अंमली पदार्थ नियंत्रण विभाग

अंमली पदार्थ नियंत्रण विभाग (नार्कोटिक्स कंट्रोल ब्युरो) (लघुरुप: NCB) ही एक भारतीय केंद्रीय कायदा अंमलबजावणी आणि गुप्तचर संस्था आहे जी भारत सरकारच्या गृह मंत्रालयाच्या अंतर्गत आहे. नार्कोटिक ड्रग्ज अँड सायकोट्रॉपिक पदार्थ कायद्याच्या तरतुदींनुसार अंमली पदार्थांची तस्करी आणि बेकायदेशीर पदार्थांच्या वापराशी लढा देण्याचे काम एजन्सीकडे आहे.

इ.स. १९८६ मध्ये स्थापित, हे भारतीय राज्य सरकारे आणि इतर केंद्रीय विभागांशी समन्वय साधण्यासाठी, अंमली पदार्थांच्या तस्करीच्या संदर्भात भारताच्या आंतरराष्ट्रीय दायित्वांची अंमलबजावणी आणि आंतरराष्ट्रीय आणि परदेशी औषध कायदा अंमलबजावणी संस्थांना मदत करण्यासाठी जबाबदार आहे.^[१][२]

अंमली पदार्थ आणि सायकोट्रॉपिक पदार्थ कायदा, 1985 ची संपूर्ण अंमलबजावणी सक्षम करण्यासाठी आणि अंमली पदार्थ आणि सायकोट्रॉपिक पदार्थ कायदा, 1985 मधील अवैध तस्करी प्रतिबंधक कायद्याद्वारे त्याच्या उल्लंघनाशी लढा देण्यासाठी 17 मार्च 1986 रोजी नार्कोटिक्स कंट्रोल ब्युरोची स्थापना करण्यात आली.^[२] अंमली पदार्थांवरील सिंगल कन्व्हेन्शन , सायकोट्रॉपिक पदार्थांवरील कन्व्हेन्शन आणि अंमली पदार्थ आणि सायकोट्रॉपिक पदार्थांच्या अवैध वाहतुकीविरुद्ध संयुक्त राष्ट्रांच्या कराराच्या अंतर्गत भारताच्या कराराच्या जबाबदाऱ्या पूर्ण करण्यासाठी स्थापन करण्यात आली. या संस्थेतील अधिकारी भारतीय महसूल सेवा , भारतीय पोलीस सेवेतील आहेतआणि निमलष्करी दले थेट भरती झालेल्या सदस्यांव्यतिरिक्त.^[३]

नार्कोटिक्स कंट्रोल ब्युरोचे राष्ट्रीय मुख्यालय राष्ट्रीय राजधानी दिल्ली येथे आहे. त्याची फील्ड युनिट्स आणि कार्यालये झोननुसार आयोजित केली जातात आणि मुंबई, इंदूर, कोलकाता, दिल्ली, चेन्नई, लखनौ, जोधपूर, चंदीगड, जम्मू, अहमदाबाद, बेंगळुरू, गुवाहाटी आणि पाटणा येथे आहेत.^[१]

NCB चे महासंचालक हे भारतीय पोलीस सेवा (IPS) किंवा भारतीय महसूल सेवा (IRS) चे अधिकारी असतात. डायरेक्ट फीडर ग्रेड व्यतिरिक्त, या संस्थेतील अधिकारी भारतीय महसूल सेवा, भारतीय पोलीस सेवा आणि इतर निमलष्करी दलातील देखील आहेत.

नार्कोटिक्स कंट्रोल ब्युरोचे देखील आर्थिक गुप्तचर परिषदेत प्रतिनिधित्व केले जाते.^[४] NCB गृह मंत्रालयाशी संलग्न आहे, ज्याला अंमली पदार्थ आणि सायकोट्रॉपिक पदार्थ कायदा, 1985 चे व्यवस्थापन करण्यासाठी जबाबदार बनवण्यात आले आहे. NCB माहिती अधिकार कायद्याच्या कलम 24(1) अंतर्गत माहिती अधिकाराच्या कक्षेबाहेर आहे. कायदा 2005.^[२]

अंमली पदार्थांच्या तस्करीला अखिल भारतीय पातळीवर लढा देणे हा नार्कोटिक्स कंट्रोल ब्युरोचा मुख्य उद्देश आहे.^[२] हे सीमाशुल्क आणि केंद्रीय उत्पादन शुल्क /जीएसटी, राज्य पोलीस विभाग , केंद्रीय अन्वेषण ब्यूरो (सीबीआय), केंद्रीय आर्थिक गुप्तचर ब्यूरो (सीईआयबी) आणि इतर भारतीय गुप्तचर आणि कायद्याची अंमलबजावणी संस्था या दोन्ही राष्ट्रीय आणि राज्यांमध्ये जवळच्या सहकार्याने कार्य करते. पातळी^[१] NCB भारताच्या ड्रग कायदा अंमलबजावणी एजन्सीच्या कर्मचाऱ्यांना मादक पदार्थांच्या तस्करीशी लढण्यासाठी संसाधने आणि प्रशिक्षण देखील प्रदान करते. NCB भारताच्या सीमांवर विदेशी तस्करांसोबत तस्करी घडवणाऱ्या ठिकाणांवर लक्ष ठेवते.^[२]

1. ^ ^{a b c} "Narcotics Control Bureau". National Informatics Center. 2009-04-10 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2009-07-19 रोजी पाहिले.
2. ^ ^{a b c d e} "Narcotics Control Bureau - Ministry of Finance" (PDF). National Informatics Center. 2011-07-16 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2009-07-19 रोजी पाहिले. Cite journal requires |journal= (सहाय्य)
3. ^ "What Is Narcotics Control Bureau? Here's All You Need To Know About NCB, The Agency Probing Drugs On Cruise Case Involving Aryan Khan". latestly.com. 22 October 2021. 27 October 2021 रोजी पाहिले.
4. ^ "Economic Intelligence Council". National Informatics Centre. 12 September 2011 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2009-07-18 रोजी पाहिले.