अँटीलिआ स्फोटके प्रकरण

२५ फेब्रुवारी २०२१ रोजी मुंबईतील मुकेश अंबानी यांच्या अँटीलिआ इमारतीजवळ २० जिलिग्नाईटच्या कांड्या असलेली एक बेवारस कार सापडली.^[१][२] गाडीच्या आत सापडलेल्या चिठ्ठीत मुकेश आणि त्यांची पत्नी नीता अंबाणी यांना असे धमकावण्यात आले होते की ही केवळ सुरुवात असून अजून याहून जास्त अघटीत घडवण्यात येईल.^[३][४]

त्यानंतर घडलेल्या विविध घटनांच्या साखळीमुळे अनेक उच्च-पदस्थ अधिकाऱ्यांना याप्रकरणात राजीनामा द्यावे लागले. हे वाहन ठाणे येथील कार-डेकोर दुकानाचे मालक मनसुख हिरेन यांचे होते. हिरेन यांनी हे वाहन मागील आठवड्यात चोरी झाल्याचे पोलिसात नोंदवले होते. पुढील आठवड्यात, हिरेन मुंबईच्या खाडीत मृतावस्थेत आढळला. या बाबत हिरेनच्या ओळखीचे असलेले मुंबई पोलीस अधिकारी सचिन वाझे याला स्फोटकांनी भरलेले वाहन ठेवल्याप्रकरणी अटक करण्यात आली. त्यामुळे मुंबईचे पोलीस आयुक्त परम बीर सिंग यांना देखील आपले पद गमवावे लागले. सिंग यांनी महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्र्यांना पत्र लिहून वाझे हे महाराष्ट्राचे गृहमंत्री अनिल देशमुख यांच्या इशाऱ्यावर काम करत असल्याचा आरोप केला होता. मुंबई उच्च न्यायालयाने पत्राच्या आरोपांची चौकशी करण्याचे निर्देश केंद्रीय अन्वेषण ब्यूरोला दिल्यानंतर परमबीर सिंग यांना देखील राजीनामा द्यावा लागला.

२५ फेब्रुवारी २०२१ रोजी पहाटे २:०० वाजता अँटीलिआ पासून सुमारे ४०० मीटर अंतरावर हिरवी महिंद्रा स्कॉर्पिओ गाडी उभी होती. ही गाडीनो-पार्किंग झोनमध्ये असल्याने, मुंबई वाहतूक पोलिसांनी सकाळी तिला व्हील क्लॅम्प जोडले आणि इलेक्ट्रॉनिक दंडाची पावती तयार केली.^[५]

अँटीलिआ इमारतीच्या सिक्युरिटी मॅनेजरने पोलिसांना सतर्कतेचा इशारा फोन करून दिला.^[६] तपासात वाहनाची नंबरप्लेट बदललेली होती तसेच चेसीस व इंजिन क्रमांक यात देखील खाडाखोड कऱण्यात आली होती.^[७] वाहनात सापडलेल्या जिलेटिनच्या काड्या (वजन 2.5 kg) अजून सक्रिय कऱण्यात आल्या नव्हत्या. जरी ते व्यावसायिक दर्जाचे सामान्य स्फोटक असले तरी त्यामूळे एकंदरीत कार उडवून ३५० मीटरच्या त्रिज्याला प्रभावित करण्याची क्षमता होती.^{[८] [९]}

