सोरठा

सोरठा हा हिंदी काव्यरचनेतील एक अर्धसम मात्राछंद आहे. सोरठामध्ये चार चरण असून विषम क्रमांकाच्या चरणांमध्ये ११ आणि सम क्रमांकाच्या चरणांत १३ मात्रा असतात. सम चरणाच्या सुरुवातीला ’ज‘गण ( । ऽ ।-- लघुगुरूलघु ) असू नये. विषम चरणातील शेवटून दुसरे अक्षर गुरू आणि शेवटचे अक्षर लघु असणे आवश्यक आहे.

दोहा हा छंद सोरठाच्या अगदी विरुद्ध असतो. त्याच्या विषम क्रमांकाच्या ओळीत १३ आणि सम क्रमांकाच्या ओळीत ११ मात्रा असतात.

सोरठाचे उदाहरण -

जो सुमिरत सिधि होय,
गननायक करिबर बदन।
करहु अनुग्रह सोय,
बुद्धि रासि सुभ गुन सदन॥

दोह्याचे उदाहरण -

मुरली वाले मोहना,
मुरली नेक बजाय ।
तेरी मुरली मन हरो,
घर अँगना न सुहाय॥

दोहा आणि सोरठा यांची आणखी उदाहरणे -

दोहा:-

काल ग्रन्थ का पृष्ठ नव,
दे सुख-यश-उत्कर्ष
करनी के हस्ताक्षर,
अंकित करें सहर्ष.

सोरठा-

दे सुख-यश-उत्कर्ष,
काल-ग्रन्थ का पृष्ठ नव
अंकित करे सहर्ष
करनी के हस्ताक्षर.

सोरठा-

जो काबिल फनकार,
जो अच्छे इन्सान
है उनकी दरकार,
ऊपरवाले तुझे क्यों?

दोहा-

जो अच्छे इन्सान है,
जो काबिल फनकार
ऊपरवाले तुझे क्यों,
है उनकी दरकार?