अंजीर (शास्त्रीय नाव: Ficus carica, फायकस कॅरिका ; इंग्लिश: Common fig, कॉमन फिग ;) हे एक मोठ्या आकाराचे झुडूप असते. हे झाड नैऋत्य आशिया आणि पूर्व भूमध्य विभागात (ग्रीस ते अफगाणिस्तानापर्यंत) आढळते. हे झाड साधारणत: ३ ते १० मी उंच वाढते. याचा दांडा करड्या रंगाचा असतो. या झुडपाची पाने १२ ते २५ से.मी. लांब आणि १०-१८ सेंमी रुंद असतात.
अंजिराचे फळ ३-५ सेंमी लांब असते. हे फळ कच्चे असताना त्याची साल हिरवी असते, तर ते पिकू लागल्यावर त्याचा रंग अंजिरी होऊ लागतो. या झाडाच्या चिकाने माणसाची त्वचा जळजळते. अंजिराचे वृक्ष छोटे आणि पर्णपाती (पतझड़ी) प्रकृतीचे असते. तुर्कस्तानात आणि भूमध्य सागराच्या आसपासच्या भूखंडामध्ये याचे उत्पत्ति स्थान मानले जाते. भूमध्यसागरीय तटीय वाले देश आणि तेथील हवामानात हे चांगल्या प्रकारे पिकते. निस्संदेह हे आदिकाळातील वृक्षांपैकी एक आहे आणि प्राचीन काळातील लोकं ही याला खूप पसंद करतात. ग्रीसच्या लोकांनी याला कैरिया (एशिया माइनर चा एक प्रदेश) येथुन प्राप्त केले म्हणून याच्या जाति चे नाव कैरिका पड़ले. रोमवासी या वृक्ष ला भविष्यातील समृद्धि चे चिह्न माणतात व याचे आदर करत होते. स्पेन, अल्जीरिया, इटली, तुर्की, पुर्तगाल आणि ग्रीस मध्ये याची शेती व्यावसायिक स्तर वर केली जाते.
नाशपातीच्या आकाराच्या या छोट्याशा फळाचा स्वतः चा काही विशेष तेज़ सुगंध नाही पण हे रसदार आणि गरयुक्त असतो. रंगात हे फळ हलक्या पिवळ्या, गडद सोनेरी किंवा गडद जांभळा असु शकतो. छिलक्याच्या रंगाचे स्वादावर काही ही प्रभाव पडत नाही पण याचे स्वाद या वर निर्भर करते की याला कोठे उगवले गेले आणि किती पिकला आहे. याला पूर्ण च्या पूर्ण छिलक्या, बी आणि गरासह खाऊ शकतो. घरगुती उपचारा मध्ये असे मानले जाते की स्थाई रूपात असलेली बद्धकोष्ठता अंजीर खाण्याने दूर होते. सर्दी, लंग्स च्या आजारात पाच अंजीर पाण्यात उकळून गाळून हे पाणी सकाळ संध्याकाळी प्यायला हवे. दमा ज्यात कफ (बलगम) निघतो त्यात अंजीर खाणे लाभकारी असते त्यामुळे कफ बाहेर येते. कच्चे अंजीरांना कमरे च्या तापमाना वर पीकवता येते पण याने त्यात स्वाभाविक स्वाद येत नाही. अंजीर कैलशियम, रेशे व विटामिन ए, बी, सी ने युक्त असते. एका अंजीर मध्ये सुमारे ३० कैलरी असते. एका सूखा अंजीर मघ्ये कैलरी ४९, प्रोटीन ०.५७९ ग्राम, कर्ब १२.४२ ग्राम, फाइबर २.३२ ग्राम, एकूण फैट ०.२२२ ग्राम, सैचुरेटेड फैट ०.०४४५ ग्राम, पॉलीअनसैचुरेटेड फैट ०.१०६, मोनोसैचुरेटेड फैट ०.०४९ ग्राम, सोडियम २ मिग्रा आणि विटामिन ए, बी, सी युक्त असते. यात ८३ टक्के साखर असल्याने हे विश्वातील सर्वात गोड फळ आहे. डायबिटीज च्या रुग्णांना इतर फळांपेक्षा अंजीर चे सेवन प्रमुख्याने लाभकारी असते. अंजीर पोटैशियम चे चांगले स्रोत आहे,जो रक्तचाप आणि रक्त शर्करा ला नियंत्रित करण्यात मदत करतात. अंजीर मध्ये स्थित रेशे वजनाला संतुलित राखत जाडीला कमी करतो तसेच स्तन कैंसर आणि मेनोपॉज ची कम्पलेंट दूर करण्यात मददगार असते. वाळलेल्या अंजीरात फेनोल, ओमेगा-३, ओमेगा-६ असते. हे फैटी एसिड कोरोनरी हार्ट डिजीज च्या धोक्याला कमी करण्यात मदत करते. अंजीर मध्ये कैल्शियम खूप असते,जे हड्ड्याना मजबूत करण्यात सहायक असते. अंजीर मध्ये पोटेशियम जास्त असते आणि सोडियम कमी असते म्हणून हे उच्चरक्तचाप च्या समस्या दूर करते. अंजीर च्या सेवन करण्याने मधुमेह, सर्दी-जुकाम, दमा आणि अपच जैसी अनेक व्याधींवर लाभ होतो.
