्याचे नाणे
• गिन्नी- हिन्दुस्थानातील एक आणा किमतीचे नाणे
• घुला- पिवळसर रंगाची मोठी कवडी
• चकार, चकारा, चकारी- चवला, दोन आण्याचे नाणे
• चक्रम- दक्षिणेतील एक सुवर्ण नाणे
• चतरसिंगी रुपया- पुणे येथील चतुशृंगी रुपया
• चवल, चवली- दोन आण्याचे नाणे
• चाम- सुवर्ण नाणे
• चाल- एक नाणे
• चौली- चवली
• दुणेली- एक आणे किमतीचे नाणे
• छदाम- एका पैशाचा एक चतुर्थांश, दोन दमड्या, सहा दाम
• जडमोल- होन प्रकार
• जमखंडी, जमसिरी, जमसेरी - होनाचा एक प्रकार
• जहाजानी पंचमेळ रुपया- रुपयाचा एक प्रकार
• जुनथर- जुने चलनातील नाणे
• जुल्फकारी, झुल्पकारी- हैद्राबादचा रुपया. यावर तरवार चिन्ह असते
• जैफ- पुसट, गुळगुळीत झालेली किंवा कातरलेली नाणी. ही पोत्यास किंवा सरकारी तिजोरित
• टाक- चांदीचा रुपया
• टाली- आठ आणे, अधेली
• टोली- पैश्याचा आठवा हिस्सा
• तांग- सोळा पयांचे एक चलन, आणेली
• ताट- पुतळी, अजमासे पांच रुपये किमतीचे सोन्याचे नाणे
• तांबली-तांब्याचे एक क्षुद्र नाणे
• तिवल- दीड आणा
• दुवल- एक आणा
• दुवली- आणेली
• तिरकी- एक पै, रुका
• तुरू- एक प्रकारचे नाणे
• दमडी- पैशाच्या चौथ्या हिश्श्याचे किंवा दहा बारा कवड्यांच्या किमतीचे नाणे
• दाभोळीलारी- दाभोळ बंदर टांकसाळीत पडलेले आदिलशाही चांदीचे नाणे. याचा आकार स्त्रियांच्या हेअर पिनसारखा होता
• दाम- एक तांब्याचे नाणे=१/६ छदाम
• दिडकी- एक पैसा, दीड दुगाणी नाणे
• दिरम, दिरिम- दोन आणे किमतीचे चांदीचे नाणे
• दुकंडा- दोन कवड्यांचे चलन
• दुगनी- तांब्याचे जुने नाणे
• दुगाणी- अर्धा पैसा
• दुदांडी- दोन समांतर रेषा असलेली पेशवाई शिवराई
• दुकार- एक आणा
• दुडु- पैशाच्या एक चतुर्थांश किमतीचे नाणे
• दुवल- रुपयाचा सोळावा भाग
• दुवली- आणेली
• दोकडा- गुजराथमधील नाणे परिमाण
• धरण- सम्मुचयाने नऊ आणे, पाव होन
• नासरी- अर्धी दमडी
• निमती- अधेली, आठ आणे
• निष्क- एक सोन्याचे नाणे, चार रुपये किंमतीचे एक परिमाण
• पचकी- दमडीच्या किंमतीचे एक तांब्याचे नाणे
• पताक- एक रुप्याचे नाणे
• पाई- पै
• पागोडा- मद्रासमधील सोन्याचे नाणे
• पाची- पांच रुपये किमतीचे सोन्याचे नाणे
• पार्दाव- पोर्तुगीज नाणे
• पावणा- पाव आणा
• पावला, पावली- रुपयाचा एक चतुर्थांश, चार आणे किंमतीचे नाणे
• पै- आण्याचा बारावा भाग
• पैसा- आण्याचा चौथा भाग, एक तांब्याचे नाणे
• पोवन- साॅच्हरीन नावाचे सोन्याचे नाणे
• पुतळी- हिन्दुस्तानात चलनात असलेले प्राचीन ग्रीक रोमन नाणे
• फनम- दक्षिणेतील चांदीचे किंवा सोन्याचे एक लहान नाणे
• फसकी- फांसा असलेली पुतळी
• फाटा, फांटा- रुपयाचा सोळावा भाग, आणा
• बेल- अर्धा आणा
• बोडी- वीस कवड्यांचे एक नाणे
• ब्याळ- अर्धा आणा
• मुयेद- अट्ठावीस रुपये किमतीचे एक नाणे
• मोहर- सोन्याचे एक तोळा वजनाचे नाणे
• म्वार- मोहर
• रयाल- एक चांदीचे नाणे
• रुका, रुक्का- आण्याचा बारावा भाग
• रुपया- सोळा आणे किंमतीचे चांदीचे नाणे
• रुब- चार पै
• रुबल- रूस देशातील दीड रुपया किंमतीचे एक नाणे
• रेवती- अधेली, अर्धा रुपया
• रेस- आण्याचा २५वा व रुपयाचा ४००वा भाग, एक पोर्तुगीज नाणे
• लहारी, लारी, लाहरी, लाहारी- तीन आणे किंमतीचे एक चांदीचे स्त्रियांच्या हेअर अहमदी पिन सदृश्य आदिलशाही नाणे
• लोही- मोहर, सोन्याचे नाणे
• शाईपैसा- शाही पैसा
• शिवराई- शिवाजीने पाडलेली सोन्याची व तांब्याची नाणी
• शिवाई- शिवराई होन
• शेटवाई, मोहर- सावकाराने पाडलेली मोहर
• शेणी- दूंडा, ढबू पैसा
• सणी- सजगनी, ढबू पैसा, दोन पैसे
• सन्या- अर्धा आणा
• सप्तगनी, सप्तगाणी- दुंडा पैसा
• सकरीन- आठ आणे किंमतीचे आणे
• सजगनी, सणी, ससगणी, ससगाणी- ढबू पैसा
• सापिका- दीड रुका किंमतीचे तांब्याचे नाणे
• होन- सोन्याचे साधारण साडेतीन रुपये किंमतीचे नाणे

• कवडी एक खर्चिता देशी हार मुक्ताफळाहो - देवीच्या आरतीमधील ओळ
• दातांवर मारायला फुटकी कवडी नाही.
• दीड दमडीचा नाही पण गोष्टी पहा याच्या. - संवाद
• नाही खर्चिली कवडी दमडी, नाही वेचला घाम - मराठी गाणे, 'जगाच्या पाठीवर' मराठी चित्रपट

• एक फूटी कौडी नही दूंगा - (हिंदी चित्रपटातील डायलॉग)
• चमडी जाय पर दमडी न जाय ‌- एक हिंदी म्हण
• ढेलेका काम नही करता वो, सिर्फ बैठके खाता है|
• पाई पाई (पै) का हिसाब लूंगा -

• महाराष्ट्रातील चलनाचा इतिहास (पद्माकर प्रभुणे)

• हिंदी विक्शनरीवर कौडी (कवडी) बाबत माहिती.