सुमित्रा चरत राम

सुमित्रा चरत राम
व्यक्तिगत माहिती
नागरिकत्व	भारतीय
देश	भारत
गौरव
पुरस्कार	पद्मश्री पुरस्कार

सुमित्रा चरत राम या प्रसिद्ध भारतीय कला संरक्षक, प्रभावशाली आणि १९५२ मध्ये स्थापन झालेल्या श्रीराम भारतीय कला केंद्राच्या (SBKK) संस्थापक होत्या. तिने कला विशेषतः कथ्थक, यांच्या पुनरुज्जीवनात महत्त्वाची भूमिका बजावली. ज्यासाठी तिला पद्मश्री पुरस्कार मिळाला होता.

तिचा जन्म १९१७ मध्ये दिवाळीच्या दिवशी उत्तर प्रदेशमधील मेरठ येथे राजा ज्वाला प्रसाद आणि राणी भाग्यवती यांच्या घरी झाला. तिचे वडील संयुक्त प्रांत (यूपी) च्या कालवे आणि सिंचन विभागाचे मुख्य अभियंता होते. ती तिच्या पाच भावंडांपैकी सर्वात लहान होती: भाऊ धरम वीरा, कांती वीरा आणि सत्य वीरा, आणि बहिणी यशोदा आणि सुशीला.^[१] त्यांचा मोठा भाऊ धर्म विरा (१९०६-२०००) हे ICS (१९०६-२०००) मध्ये सामील झाले आणि भारत सरकारचे कॅबिनेट सचिव तसेच पंजाब, पश्चिम बंगाल आणि कर्नाटकचे राज्यपाल होते.

लाला श्री राम यांचा मुलगा लाला चरत राम यांच्याशी तिचा विवाह झाल्यानंतर ती हळूहळू कला संरक्षक बनली. १९४७ मध्ये रविशंकर यांच्या सूचनेनुसार तिने तिच्या सासरकडून ₹१०,००० आणि दिल्लीत झंकार समिती सुरू केली. भारताच्या स्वातंत्र्याच्या वळणावर, रियासत संपुष्टात आली, ज्याने मोठ्या संख्येने संगीतकार आणि नर्तकांना संरक्षण दिले नाही. अशाप्रकारे येत्या काही वर्षांत झंकार यांनी संगीत मैफिली आणि नृत्य सादरीकरण करून तत्कालीन आघाडीच्या संगीतकारांना आणि कलाकारांना संरक्षण दिले. यामध्ये सिद्धेश्वरी देवी, रविशंकर, हाफिज अली खान, बाबा अल्लाउद्दीन खान, शंभू महाराज, सुंदर प्रसाद, बिरजू महाराज, दुर्गा लाल आणि अमिनोद्दीन डागर यांचा समावेश होता.

तिने १९५२ मध्ये श्रीराम भारतीय कला केंद्र, एक परफॉर्मिंग आर्ट्स आणि म्युझिक स्कूलची स्थापना केली, जिथे त्यावेळचे प्रख्यात गुरू शिक्षक होते, प्रख्यात शास्त्रीय गायिका निलिना रिपजीत सिंग, ज्यांना नंतर नैना देवी म्हणून ओळखले जाते^[२][३] त्यांनी तिचे संचालक म्हणून काम केले. १९५० च्या दशकात, SBKK हे त्या काळातील प्रमुख नर्तक आणि संगीतकारांसाठी केंद्रबिंदू राहिले, विशेषतः कथ्थक घराण्यातील अग्रगण्य गुरूंमध्ये, आणि दिल्ली हे सांस्कृतिक पुनरुज्जीवनाचे केंद्र बनले तसेच परफॉर्मिंग कलांमध्ये नवीन सर्जनशीलता निर्माण झाली.^[४] नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ कथ्थक डान्स किंवा कथ्थक केंद्र ही मूळतः श्रीराम भारतीय कला केंद्राची कथक शाखा म्हणून १९५५ मध्ये स्थापन करण्यात आली होती आणि नंतर १९६४ मध्ये संगीत नाटक अकादमी, भारताच्या राष्ट्रीय संगीत, नृत्य आणि नाटक अकादमीने ती ताब्यात घेतली.

फेब्रुवारी २०११ मध्ये, श्री राम भारतीय कला केंद्राने स्थापन केलेला पहिला 'सुमित्रा चरत राम जीवनगौरव पुरस्कार' पंडित बिरजू महाराज यांना प्रदान करण्यात आला.^[५]

कलेतील तिच्या योगदानासाठी १९६६ मध्ये, तिला भारत सरकारकडून चौथा सर्वोच्च नागरी सन्मान पद्मश्री पुरस्कार प्रदान करण्यात आला.^[६]