जयरामदास दौलतराम

जयरामदास दौलतराम (२१ जुलै १८९१ - १ मार्च १९७९) हे भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील एक भारतीय राजकीय नेते होते. भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर दौलतराम यांनी बिहार आणि नंतर आसामचे राज्यपाल म्हणून काम पाहिले. ते जवाहरलाल नेहरूंच्या काळात १९ जानेवारी १९४८ ते १३ मे १९५० कृषी मंत्री होते.

जयरामदास दौलतराम यांचा जन्म कराची येथे २१ जुलै १८९१ला एका सिंधी हिंदू कुटुंबात झाला होता. तेव्हा कराची ब्रिटिश भारतातील बॉम्बे प्रेसीडेंसीचा भाग होती. त्यांच्या शैक्षणिक कारकिर्दीत ते संपूर्णपणे उच्च स्तरावर होते. कायद्याचे पदवी घेतल्यानंतर त्यांनी वकिली सुरू केली, परंतु लवकरच ती सोडली. इ.स्. १९१५ मध्ये दौलतराम महात्मा गांधी यांच्याशी वैयक्तिक संपर्कात आले. गांधी दक्षिण आफ्रिकेतून परत आले होते आणि दौलतराम त्यांचे अनुयायी बनले. १९१९ मध्ये इंडियन नॅशनल काँग्रेसच्या अमृतसर अधिवेशनात त्यांनी गांधींच्या ठरावाला अशा प्रकारे शब्दात घोषित केले की यामुळे गांधी आणि त्यांचे इतर काँग्रेस सहकारी यांच्यात येणारा भेदभाव टाळता आला. तेव्हापासून गांधी त्यांच्यावर मोठा विश्वास ठेवू लागले. सरदार पटेल, राजेंद्र प्रसाद, सरोजिनी नायडू यांच्याशी त्यांचे संबंधही अगदी जवळचे होते.

ब्रिटिश साम्राज्यामध्ये "होम रूल" किंवा स्वराज्य आणि डोमिनियन दर्जा मिळावा या मागणीसाठी अ‍ॅनी बेसेंट आणि मुहम्मद अली जिन्ना यांच्या नेतृत्वात गृह नियम चळवळीत दौलतराम हे एक कार्यकर्ते म्हणून सहभागी झाले. ते भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमध्येही सामील झाले, जी सर्वात मोठी भारतीय राजकीय संस्था होती. दौलतरामवर महात्मा गांधींच्या तत्त्वज्ञानाचा खोलवर प्रभाव पडला, ज्याने साध्या राहणीची आणि अहिंसा व सत्याग्रहाद्वारे स्वातंत्र्यलढ्याची वकिली केली.

दौलतराम यांनी असहकार आंदोलनात ब्रिटिश राजवटीविरूद्ध (१९२० - १९२२) मध्ये भाग घेतला. दौलतरामांची काँग्रेसच्या गटात प्रगती झाली आणि ते सिंधमधील प्रमुख नेते ठरले. मिठाचा सत्याग्रह (१९३० - १९३१) आणी भारत छोडो आंदोलन (१९४२ - १९४५) मध्ये ते प्रमुख कार्यकर्ता होते ज्यामुळे ब्रिटिश अधिकाऱ्यांनी त्यांना तुरुंगात टाकले. १९३० मध्ये कराची येथे दंडाधिकाऱ्यांच्या कोर्टाबाहेर आंदोलन करताना रस्त्यावर निदर्शकांवर पोलिसांनी गोळीबार केला तेव्हा दौलतराम यांना मांडीवर गोळी लागली व ते जखमी झाले.^[१]

१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र राष्ट्र बनला परंतु स्वतंत्रपणे पाकिस्तानचे नवे राज्य निर्माण करण्यासाठी विभाजन करण्यात आले. दौलतराम यांचे मूळ सिंध पाकिस्तानमध्ये समाविष्ट झाले, आणी कराची ही राष्ट्रीय राजधानी बनली. दौलतराम हे भारतात राहिले आणि बिहारचे पहिले भारतीय राज्यपाल म्हणून त्यांची नेमणूक झाली. १९४८ला कृषी मंत्री म्हणून त्यांची नियुक्ती केली गेली. दौलतराम यांनी लोकसभेत पूर्व पंजाबमधील मतदारसंघाचे प्रतिनिधित्व केले आणि भारतीय राज्यघटनेचे मसुदा तयार करण्यात आणि आकार देण्यास हातभार लावला. त्यांनी सल्लागार, संघाचे विषय आणि प्रांतिक घटना समितीचे सदस्य म्हणून काम पाहिले. १९५० ते १९५६ पर्यंत दौलतराम यांनी आसामचे राज्यपाल म्हणून काम पाहिले.^[२]