वाढ आणि उपयोग
अंजीराच्या आतील गर आणि बियाडुमुर या नावाने परिचित बंगाल प्रांतात मिळणारी अंजीरे
अंजीर हे फळ इराणमध्ये आणि इतर भूमध्यसागरी भागात नैसर्गिकरीत्या उगवते आणि तेथील ते मुख्य खाद्य-फळ आहे. याचबरोबर ते या नैसर्गिक पट्ट्याबाहेरही, साधारण सारखे वातावरण असलेल्या ऑस्ट्रेलिया, चिली, दक्षिण आफ्रिका आणि अमेरिकेतील कॅलिफोर्निया, ऑरेगॉन, टेक्सास व वॉशिंग्टन राज्यांमधेही अंजिराचे पीक मोठ्या प्रमाणात घेतले जाते. हे फळ हजारो वर्षे माणसाच्या खाद्यजीवनात महत्त्वाचे स्थान टिकवून असून हे फळ पौष्टिक समजले जाते. हे एक उंबरवर्गीय फळ आहे.
फायदे
अंजीर साधारण बद्धकोष्ठतेवर औषधी म्हणून वापरले जाते.
अंजीर या फळातून शरीराला मुबलक प्रमाणात लोह मिळते.
अंजीर फळाच्या सेवनाने पोटातील वात कमी होतो.
अंजीर फळातील औषधी गुणामुळे पित्त विकार,रक्तविकार व वात दूर होतात.
अंजीर त्वचेच्या आरोग्यासाठी उत्तम आहे
अंजीरामध्ये अँटीऑक्सिडंट्स भरपूर असतात त्यामुळे शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवते. विषाणू आणि जीवाणूंपासून संरक्षण करते आणि वृद्धत्वाची प्रक्रिया मंदावते.
अंजीरामध्ये कॅल्शियम आणि पोटॅशियम भरपूर असते. हाडांची घनता, ऑस्टिओपोरोसिस प्रतिबंधित करण्यास मदत करते व हाडे, दात मजबूत ठेवते.
अंजीरमध्ये कमी कॅलरी असतात त्यामुळे भूक नियंत्रित ठेवण्यास मदत करते.
अंजीराचे पोषक मूल्य (प्रति 100 ग्रॅम)
कॅलरी: 74
कार्बोहायड्रेट्स: 19.18 ग्रॅम
फायबर: 2.9 ग्रॅम
प्रथिने: 0.75 ग्रॅम
चरबी: 0.3 ग्रॅम
व्हिटॅमिन K: 4.7 मायक्रोग्राम
पोटॅशियम: 232 मिलिग्राम
कॅल्शियम: 35 मिलिग्राम
मॅग्नेशियम: 17 मिलिग्राम
नोंद: ही मूल्ये ताज्या अंजीरासाठी आहेत. सुक्या अंजीरामध्ये पोषक मूल्ये अधिक सांद्र असतात.[१]