सदरील वाहनात इतर अनेक नंबर प्लेट्स सापडल्या, त्यापैकी काही अंबानींच्या सुरक्षा पथकातील वाहनांशी मिळत्या जुळत्या असून,^[१०] एक तर नीता अंबानींनी वापरलेल्या कारशी संबंधित होती. ^[११] मुंबई इंडियन्सचा लोगो असलेल्या बॅगेत ड्रायव्हरच्या सीटजवळ एक पत्र सापडले. मुकेश आणि नीता अंबानी यांना उद्देशून लिहिलेल्या या पत्रात हा ‘ट्रेलर’ असल्याचे म्हणले होते; पुढील वेळी स्फोटके एकत्र केली जातील आणि संपूर्ण कुटुंबाला मारण्याची धमकी देण्यात आली. हिंदी आणि इंग्रजीचे मिश्रण असलेल्या या अक्षरात अनेक शुद्धलेखनाच्या चुका होत्या.^[६] पूर्वी पोलिसांना अज्ञात असलेल्या जैश-उल-हिंद या दहशतवादी गटाने वाहन पार्क करण्याची आणि खंडणी मागण्याची जबाबदारी नाकारली.^[१२]

कारचा मालक मनसुख हिरेन (ज्याने वाहन चोरीला गेल्याची पोलिस तक्रार दाखल केली होती) नंतर मृतावस्थेत आढळून आले. ५ मार्च रोजी सकाळी कळवा खाडीत तरंगत असलेल्या त्याच्या मृतदेहावर मुखवटा आणि त्याखाली पाच गुंडाळलेले रुमाल होते.^[१३] हिरेन यांचे सामान, जसेकी फोन, सोन्याची चेन आणि पाकीट वगैरे काहीही तिथे सापडले नाही.^[१४] तत्कालीन विरोधी पक्षनेते देवेंद्र फडणवीस यांनी असा दावा केला की, मुंबई पोलिसांचे सहाय्यक पोलिस निरीक्षक (एपीआय) सचिन वाजे हे जून आणि जुलै २०२० मध्ये हिरेनच्या संपर्कात होते, ज्याचा त्यांच्याकडे टेलिफोन नोंदीचा पुरावा आहे. फडणवीस यांनी याची राष्ट्रीय तपास यंत्रणेकडे (एनआयए) चौकशीची विनंती केली. नंतर ५ मार्च रोजी हिरेन मृत्यू आणि बॉम्बची भीती मुंबई पोलिसांच्या दहशतवाद विरोधी पथकाकडे वर्ग करण्यात आली.^[१५]

कळव्यातील छत्रपती शिवाजी महाराज रुग्णालयात हिरेनचे शवविच्छेदन करण्यात आले, ज्यात मृत्यूचे कारण स्पष्ट नव्हते.^[१६] परंतु मृत्यूपूर्वी अनेक ओरखडे असल्याची नोंद मात्र होती.^[१३] डायटॉम विश्लेषणाने असे सुचवले की हिरेन खाडीत असताना जिवंत होता.^[१७] मुंब्रा पोलीस ठाण्यात अपघाती मृत्यूची नोंद करण्यात आली आणि महाराष्ट्राच्या गृह विभागाच्या आदेशानुसार हिरेनचा मृत्यू दहशतवाद विरोधी पथकाकडे वर्ग करण्यात आला.^[१८] एटीएसने मुंब्रा पोलिस ठाण्यातून कागदपत्रे गोळा केली आणि हिरेनच्या पत्नीच्या तक्रारीच्या आधारे ७ मार्च^[१९] रोजी खुनाचा गुन्हा दाखल केला.^[२०]

