गृहशिक्षण

गृहशिक्षण (इंग्रजी: होमस्कूलिंग किंवा होम स्कूलिंग, ज्याला होम एज्युकेशन किंवा इलेक्टिव्ह होम एज्युकेशन (ईएचई) म्हणूनही ओळखले जाते) हे शालेय वयाच्या मुलांना घरी किंवा शाळेव्यतिरिक्त इतर ठिकाणी दिले जाणारे शिक्षण असते. ^[१] यामध्ये शिक्षण हे सहसा पालक, शिक्षक किंवा ऑनलाइन शिक्षकाद्वारे दिले जाते. अनेक घरी शिक्षण देणारी कुटुंबे कमी औपचारिक आणि वैयक्तिकृत शिक्षण पद्धती वापरतात ज्या नेहमीच्या शाळांमध्ये आढळत नाहीत. स्पेक्ट्रम पारंपारिक शालेय धड्यांवर आधारित उच्च संरचित फॉर्मपासून ते अधिक मुक्त, विनामूल्य फॉर्म जसे की अनस्कूलिंग, जो होमस्कूलिंगचा धडा- आणि अभ्यासक्रम -मुक्त अंमलबजावणी आहे. सुरुवातीला शाळेत गेलेली काही कुटुंबे शाळेच्या सवयींपासून दूर जाण्यासाठी आणि होमस्कूलिंगची तयारी करण्यासाठी डिस्कूल टप्प्यातून जातात. "होमस्कूलिंग" हा शब्द सामान्यतः उत्तर अमेरिकेत वापरला जातो, तर "होम एज्युकेशन" हा प्रामुख्याने युरोप आणि अनेक राष्ट्रकुल देशांमध्ये वापरला जातो. होमस्कूलिंगचा दूरस्थ शिक्षणाशी भ्रमनिरास होऊ नये, जे सामान्यत: विद्यार्थ्याला त्यांच्या पालकांद्वारे किंवा स्वतः द्वारे स्वतंत्रपणे आणि अनियंत्रितपणे शिक्षण देण्याऐवजी, ऑनलाइन शाळेद्वारे शिक्षण दिले जाते आणि त्यांच्या आवश्यकतांचे पालन करते अशा व्यवस्थेचा संदर्भ देते.

अनिवार्य शाळा उपस्थिती कायदा लागू करण्यापूर्वी, बहुतेक बालपण शिक्षण कुटुंबे आणि स्थानिक समुदायांद्वारे केले जात होते. १९ व्या शतकाच्या सुरुवातीस, विकसित जगात शाळेत जाणे हे शिक्षणाचे सर्वात सामान्य माध्यम बनले. २० व्या शतकाच्या मध्यापासून उत्तरार्धात, अधिक लोकांनी शालेय शिक्षणाच्या कार्यक्षमतेवर आणि टिकाऊपणावर प्रश्न विचारण्यास सुरुवात केली, ज्यामुळे पुन्हा घरी शिक्षण घेण्याऱ्या विद्यार्थ्यांच्या संख्येत वाढ झाली, विशेषतः अमेरिका आणि काही युरोपियन देशांमध्ये. आज, होमस्कूलिंग हा शिक्षणाचा तुलनेने व्यापक प्रकार आहे आणि बऱ्याच देशांतील सार्वजनिक आणि खाजगी शाळांचा कायदेशीर पर्याय आहे, जे इंटरनेटच्या वाढीमुळे आहे असे अनेक लोक मानतात, ज्यामुळे लोकांना खूप लवकर माहिती मिळू शकते. होमस्कूलिंग इंटरनॅशनल स्टेटस आणि स्टॅटिस्टिक्स या लेखात नोंदवल्याप्रमाणे होमस्कूलिंग नियंत्रित किंवा बेकायदेशीर आहे अशी राष्ट्रे देखील आहेत. कोविड १९ महामारीच्या काळात जगभरातील अनेक विद्यार्थ्यांना विषाणूमुळे निर्माण झालेल्या धोक्यामुळे घरूनच अभ्यास करावा लागला. तथापि, हे बहुतेक पारंपारिक होमस्कूलिंगऐवजी दूरस्थ शिक्षणाच्या स्वरूपात लागू केले गेले.

