कोलकात्यामधील दुर्गा पूजा

कोलकात्यातील दुर्गा पूजा
युनेस्को अमूर्त सांस्कृतिक वारसा
बागबाजार, कोलकाता येथे दुर्गापूजा साजरी होत आहे
Country	[[भारत]]
Reference	७०३
Region	आशिया आणि पॅसिफिक
Inscription history
Inscription	२०२१ (१६ वा session)
List	प्रतिनिधी
प्रमाणपत्र : direct link

कोलकात्यातील दुर्गा पूजा हा सप्टेंबर किंवा ऑक्टोबरमध्ये साजरा होणारा वार्षिक उत्सव आहे. हे हिंदू देवी ^[१][२] दुर्गा पूजेचे चिन्हांकित करते. पश्चिम बंगालची राजधानी कोलकाता येथे हा सण बंगाली लोकांचा सर्वात मोठा सण आणि सर्वात मोठा धार्मिक सण आहे.^[३][४] तसेच, कोलकातामधील बंगाली हिंदू किंवा हिंदूंचा हा सर्वात मोठा धार्मिक सण आहे.^[४]

कोलकाता येथे सुमारे ३००० बारोवारी पूजा होतात. शहरात २०० हून अधिक पूजा मोठ्या बजेटमध्ये (काही कोटी रुपये) आयोजित केल्या जातात.^[५]

कोलकाता येथील दुर्गापूजेला २०२१ च्या डिसेंबरमध्ये संयुक्त राष्ट्र शैक्षणिक, वैज्ञानिक आणि सांस्कृतिक संघटना - युनेस्को द्वारे ' मानवतेचा अमूर्त सांस्कृतिक वारसा ' या यादीत समाविष्ट केले गेले आहे.^[६]

१६१० पासून, सबर्ण रॉय चौधरी कुटुंबीय त्यांच्या मूळ निवासस्थानी बरीशा, कोलकाता येथे दुर्गापूजेचे आयोजन करत होते.^[७] कोलकात्यातील हा कदाचित सर्वात जुना दुर्गा पूजा उत्सव आहे. नबकृष्ण देव यांनी १७५७ मध्ये शोभाबाजार राजबारी येथे दुर्गापूजा सुरू केली.^[८][९]

कोलकात्यात विसाव्या शतकाच्या पूर्वार्धात बारोवारी दुर्गापूजेला सुरुवात झाली. कोलकात्यात बारवारी दुर्गा पूजा हा त्वरीत सामान्य लोकांचा उत्सव बनला. पूर्वी कोलकात्यात दुर्गापूजा श्रीमंत कुटुंबांपुरतीच मर्यादित होती. स.न. १९१० मध्ये, कोलकाता येथील पहिली बारोवारी दुर्गा पूजा "भवानीपूर सनातन धर्मसाहिनी सभा" द्वारे बलराम बसू घाट रोड, भवानीपूर येथे आयोजित करण्यात आली होती.^[७]

स.न. १९८५ पासून, एशियन पेंट्स प्राधिकरणाने कोलकात्याच्या दुर्गा पूजा समित्यांना पुरस्कार देण्याची प्रथा सुरू केली आहे. या पुरस्काराला एशियन पेंट्स शरद शम्मन म्हणतात. नंतर इतर अनेक व्यावसायिक संस्थांनी कोलकाता येथे दुर्गापूजेसाठी "शरद सन्मान" किंवा दुर्गा पूजा पुरस्कार सुरू केले.^{[१०][११][१२]}

पश्चिम बंगाल सरकारने २०१३ मध्ये विश्व बांगला शरद सन्मान सुरू केला होत.^[१३]

स.न. १९५० पासून युगांतर आणि आनंदबाजार पत्रिका सार्वजनिक पूजेच्या खर्चाचा अंदाज मांडतात. १९५७ मध्ये, प्रत्येक समुदायाने त्या वेळी सरासरी ₹ ८,००० ते ₹ १२,००० खर्च केले होते. सर्व पूजांचा एकत्रित खर्च सुमारे ₹ 25 लाख होता. हाच आकडा १९८४ मध्ये, एकूण अंदाजे ₹ 2 कोटींपर्यंत पोहचला होता.^[१४]

स.न. २०१२ च्या टाइम्स ऑफ इंडियाच्या अहवालात कोलकात्यातील दुर्गापूजेवर झालेल्या खर्चाची आकडेवारी दिली आहे. अहवालानुसार, कोलकातामधील ३,५७७ पूजांवर एकूण १२३ कोटी रुपये खर्च करण्यात आले होते.^[१५]

दुर्गा पूजा कार्निवल २०१६ मध्ये कोलकाता येथे सुरू झाला.^{[१६][१७]} कोविड-19 महामारीमुळे २०२० आणि २०२१ मध्ये कार्निव्हल आयोजित करण्यात आले नव्हते.^[१८] स.न. २०२२ पासून ते पुन्हा आयोजित करण्यात आले.^{[१३][१८]}

स.न. २०१९ मध्ये, तापती गुहा-ठाकुर्ता यांना भारतीय सांस्कृतिक मंत्रालयाने डॉजियर तयार करण्याचे काम सोपवले होते. मानवतेच्या अमूर्त सांस्कृतिक वारशाच्या युनेस्को प्रतिनिधी सूचीमध्ये दुर्गापूजेचा समावेश करण्यासाठी डॉजियर युनेस्कोला सादर करण्यात आला होता. १३ डिसेंबर २०२१ रोजी पॅरिसमध्ये सुरू झालेल्या १६ व्या सत्रात जगभरातील विविध देशांच्या प्रतिनिधींनी डॉसियरचे मूल्यांकन केले. १५ डिसेंबर २०२१ रोजी "कोलकात्यातील दुर्गा पूजा" ला अमूर्त सांस्कृतिक वारसा दर्जा मिळाला.^{[५][१९]}