कुमार शिराळकर

मार्क्सवादी कम्युनिस्ट पक्षाच्या केंद्रीय समितीचे माजी सदस्य आणि अखिल भारतीय शेतमजूर युनिअन(AIAWU) चे राष्ट्रीय सहसचिवकुमार शिराळकर यांनी रविवारी 2 ऑक्टोबर रोजी नाशिक येथील डॉ कराड रुग्णालयात अखेरचा श्वास घेतला. गेली तीन वर्षे तेकर्करोगावर उपचार घेत होते. ^[१]

जन्म-१२ जानेवारी १९४२

मृत्यू-०२ ॲाक्टोबर २०२२

शिक्षण- बीटेक

अल्मा मेटर- IIT पवई

सक्रिय वर्षे- 1972 ते 2022

व्यवसाय- सामाजिक कार्यकर्ता,लेखक,मार्क्सवादी विचारक,नेता

राजकीय संलग्नता- सीपीआय(एम)

टोपणनावे- कुमार भाऊ (कुमार भाऊ), कॉम्रेड

पुस्तके- “नवे जग नवी तगमग” ^[२]

                “उठ वेड्या तोड बेड्या”

त्यांनी आयआयटी मुंबईतून पदवी संपादन केली आणि मुंबईतील एका कंपनीत काम करायला सुरुवात केली.

त्यांच्या अभ्यासक्रमादरम्यान त्यांनी आयआयटी आणि टीआयएफआरमधील त्यांच्या मित्रांसह वंचित राहिलेल्या मुलांसाठी काम केले. त्यांनी माटुंगा लेबर कॅम्पमध्ये अशा मुलांचे वर्ग घेतले. लेखक बाबुराव बागुल यांच्या संपर्कात आल्यावर त्यांनी त्यांचे “मरण स्वस्त होत आहे” हे पुस्तक वाचले, ज्याने त्यांना लोकांसाठी काहीतरी करण्याची प्रेरणा दिली. पण काय करावे आणि कसे करावे हे सुचत नव्हते.

त्यानंतर मुंबईत एका कार्यक्रमात त्यांची भेट बाबा आमटे यांच्याशी झाली. त्यांनी त्यांना श्रमिक कार्यकर्ता विद्यापिठात कामकरण्यासाठी सोमनाथकडे येण्याची सूचना केली. सोमनाथमध्ये ते कुष्ठरोग्यांसाठी काम करणाऱ्या आणखी काही कार्यकर्त्यांना भेटले.

या काळात त्यांना तत्कालीन धुळे जिल्ह्यातील शहादा आणि तळोदा या तालुक्यांमधील आदिवासींच्या संघर्षांची माहिती मिळाली. आदिवासींना गुलामाप्रमाणे ठेवणाऱ्या जमीनदारांविरुद्धच्या लढ्यात ते इतर कार्यकर्त्यांसह सामील झाले. शहादा येथे ते अंबरसिंग सुरतवंती यांना भेटले ज्यांच्या नेतृत्वाखाली आदिवासी लोक उत्तर महाराष्ट्रातील जमीनदारांच्या जुलूमशाहीविरुद्ध लढण्यासाठी एकत्रआले.^[३]

कुमार यांनी आदर्शवादी शिक्षित तरुण कार्यकर्त्यांच्या गटासह, श्रमिक संघटना, आदिवासींची लढाऊ संघटना स्थापन केली. आणीबाणीच्या काळात त्यांना तुरुंगात टाकण्यात आले आणि सुटकेनंतर ते आपल्या आदिवासी बांधवांकडे परत आले. एकमार्क्सवादी, कुमार प्रांतीय संघटनेच्या मर्यादेत क्रांतिकारी राजकारणात आपला सहभाग मर्यादित करू शकत नव्हता. म्हणून, ते 1982 मध्ये CPI(M) मध्ये सामील झाले आणि राज्यात AIAWU बांधण्याची जबाबदारी स्वीकारली. त्यांनी राज्यभर रात्रंदिवस दूरदूरचाप्रवास केला.