हिरेनच्या कुटुंबीयांनी सांगितले की, त्याला महिंद्रा स्कॉर्पिओ प्रकरणाबाबत चौकशीसाठी जवळपास दररोज मुंबई सीपी कार्यालयात बोलावले जात होते आणि त्याने मुंबई आणि ठाणे पोलिस आयुक्तांकडे याबाबत छळ होत असल्याच्या तक्रारी नोंदवल्या. कुटुंबीयांनी सांगितले की तो ठाण्यातील त्याच्या कार डेकोरच्या दुकानात असताना त्याला रात्री ८ च्या सुमारास तावडे म्हणून एका कॉलरचा फोन आला, जो बॉम्बच्या प्रकरणातील तपासकर्ता आहे. हिरेनने आपल्या मुलाला सांगितले की, तो ठाण्यातील घोडबंदर भागात कांदिवली युनिटमधील गुन्हे शाखेच्या अधिकाऱ्याला भेटण्यासाठी जात आहे. ३० मिनिटांनी हिरेनचे दोन मोबाईल १० किमी दूर अंतरावर एक वसई-विरारमध्ये आणि दुसरा तुंगारेश्वरमध्ये ऑन-ऑफ झाले. हिरेनचे खोटे लोकेशन इंडिकेटर तयार करण्यासाठी मारेकऱ्यांनी हे कृत्य केले असावे, असा संशय पोलिसांनी व्यक्त केला. रात्री साडेदहा वाजता फोन बंद झाले होते.^[१९] दुसऱ्या दिवशी सकाळपर्यंत हिरेनचा संपर्क न झाल्याने त्याच्या कुटुंबीयांनी नौपाडा पोलिस ठाण्यात तो हरवल्याची तक्रार दाखल केली.^[१५] त्याचा मृतदेह सापडल्यानंतर त्याच्या पत्नीने प्रथम माहितीचा अहवाल दाखल केला की तिला सचिन वाजे याने आपल्या पतीची हत्या केल्याचा संशय आहे. तिने तिच्या एफआयआरमध्ये हिरेन आणि वाझे कधी भेटले होते या तारखा नमूद केल्या आणि वाझे यांनी हिरेनला पोलिस आणि माध्यमांकडून होणाऱ्या छळाची तक्रार मुख्यमंत्र्यांकडे करण्याचा सल्ला दिला होता. वाझेने त्याला स्वतःला अटक करण्यास सांगितले आणि हिरेनने वकिलाशी अटकपूर्व जामिनासाठी बोलले होते.^[१४]

हिरेनच्या मृत्यूसंदर्भात वाजे यांचे नाव पुढे आल्यानंतर त्यांची १० मार्च रोजी मुंबई गुन्हे शाखेतून मुंबई पोलीस मुख्यालयातील नागरिक सुविधा केंद्रात बदली करण्यात आली;^[२१] बॉम्बच्या भीतीचे प्रकरण सहायक पोलिस आयुक्त (एसीपी) नितीन अलखनुरे यांच्याकडे वर्ग करण्यात आले.^[१५]

२१ मार्चच्या निवेदनात, महाराष्ट्राच्या दहशतवाद विरोधी पथकाने वाझे यांना हिरेनच्या मृत्यूचा प्रमुख संशयित म्हणुन नोंदवले.^{[२२][२३]} १३ मार्च रोजी, १२ तासांहून अधिक चौकशीनंतर, स्फोटकांनी भरलेले वाहन अँटिलियाजवळ ठेवल्याबद्दल वाझेला राष्ट्रीय तपास संस्थेने अटक केली होती.^{[२२][२३]}

वाझेचे पर्यवेक्षक, परम बीर सिंग यांना मुंबई पोलीस आयुक्तपदावरून हटवण्यात आले. महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्र्यांना लिहिलेल्या सविस्तर पत्रात सिंह यांनी दावा केला आहे की महाराष्ट्राचे गृहमंत्री अनिल देशमुख यांनी वाझे यांना मुंबईतील व्यवसायांकडून दरमहा १०० कोटी (US$२२.२ दशलक्ष) गोळा करण्याचे आदेश दिले होते. ^{[२४] [२५]} देशमुख यांच्या कार्यालयाने हा दावा फेटाळून लावला होता. ^{[२६] [२७]} विरोधी पक्षनेते देवेंद्र फडणवीस यांच्या मते, वाजे आणि सिंग हे महाविकास आघाडी ( राष्ट्रवादी काँग्रेस, शिवसेना आणि भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस यांची युती) राज्य सरकारचे प्यादे होते. ^[२८] देशमुख यांनी पोलिसांच्या तपासात हस्तक्षेप केल्याचा दावा करत सिंह यांनी २२ मार्च रोजी सर्वोच्च न्यायालयात देशमुख यांच्या सीबीआय चौकशीची मागणी केली. ^[२९]