होमस्कूलिंगची अनेक भिन्न कारणे आहेत, वैयक्तिक स्वारस्यांपासून सार्वजनिक शाळा प्रणालीबद्दल असमाधानापर्यंत . काही पालकांना त्यांच्या मुलासाठी होमस्कूलिंगमध्ये चांगल्या शैक्षणिक संधी दिसतात, उदाहरणार्थ कारण ते त्यांच्या मुलाला शिक्षकापेक्षा अधिक अचूकपणे ओळखतात आणि सामान्यतः एक ते काही व्यक्तींना शिक्षण देण्यावर पूर्णपणे लक्ष केंद्रित करू शकतात आणि म्हणून त्यांच्या वैयक्तिक सामर्थ्य आणि कमकुवतपणाला अधिक अचूकपणे प्रतिसाद देऊ शकतात, किंवा कारण त्यांना वाटते की ते आपल्या मुलांना शाळेबाहेरील जीवनासाठी अधिक चांगल्या प्रकारे तयार करू शकतात. काही मुले घरीही चांगले शिकू शकतात, उदाहरणार्थ, शाळेच्या गोष्टींपासून ते मागे हटत नाहीत, विचलित होत नाहीत किंवा विचलित होत नाहीत, काही विशिष्ट विषयांमुळे त्यांना कमी आव्हान किंवा भारावलेले वाटत नाही, शाळेत विशिष्ट स्वभावांना प्रोत्साहन दिले जाते, तर इतरांना प्रतिबंधित केले जाते, बऱ्याचदा पूर्वनिर्धारित संरचनेचा चांगला सामना करू नका किंवा तेथे त्यांना धमकावले जाते. दुर्गम ग्रामीण भागात राहणाऱ्या कुटुंबांसाठी, तात्पुरते परदेशात राहणाऱ्या आणि वारंवार प्रवास करणाऱ्या आणि त्यामुळे त्यांच्या मुलांना शाळेत आणण्याची शारीरिक अशक्यता किंवा अडचणी आणि त्यांच्या मुलांसोबत अधिक आणि चांगला वेळ घालवू इच्छिणाऱ्या कुटुंबांसाठी होमस्कूलिंग हा एक पर्याय आहे. मुले नियमितपणे शाळेत का जाऊ शकत नाहीत आणि किमान अंशतः होमस्कूल का आहेत यासाठी आरोग्य कारणे आणि विशेष गरजा देखील भूमिका बजावू शकतात.

होमस्कूलिंगच्या समीक्षकांचा असा युक्तिवाद आहे की मुलांमध्ये पुरेसे सामाजिकीकरण नसू शकते आणि त्यामुळे त्यांची सामाजिक कौशल्ये कमी असतात. काहींना अशीही चिंता आहे की पालक आपल्या मुलांना जीवन कौशल्यांमध्ये मार्गदर्शन आणि सल्ला देण्यास पात्र नसतील. समीक्षक असेही म्हणतात की जर एखाद्या मुलाने शाळेत प्रवेश घेतला नसेल तर कदाचित त्याला इतर संस्कृती, जागतिक दृश्ये आणि सामाजिक-आर्थिक गटांच्या लोकांना भेटू शकत नाही. म्हणूनच या समीक्षकांचा असा विश्वास आहे की जर शैक्षणिक मानके विहित केलेली नसतील तर घरगुती शिक्षणाची सर्वसमावेशक आणि तटस्थ शिक्षणाची हमी देऊ शकत नाही. असे शिक्षण घेतलेली मुले कधीकधी प्रमाणित चाचण्यांमध्ये उच्च गुण मिळवतात आणि त्यांच्या पालकांनी सर्वेक्षणाद्वारे अहवाल दिला की त्यांच्या मुलांनी सामाजिक कौशल्ये समान किंवा चांगल्या प्रकारे विकसित केली आहेत आणि सार्वजनिक शाळेतील विद्यार्थ्यांपेक्षा सरासरी सांस्कृतिक आणि कौटुंबिक क्रियाकलापांमध्ये अधिक भाग घेतला आहे. ^{[२] [३]} याव्यतिरिक्त, अभ्यास असे सूचित करतात की या विद्यार्थ्यांमध्ये सामान्यतः उच्च स्वाभिमान, सखोल मैत्री आणि प्रौढांसोबत चांगले संबंध असण्याची शक्यता असते आणि ते समवयस्कांच्या दबावाला कमी संवेदनशील असतात. ^{[४] [३]}