कष्टकरी लोकांच्या भल्यासाठी काम करणाऱ्या ‘मागोवा’ (मागोवा) या क्रांतिकारी गटाचेही ते महत्त्वाचे सदस्य होते.

कुमार हे सनातनी ब्राह्मणवादात अडकलेल्या एका छोट्या शहरातील ब्राह्मण मध्यमवर्गीय कुटुंबातील होते. तथापि, त्यांच्या चौकसतर्कशुद्ध मनाने त्यांना कट्टरवादी विचारसरणीला बळी पडण्यापासून वाचवले. त्यांचे आजोबा एन.एच. आपटे हे प्रगतिशील लेखक होतेज्यांच्या एका लघुकथेवर व्ही. शांताराम यांनी त्यांचा प्रसिद्ध चित्रपट कुंकू बनवला, जो कदाचित पहिला भारतीय स्त्रीवादी चित्रपट होता.

कुमार मोड या गावी शहादा श्रमिक चलवळीमध्ये त्यांच्यासोबत काम करणारे नारायण ठाकरे या तरुण कार्यकर्त्याच्या घरी राहिले. कुमार यांच्या निधनाच्या एका दिवसानंतर कॉम्रेड नारायण यांचे हृदयविकाराच्या झटक्याने निधन झाले. त्यांच्या कुटुंबीयांनी सांगितलेकी त्यांच्या प्रिय कुमार भाऊच्या मृत्यूनंतर ते खूप भावनिक तणावाखाली होते.कुमार यांच्याशी त्यांचा संबंध असा होता की त्यांनी कुमारयांना स्वतःचे कुटुंब मानले आणि त्यांच्या रेशनकार्डवर कुमारचा समावेश केला.

अनेकांना फक्त कुमार भाऊ म्हणून ओळखले जाणारे, ते जातिभेद आणि स्त्रियांवरील अत्याचाराविरुद्धच्या लढ्यात एक लढाऊ कार्यकर्तेहोते. त्यांनी अनेक लेख आणि पुस्तके लिहिली - तरुणांना अत्याचार आणि शोषणाविरुद्ध उठण्याचे आवाहन करणाऱ्या त्यांच्यासर्वाधिक विक्री झालेल्या उठ वेड्या तोंड बेड्या या पत्रिकेपासून ते जात-वर्गीय संघर्ष आणि जागतिकीकरणाच्या संपूर्ण विश्लेषणापर्यंतत्यांनी लिखाण केले.^[४]

अलिकडच्या काळात त्यांनी आपली ऊर्जा आदिवासी मुलांच्या शिक्षणावर केंद्रित केली, नवनवीन शेती पद्धती आणि शाश्वतविकासाच्या मुद्द्यांवर प्रयोग केले. त्यांनी आपल्या साथीदारांसह "अंबरसिंग शिक्षण प्रसारक मंडळ" ची स्थापना केली आणि तळोदायेथील मोड या गावी माध्यमिक शाळा स्थापन केली. त्या शाळेला “कॉ बीटीआर हायस्कूल” असे नाव देण्यात आले.

कुमार यांनी अपार त्यागाचा , क्रांतिकारी चळवळीतील प्रखर समर्पण आणि क्रांतिकारी राजकीय सक्रियता आणि सामाजिकसुधारणांच्या परंपरांचे संश्लेषण करणाऱ्या डाव्या वैचारिक प्रबोधनाचा वारसा सोडला आहे.^[५]

त्यांच्या मृत्यूनंतर त्यांनी ज्या भागात काम केले त्या भागातील त्यांच्या साथीदारांनी आदिवासी पद्धतीनुसार त्यांचे अंतिम संस्कारकरण्याचे ठरवले कारण ते त्यांना त्यांच्यापैकीच एक मानतात. तळोदा तालुक्यातील मोड गावातील बीटीआर हायस्कूलच्या मैदानातत्यांचे दफन करण्यात आले.