अग्निपरीक्षा

अग्निपरीक्षा ही हिंदू पुराणातील एक चाचणी होती ज्यामध्ये अग्निदेवतेचे मंत्रांचा वापर करून पुजारीद्वारे आवाहन केले जात असे. प्राचीन भारतात वापरली जाणारी ही चाचणी अग्निपरीक्षा म्हणून ओळखली जात होती. आवाहन केल्यानंतर, एक चिता बांधली जात असे आणि पेटवली जात असे. त्यानंतर आरोपीला त्यावर बसण्यास सांगितले जात असे. हिंदू पौराणिक कथेनुसार, आरोपी निर्दोष असल्यास अग्निदेव त्यांचे रक्षण करेल, नाही तर आरोपी जाळून राख होईल.^[१][२]

अग्निपरीक्षेचे सर्वात प्रसिद्ध उदाहरण सीतेचे आहे. रामायणातील प्रमुख नायिका असलेल्या सीतेला तिचे पावित्र्य सिद्ध करण्यासाठी तिचा पती रामाने अग्निपरीक्षा द्यायला लावली होती.^[१]

मुख्य लेख: सीतेची अग्निपरीक्षा

रावणाचा मृत्यू झाल्यानंतर सीतेने आपल्या पतीला पुन्हा एकदा पाहण्यासाठी स्वतःला तयार केले. पण रामाने तिला नकार दिला: ती दुसऱ्या माणसाच्या घरी राहिली आहे आणि म्हणून तिला परत घेऊन जाणे त्याच्यासाठी योग्य होणार नाही. तिची पवित्रता सिद्ध करण्यासाठी आणि तिचा सन्मान सिद्ध करण्यासाठी, सीतेने एक मोठा अग्नी तयार केला आहे आणि स्वतःला त्यात टाकले आहे. अग्नीची सोनेरी देवता स्वतः सीतेच्या पवित्रतेची पुष्टी करणाऱ्या ज्वाळांमधून उठते आणि तिला तिच्या पतीला देते. हंसावर ब्रह्मदेवाचे नेतृत्व करणारे देव, हत्तीवर इंद्र आणि बैलावर शिव आणि पार्वती नंदी स्वर्गातून खाली येतात आणि रामाचे वडील, राजा दशरथ, सर्व एकाच संदेशासह मृतातून परत येतात. रामाने घोषित केले की त्याने तिच्यावर एका क्षणासाठीही संशय घेतला नाही, परंतु लोकांनी तिच्यावर संशय घेऊ नये म्हणून चाचणी आवश्यक होती. संघर्षात मरण पावलेल्या माकडांना देव इंद्राने पुन्हा जिवंत करावे अशी तो विनंती करतो. इंद्र निघून गेल्यावर, तो मृत माकडांना अमृताने आंघोळ घालतो, जेणेकरून ते आनंदाने जीवनात परत येतील."

रामायणाच्या काही आवृत्त्यांमध्ये, माया सीता जो अग्निदेवतेने निर्माण केलेला भ्रम होता, तो सीतेचे स्थान घेतो. रावणाने सीतेचे अपहरण केल्यानंतर तो तिचा बंदिवास भोगतो, तर खरी सीता अग्नीत लपते. काही धर्मग्रंथांमध्ये तिचा मागील जन्म वेदवती असल्याचा उल्लेख आहे, रावणाने जिचा विनयभंग करण्याचा प्रयत्न केला होता. तिची शुद्धता सिद्ध केल्यानंतर, राम आणि सीता अयोध्येला परततात, जिथे त्यांना राजा आणि राणी म्हणून राज्याभिषेक केला जातो. एके दिवशी, एका माणसाने सीतेच्या शुद्धतेवर प्रश्नचिन्ह उभा करतो आणि तिचे निर्दोषत्व सिद्ध करण्यासाठी आणि स्वतःची आणि राज्याची प्रतिष्ठा राखण्यासाठी, राम सीतेला ऋषी वाल्मिकींच्या आश्रमाजवळच्या जंगलात पाठवतो. अनेक वर्षांनंतर सीता तिचे दोन पुत्र लव आणि कुश यांचे वडील राम यांच्याशी पुनर्मिलन करते आणि त्यानंतर सीता क्रूर जगातून मुक्त होण्यासाठी आणि तिच्या शुद्धतेची साक्ष म्हणून तिच्या आईच्या, पृथ्वीच्या गर्भात परत जाते.

1. ^ ^{a b} "Sita proves her purity by fire ordeal (Thai Ramayana mural) | NCpedia". www.ncpedia.org (इंग्रजी भाषेत). 2022-04-12 रोजी पाहिले.
2. ^ Kinsley, David R. (1986) [1997]. Hindu goddesses : visions of the divine feminine in the Hindu religious tradition ; with new preface. University of California Press. ISBN 978-0-520-06339-6. OCLC 772861669