जागतिक धर्मांमध्ये गौतम बुद्ध

बौद्ध धर्म
त्रिरत्न बुद्ध धम्म संघ
इतिहास कालानुक्रम संगीती रूपरेषा
संकल्पना व शिकवण धम्म चार आर्यसत्य खंध (स्कंध) अनिच्च (अनित्य) दुःख अष्टांगिक मार्ग अनत्ता (अनात्मन) पटिच्चसमुप्पाद (प्रतीत्यसमुत्पाद) मध्यम मार्ग सुञ्ञता (शून्यता) कर्म पुनर्जन्म संसार विश्वउत्पत्तिशास्त्र
बौद्ध साहित्य बुद्धवचन त्रिपिटक महायान सूत्र पाली त्रिपिटक तिबेटी त्रिपिटक चिनी त्रिपिटक भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म
आचरण त्रिरत्न बावीस प्रतिज्ञा मुक्तीसाठी बौद्ध मार्ग शील पारमिता चिंतन तात्विक कारण स्मृती प्रज्ञा करूणा बोधिपक्खीया धम्म विहारवाद सामान्य लोक
निर्वाण चार अवस्था अर्हत बुद्धत्व बोधिसत्व
संप्रदाय थेरवाद महायान हीनयान चिनी वज्रयान तिबेटी नवयान
देशनिहाय बौद्ध धर्म भारत महाराष्ट्र चीन थायलंड जपान म्यानमार श्रीलंका लाओस कंबोडिया कोरियन तैवान तिबेट भूतान मंगोलिया सिंगापूर व्हियेतनाम मलेशिया रशिया नेपाळ

बौद्ध धर्माचे संस्थापक गौतम बुद्ध हे हिंदू धर्म आणि बहि विश्वासमधील देवाचे प्रकटीकरण म्हणूनही पूजलेले आहेत. काही हिंदू ग्रंथ बुद्धांना वैदिक धर्मापासून दूर गेलेल्या मानवांना भ्रमित करण्यासाठी पृथ्वीवर आलेल्या विष्णू देवाचा अवतार मानतात. अहमदिया यांनी त्याला संदेष्टा किंवा पैगंबर म्हणून देखील मानले.

गौतम बुद्धांचा उल्लेख हिंदू धर्माच्या पुराण ग्रंथात विष्णूचा अवतार म्हणून केला आहे. भागवत पुराणात ते येत्या शेवटच्या अवतारचे पूर्वचित्रण करणारे पंचवीस अवतारांपैकी चोवीसावे आहेत. बऱ्याच हिंदू परंपरेत बुद्धाला सर्वात अलीकडील दहा मुख्य अवतार म्हणून दर्शविले जाते, ज्याला दशावतार (दहा अवतार) म्हणले जाते.

गौतम बुद्ध यांची शिकवण वेद नाकारणारी होती आणि यामुळे सनातनी हिंदू दृष्टीकोनातून बौद्ध धर्माला साधारणपणे एक नास्तिक शाखा (अर्थ "देव नाही आहे") म्हणून पाहिले जाते.^[१]

चौबिस अवतारांत बुद्धांचा विष्णूचा २३वा अवतार म्हणून उल्लेख आहे. ही परंपरागत आणि ऐतिहासिकदृष्ट्या गुरू गोविंदसिंग यांना दिली जाणारी दशम ग्रंथाची रचना आहे.^[२]

काही सुरुवातीच्या चिनी ताओवादी-बौद्धांचे बुद्ध हा लाओ त्झूचा पुनर्जन्म असल्याचे मत होते.^[३]

जपानमध्ये, दैनिच न्योराई (महायान बौद्ध धर्माच्या ऐतिहासिक नसलेल्या बुद्धांपैकी एक) प्रतीक सूर्य असल्याने अनेक दैचि न्योरायच्या पूर्वीचे पुनर्जन्म (बोधिसत्त्व) असणारे अनेक देवी अमेरासु, सूर्य देवी होते.

मुस्लिम अहमदिया समुदायाचे चौथे खलीफा मिर्झा ताहिर अहमद यांनी आपल्या प्रकटीकरण, युक्तिवाद , ज्ञान आणि सत्य या पुस्तकात बुद्ध हा एकेश्वरवादाचा उपदेश करणाऱ्या देवाचा संदेष्टा (प्रेषित किंवा पैगंबर) असल्याचा युक्तिवाद केला आहे. तो अशोकाच्या स्तूपांवरील शिलालेखांमधून उद्धृत करतो ज्यात "ईस्हाना" म्हणजेच ईश्वराचा उल्लेख आहे. तो उद्धृत करतो, "'देवनामपिया पियादसी" असे म्हणतात:"^[४] बुद्ध खरंच देवाचा संदेष्टा होता असं अहमदियांचे मत आहे.

मिर्झा ताहिर अहमद यांनी असेही म्हणले आहे की, धुल-किफल नावाच्या कुराणी व्यक्तिमत्त्वाने त्यांच्या पुस्तकात बुद्ध हे "इस्लामचा प्राथमिक अभ्यास" असावेत असे म्हणले.^[५]

कुराणमधील एका कलमात उद्धृत केले आहे की देवाने आपल्याकडील अनेक माणसे पाठविली आहेत (मानवता). तथापि, केवळ काही जणांची नावे देण्यात आली आहेत. यावर काही लोकांचा विश्वास आहे की बुद्ध कदाचित एकेश्वरवाद शिकवणाऱ्या आपल्या लोकांना पाठविलेले देवाचे संदेष्टा असू शकतात (किंवा नाही).

बहि श्रद्धामध्ये बुद्धाला भगवंताच्या अभिव्यक्तींपैकी एक म्हणून वर्गीकृत केले गेले आहे जो बहि श्रद्धातील प्रमुख संदेष्ट्याचे शीर्षक आहे.^[६] त्याचप्रमाणे बहि आस्थाचे प्रेषित बहूउल्ताह यांना इतर भविष्यसूचक स्थानांपैकी बहस पंचम बुद्ध मानतात.^[७]

• बौद्ध धर्माशी संबंधित लेखांची अनुक्रमणिका
• धर्मनिरपेक्ष बौद्ध धर्म