ग्वाल्हेर संस्थान

	ग्वाल्हेर संस्थान; ग्वालियर संस्थान;
ध्वज	चिन्ह
राजधानी	ग्वाल्हेर
सर्वात मोठे शहर	ग्वाल्हेर
शासनप्रकार	राजतंत्र
राष्ट्रप्रमुख	पहिला राजा: राणोजी राव सिंधिया(शिंदे) (इ.स. १७२७-१७४५); अंतिम राजा: जॉर्ज जिवाजी राव सिंधिया (इ.स. १९१६-१९४८)
अधिकृत भाषा	मराठी, हिंदी
लोकसंख्या	3,523,070
–घनता	51.6 प्रती चौरस किमी

ग्वाल्हेरचे संस्थान हे मराठा साम्राज्यातील शिंदे या वतनदार घराण्याचे वतनी संस्थान होते. पहिल्या बाजीराव पेशव्याचा निष्ठावंत सेवक राणोजी शिंदे हा या संस्थानाचा संस्थापक पुरुष होता. या संस्थानाची राजधानी पूर्वी उज्जैन होती, पण नंतर ग्वाल्हेर हेच राजधानीचे ठिकाण झाले.

ग्वाल्हेरच्या शिंदे घराण्याचे संस्थापक राणोजी शिंदे यांच्यापेक्षाही महादजी शिंदे प्रसिद्ध पावले. ते राणोजींचे सर्वात छोटे चिरंजीव होते. राणोजी इ.स १७५० मध्ये मृत्यू पावले, तर महादजी शिंदे इ.स. १७६१ मध्ये सत्तेवर आले. या घराण्यातील शासक खालीलप्रमाणे :

जयाप्पाराव (इ.स १७५०-१७६१)
महादजी शिंदे (इ.स. १७६१-१७९४)
दौलतराव (इ.स. १७९४-१८४३)
बायजाबाई (दौलतरावांची विधवा पत्‍नी, इ.स. १८२७-१८३३)
जनकोजी (इ.स. १८८६-१९२५)
जयाजीराव (इ.स. १८४३-१८८६)
माधवराव (इ.स. १८८६-१९२५)
जिवाजीराव (इ.स. १९२५-१९४८).

माधवराव शिंदे व ज्योतिरादित्य शिंदे हे भारतीय प्रजासत्ताकातील राजकारणी याच घराण्यातील आहेत. ग्वाल्हेर संस्थानाचे अखेरचे संस्थानिक जिवाजीराव हे माधवराव शिंद्यांचे वडील होते. महाराजाओॅं की सूची 1731 - 19 जुलाई 1745: रानोजीराव सिंधिया (डी। 1745) 19 जुलाई 1745 - 25 जुलाई 1755: जयप्पाराव सिंधिया (डी। 1755) 25 जुलाई 1755 - 15 जानेवारी 1761: जानकीराव मैं सिंधिया (1745-1761) 25 जुलाई 1755 - 10 जानेवारी 1760: दत्ताजी - रीजेंट (डी। 1760) 15 जानेवारी 1761 - 25 नोव्हेंबर 1763: इंटररेग्नम 25 नोव्हेंबर 1763 - 10 जुलाई 1764: कादरजीराव सिंधिया (केदारजीराव) 10 जुलाई 1764 - 18 जानेवारी 1768: मंजीरा सिंधिया (1777 के बाद) 18 जानेवारी 1768 - 12 फेब्रुवारी 1794: माधवराव मैं सिंधिया (सी। 1727 - 1794) 12 फेब्रुवारी 1794 - 21 मार्च 1827: दौलतराव सिंधिया (1779-1827) 21 मार्च 1827 - 17 जून 1827: महारानी बैजा बाई (च) - रीजेंट (1787-1862) 17 जून 1827 - 7 फेब्रुवारी 1843 (पहली बार) 17 जून 1827 - 7 फेब्रुवारी 1843: जानकीराजो द्वितीय सिंधिया (जीवाजीराव सिंधिया) (1805-1843) इ.स. १८०३मध्ये दौलतरावाच्या नेतृत्वाखालील शिंद्यांचे सैन्य ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या सैन्याशी लढताना पराभूत झाले. कालांतराने त्यांनी ब्रिटिशांशी समेट घडवून आपले संस्थान इ.स. १९४७ पर्यंत टिकवून ठेवले. भूगोल राज्याचा एकूण क्षेत्रफल 64,856 वर्ग कि॰मी (25,041 वर्ग मील) होते आणि अनेक हिस्से मिळून हे बनले होते. पण, ठळक पणे दोन ग्वालियर किंवा उत्तरी खंड आणि मालवा खंड मध्ये विभाजित होता. उत्तरी खंडात 44,082 किमी 2 (17,020 वर्ग मील)च्या क्षेत्रा बरोबर एक कॉम्पैक्ट ब्लॉक पण होते, जो 24 of10'आणि 26º52' एन। आणि 74º38' 79º8' ई 'च्या मध्ये होता.हेउत्तर, उत्तर पूर्व, उत्तर पूर्व मध्ये घिरले गेले आहे. आणि चंबल नदीच्या उत्तर-पश्चिम मध्ये ज्याने याला राजपुताना एजेंसीच्या मूळ राज्य धौलपुर, करौली अाणि जयपुर पासून वेगळे केले संयुक्त प्रांत मध्ये जालौन आणि झांसी ब्रिटिश जिल्हा द्वारा पूर्व मध्ये आणि मध्य प्रांत मध्ये सौगोर जिल्ह्या द्वारा; भोपाल, खिलचीपुर आणि राजगढ़ राज्यांद्वारे, आणि टोंक राज्य के सिरोंज परगना द्वारा दक्षिण में; आणि राजपूताना एजेंसी मध्ये झालावाड़, टोंक आणि कोटा राज्यांद्वारे पश्चिम में।

1940 में ग्वालियर राज्य में 4,006,159 निवासी थे।

इतिहास ग्वालियर का पूर्ववर्ती राज्य 1 वीं शताब्दी में स्थापित किया गया था। इसे बाद में दिल्ली सल्तनत ने हड़प लिया था और 1398 तक यह इस सल्तनत का हिस्सा था। इसके बाद यह फिर से 1528 से 1731 तक मुगल साम्राज्य का हिस्सा बन गया। जिसके बाद इसपर मराठों ने क़ब्ज़ा कर लिया।