आवश्यकतेचा सिद्धांत

आवश्यकतेचा सिद्धांत, ज्याला इंग्रजीत थ्री नीड थियरी असेही म्हणतात, ^[१] मानसशास्त्रज्ञ डेव्हिड मॅकक्लेलँड यांनी प्रस्तावित केले आहे, हे एक प्रेरक मॉडेल आहे जे उपलब्धि, संलग्नता आणि सामर्थ्याच्या आवश्यकता व्यवस्थापकीय संदर्भातील लोकांच्या कृतींवर कसा परिणाम करतात हे स्पष्ट करण्याचा प्रयत्न करते. हे प्रतिमान १९६० मध्ये विकसित करण्यात आले, ^[२] दोन दशकांनंतर मास्लोच्या आवश्यकता अधिश्रेणी १९४० च्या दशकाच्या प्रारंभी प्रस्तावित करण्यात आली. मॅक्लेलँड यांनी सांगितले की प्रत्येक व्यक्तीला वय, लिंग, वंश किंवा संस्कृती याची काळजी न करता या तीन प्रकारच्या प्रेरणा असतात. प्रेरणाचा प्रकार ज्याद्वारे प्रत्येक व्यक्तीला चालविले जाते ते त्यांच्या जीवनातील अनुभव आणि त्यांच्या संस्कृतीच्या मतांमधून मिळते. हा आवश्यकतेचा सिद्धांत अनेकदा व्यवस्थापन किंवा संस्थात्मक वर्तन यासंबंधीच्या वर्गांमध्ये शिकविला जातो.

ज्या लोकांना संपादणूकीची आवश्यकता आहे ते मध्यम अडचणीच्या कामांवर काम करण्यास प्राधान्य देतात ज्यात परिणाम त्यांच्या कामावर अभिप्राय मिळविण्याऐवजी त्यांच्या प्रयत्नांवर आधारित असतात. यशावर आधारित व्यक्ती उच्च-जोखम आणि अल्पक-जोखम अशा दोन्ही परिस्थिती टाळतात. अल्पक-जोखम परिस्थिती प्रामाण्य होण्यासाठी फार सोपी म्हणून पाहिली जाते आणि उच्च-जोखम परिस्थिती व्यक्तीने केलेल्या यशापेक्षा परिस्थितीच्या नियतीवर आधारित म्हणून पाहिले जाते. ^[३] हा व्यक्तिमत्व प्रकार कामाच्या ठिकाणी सिद्धी आणि पदोन्नतीच्या पदांसह उद्योगीता अधिश्रेणी प्रेरित आहे. ^[४]

ज्या लोकांना संलग्नतेची आवश्यकता आहे ते सामाजिक संबंध निर्माण करण्यात आणि टिकवून ठेवण्यासाठी वेळ घालविण्यास अधिमान देतात, गटांचा एक भाग बनण्याचा आनंद घेतात आणि त्यांना प्रेम आणि स्वीकृती वाटण्याची इच्छा असते. या गटातील लोक त्या कामाच्या ठिकाणी संस्कृतीची नियमे पाळतात आणि सामान्यत: नाकारण्याच्या भीतीने कामाच्या ठिकाणी नियम बदलत नाहीत. ^[५] ही व्यक्ती स्पर्धेपेक्षा सहकार्याला अनुग्रह करते आणि उच्च जोखम किंवा उच्च अनिश्चितपणा असलेली परिस्थिती आवडत नाही. ज्या लोकांना संलग्नतेची आवश्यकता आहे ते गिऱ्हाईक सेवा किंवा गिऱ्हाईक आंतरसंवाद पदे यासारख्या सामाजिक आंतरसंवादांवर आधारित क्षेत्रांमध्ये चांगले कार्य करतात. ^[३]

ज्या लोकांना शक्तीची आवश्यकता आहे ते काम करण्यास आणि शिस्तीवर उच्च मूल्य ठेवण्यास अधिमान देतात. या प्रेरक प्रकाराचा तोटा असा आहे की गटाचे ध्येय शून्य बेरीज असू शकतात, म्हणजेच एका व्यक्तीला जिंकायचे असेल तर दुसऱ्याने हरले पाहिजे. मात्र, गटाचे ध्येय पूर्ण करण्यात सहाय्य करण्यासाठी आणि गटातील इतरांना त्यांच्या कामाविषयी सक्षम वाटण्यासाठी हे सकारात्मकपणे लागू केले जाऊ शकते. या आवश्यकतेने प्रेरित झालेल्या व्यक्तीला स्थिती ओळखणे, युक्तिवाद जिंकणे, स्पर्धा आणि इतरांवर प्रभाव पाडणे यांचा आनंद मिळतो. या प्रेरक प्रकारामुळे वैयक्तिक प्रतिष्ठेची आणि चांगल्या वैयक्तिक स्थितीची सतत आवश्यकता असते. ^[४]

1. ^ [१] Archived 2020-11-27 at the Wayback Machine.. Umuc.edu. Retrieved July 16, 2014.
2. ^ "David McClelland". psychology.fas.harvard.edu (इंग्रजी भाषेत). 2018-07-30 रोजी पाहिले.
3. ^ ^{a b} McClelland's Theory of Needs. NetMBA Business Knowledge Center. Retrieved November 29, 2013.
4. ^ ^{a b} David McClelland. Businessballs.com. Retrieved November 29, 2013.
5. ^ "McClelland's Three Needs Theory: Power, Achievement, and Affiliation". Education Library (इंग्रजी भाषेत). 2021-05-23. 2021-05-23 रोजी पाहिले.