मुंबईतील वृत्तपत्र मिड-डेला इंडियन हॉटेल अँड रेस्टॉरंट असोसिएशन (एएचएआर) च्या सदस्यांकडून कळले की वाझेने डिसेंबर २०२० पासून पैसे गोळा करण्यास सुरुवात केली होती. पोलिस कमिशनर कम्पाउंडमधील त्यांच्या कार्यालयातून मासिक रकमेसाठी तो फोन करायचा आणि जर पैसे दिले तर समाजसेवा शाखा छापे टाकणार नाही याची खातरजमा करायचा. मिड-डेने दिलेल्या वृत्तानुसार एका सूत्राने सांगितले की, "एसएसबीने हॉटेल्स आणि बारवर छापे टाकले आणि त्यांच्यावर गुन्हे दाखल केले. शेवटचा एसएसबीचा छापा फेब्रुवारीच्या सुरुवातीला होता. त्यानंतर छापा टाकला गेला नाही कारण सर्वांनी त्या करता पैसे देण्याचे मान्य केले." ^[३०]

बॉम्बच्या भीतीचा तपास करण्यासाठी मुंबई पोलिसांनी १० हून अधिक पथके तयार केली. क्राइम ब्रँचच्या अधिकाऱ्यांनी वाहनाचा मालक ओळखण्यासाठी त्याच्या तपशीलांची तपासणी केली आणि परिसरातील क्लोज-सर्किट दूरदर्शन स्कॅन केले. दहशतवादविरोधी पथकाच्या अधिकाऱ्यांनी संभाव्य दहशतवादी कोनातून तपास केला. स्कॉर्पिओमध्ये बसलेल्या व्यक्तीने मास्क घातला असल्याने त्याची ओळख पटू शकली नाही.^[३१]

सीसीटीव्ही फुटेजमध्ये पांढऱ्या रंगाची टोयोटा इनोव्हा स्कॉर्पिओचा पाठलाग करून ठाणे ते कारमाइकल रोडकडे जाताना दिसत आहे. दोन गाड्यांनी घेतलेल्या मार्गावरील सीसीटीव्ही फुटेजच्या विश्लेषणात ते स्वतंत्रपणे गाडी चालवताना, मुलुंड टोलनाके ओलांडताना, कुर्ल्यातील प्रियदर्शनी जंक्शनवर भेटताना आणि भायखळ्याच्या दिशेने जाताना दिसले. खडा पारसी जंक्शनवरून वाहने उजवीकडे वळून कारमाइकल रोडकडे निघाली. स्कॉर्पिओच्या चालकाने ती अँटिलियाजवळ पहाटे २:१८ वाजता पार्क केली आणि तो इनोव्हामधून निघून गेला. इनोव्हा^[३२] मुंबईतून बाहेर पडून ठाण्यात प्रवेश करताना दिसली, पुढे मात्र तिचा माग लागला नाही.^{[३३][६]}

जैश-उल-हिंदच्या एका टेलिग्राम पोस्टने जबाबदारी स्वीकारल्यानंतर, पोलिसांनी एका खाजगी एजन्सीचा वापर करून ज्या मोबाईल फोनवरून संदेश पाठवला होता त्याचा मागोवा घेतला. जेव्हा एजन्सीने सांगितले की फोन तिहार तुरुंगात (किंवा जवळ) चालविला गेला होता, तेव्हा दिल्ली पोलिसांच्या विशेष कक्षाने एक फोन जप्त केला आणि तुरुंगात असलेल्या आताच्या निष्क्रिय इंडियन मुजाहिदीनमधील एका दहशतवाद्याची चौकशी केली. मुंबई पोलिसांनी क्रिप्टोकरन्सी मोनेरोचा पत्ता तपासला (जो मेसेजमध्ये देण्यात आला होता), आणि पत्ता अस्तित्वात नसल्याचे आढळले.^[१२] नंतर, जैश-उल-हिंदने पोस्टची जबाबदारी नाकारली आणि तो खोटा संदेश असल्याचे सांगितले.^[३४]

जिलेटिनच्या काड्या सोलार इंडस्ट्रीज या नागपूर येथील कंपनीने बनवल्या होत्या ज्यांनी पोलिसांना सांगितले की खरेदीदाराची ओळख निश्चित करण्याचा कोणताही मार्ग त्यांच्याकडे नाही ^[११] मुंबईतील कलिना येथील फॉरेन्सिक सायन्स प्रयोगशाळेने (एफएसएल) फॉरेन्सिक विश्लेषण केले. त्यानुसार सदरील काड्यांमध्ये अमोनियम नायट्रेट आढळले, परंतु ते केवळ कमी-तीव्रतेचा स्फोट करण्यास सक्षम होते.^[३५]

स्कॉर्पिओला असलेली नंबर प्लेट रिलायन्स इंडस्ट्रीज लिमिटेडची नोंदणीकृत असल्याचे पोलिसांना आढळले, परंतु त्या क्रमांकाचे वाहन सदरील स्कॉर्पिओ नसून एक जग्वार लँड रोव्हर होते.^[३६] चेसीस आणि इंजिन क्रमांक स्क्रॅच झाल्यामुळे पोलिसांनी वाधवा मोटर्स कार्स अँड फायनान्सशी संपर्क साधला. त्यात खरा नोंदणी क्रमांक MH02 AY 2815 असल्याचे आढळून आले आणि सॅम पीटर न्यूटन यांनी २००७ मध्ये ठाणे आरटीओमध्ये त्याची नोंदणी केली होती. न्यूटनने वाहनाची सीट कव्हर आणि गणेशमूर्तीवरून त्यांना मनसुख हिरेनची गाडी असल्याचे ओळखले. क्राईम ब्रँचला हिरेनने दिलेल्या निवेदनानुसार, न्यूटन याने त्याच्या कार डेकोर शॉपमध्ये सामान बसवण्यासाठी गाडी आणली. न्यूटन बिल भरण्यास असमर्थ होता, आणि हिरेनला पैसे देईपर्यंत कार वापरण्याची परवानगी दिली. हिरेनने ते वाहन सचिन वाजे यांना दिले ज्याने ते नोव्हेंबर २०२० पासून चार महिने वापरले. स्टीयरिंग व्हील जड असल्याचे सांगून वाझेने ५ फेब्रुवारी २०२१ रोजी वाहन परत केले.^[१४]

हिरेनकडे १६ फेब्रुवारीपर्यंत कार होती, स्टेअरिंग जाम झाल्यानंतर त्याने ती ईस्टर्न एक्सप्रेस हायवेवर पार्क केली. दुसऱ्या दिवशी तो ती घेण्यासाठी गेला तेव्हा गाडी गायब होती. हिरेनने विक्रोळी पोलिस ठाण्यात फिर्याद दिली असून त्यात त्याने ही कार त्याचा मित्र डॉ. सॅम न्यूटन यांची असल्याचे सांगितले.^[७] त्यावेळी विक्रोळी पोलिसांना त्याचा माग काढता आला नाही.^[६] अँटिलियाजवळ हे वाहन आढळून आल्यावर त्याची तपासणी केली असता, कोणतीही तोडफोड न करता डुप्लिकेट चावीने ते चोरीला गेले असावे असा संशय पोलिसांनी व्यक्त केला.^[३७]

एटीएसने सांगितले की, छत्रपती शिवाजी टर्मिनस रेल्वे स्थानकाजवळील सीसीटीव्ही फुटेजच्या आधारे हिरेनने कार पार्क केल्यानंतर १० मिनिटांनी वाजे यांची भेट घेतली. एनआयएच्या म्हणण्यानुसार, हिरेनने जिथे पार्क केली होती तिथून वाजेच्या ड्रायव्हरने त्याच्या सूचनेनुसार कार उचलली. त्यानंतर चालकाने ही गाडी वाजे यांच्या ठाण्यातील निवासस्थानी उभी केली. ड्रायव्हरने ही गाडी १९ फेब्रुवारी रोजी पोलिस मुख्यालयात नेली आणि दुसऱ्या दिवशी परत वाझेच्या निवासस्थानी नेली, जेथे ती २४ फेब्रुवारीपर्यंत होती.^[३८]

वाझेच्या अटकेनंतर, एनआयएने त्याच्या कार्यालयाची झडती घेतली आणि वाझेने वापरलेली कागदपत्रे, इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे आणि मर्सिडीज वाहन जप्त केले ज्यामध्ये ₹ 5 लाख (500,000) रोख, रोख मोजण्याचे मशीन आणि स्कॉर्पिओच्या मूळ परवाना प्लेट्स सापडल्या. सहायक पोलीस उपनिरीक्षक सुनील टोके यांनी सांगितले की, वाजे यांनी जप्त केलेली मर्सिडीज मुंबई मुख्यालयाच्या पोलिस आयुक्तालयात नेली.^[३९] ठाण्यातील वाजे यांच्या घरातून सीसीटीव्ही डिजिटल व्हिडिओ रेकॉर्डर काढणारे सहाय्यक पोलीस निरीक्षक रियाजुद्दीन काझी यांची चौकशी करण्यात आली.^[४०] घटनांच्या क्रमाची पुनर्रचना करण्यासाठी, SUV जिथे सापडली होती तिथून वाजेला चालायला लावले होते.^[२]

त्यानंतर गृहमंत्री अनिल देशमुख यांना सक्तवसुली संचालनालयाने मनी लाँड्रिंगच्या एका प्रकरणात अटक केली होती. तसेच एनकाऊंटर स्पेशालिस्ट म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या निवृत्त पोलीस अधिकारी प्रदीप शर्माला मनसुख हिरेनच्या हत्येसाठी निधी पुरवल्याच्या आरोपावरून NIA ने अटक केली. मनसुख हिरणच्या हत्येसाठी माजी पोलिस अधिकारी प्रदीप शर्मा यांना रोख रक्कम दिली होती: सीबीआय सुनील माने; मनसुख हिरेनच्या हत्येच्या आरोपाखाली मुंबईतील गुन्हे शाखेच्या युनिट 11 चे वरिष्ठ निरीक्षकाला अटक करण्यात आली.^[४१]

१२ तासांहून अधिक चौकशीनंतर, १३ मार्च २०२१ रोजी स्फोटकांनी भरलेले वाहन अँटिलियाजवळ ठेवल्याबद्दल वाझेला राष्ट्रीय तपास संस्थेने अटक केली.^[२२] २१ मार्च रोजी, एटीएसने क्रिकेट बुकी नरेश रमनिकलाल गोर आणि पोलीस अधिकारी विनायक बाळासाहेब शिंदे (वाझे यांच्यासोबत काम केलेले) यांना मनसुख हिरेनच्या हत्येतील सहभागाबद्दल अटक केली.^{[४२][४३]} एटीएसच्या म्हणण्यानुसार, शिंदे यांनी तावडेच्या नावाने हिरेनला ज्या दिवशी हिरेन बेपत्ता झाला त्या दिवशी त्याला घोडबंदर रोडवर भेटण्यास सांगितले. एटीएसच्या दुसऱ्या पथकाने गुजरातमधील एका व्यक्तीला पकडले ज्याने गोर यांना खोट्या कागदपत्रांसह सिमकार्ड पुरवले, ज्याने वाजे आणि शिंदे यांना पाच सिमकार्ड दिले.^[४४] एनआयएने ११ एप्रिल रोजी अँटिलिया बॉम्ब प्रकरणात वाझेला मदत करणाऱ्या आणि हिरेन खून प्रकरणात पुरावे नष्ट करणाऱ्या रियाजुद्दीन काझीला अटक केली.^[४५]