सांगोला
| ?सांगोला महाराष्ट्र • भारत | |
| — तालुका — | |
 | |
| प्रमाणवेळ | भाप्रवे (यूटीसी+५:३०) |
| जवळचे शहर | पंढरपूर |
| [[महाराष्ट्र विभाग|विभाग]] | पश्चिम महाराष्ट्र |
| जिल्हा | सोलापूर |
| लोकसंख्या | २८,११६ (२०११) |
| भाषा | मराठी |
| खासदार | रणजितसिंह नाईक-निंबाळकर |
| आमदार | शहाजी पाटील |
| संसदीय मतदारसंघ | माढा |
| तहसील | सांगोला |
| पंचायत समिती | सांगोला |
| कोड • पिन कोड • दूरध्वनी | • ४१३३०७ • +२२० |
सांगोला किंवा सांगोले हे महाराष्ट्राच्या सोलापूर जिल्ह्यातील याच नावाच्या तालुक्याचे ठिकाण आहे.[१] दक्षिणमध्य रेल्वेच्या कुर्डवाडी-मिरज लोह-मार्गावरील हे एक स्थानक आहे. पंढरपूर या तीर्थक्षेत्रापासून हे जवळचे ठिकाण आहे. राज्य महामार्ग SH-१६१, SH-३, SH-७१ सांगोल्यातून जातात. पूर्वी फार संपन्न असल्याने 'सांगोले सोन्याचे' म्हणून हा भाग ओळखला जायचा. सांगोले हे नाव सहा - इंगोले आडनावाच्या - लोकांवरून पडले अशी आख्यायिका आहे.
सांगोल्यातील सहकारी सूत गिरणी उत्तम धाग्यासाठी प्रसिद्घ आहे. उच्च प्रतीच्या डाळिंबांच्या उत्पन्नासाठी हा तालुका ख्यातनाम असून त्यांची परदेशांतही निर्यात होते.[२][३][४] दर रविवारी येथे जनावरांचा मोठा बाजार भरतो.[५] सांगोल्याचे खिलार जातीचे बैल प्रसिद्घ आहेत. तसेच शहरातील प्राचीन अंबिकादेवी मंदिर प्रसिद्ध आहे. दरवर्षी रथसप्तमीला मोठी यात्रा भरत असते.[६]
आमदार गणपतराव देशमुख हे याच महाराष्ट्र विधानसभा मतदारसंघातून सर्वात जास्त वेळा निवडून आले होते. हा त्यांचा विश्वविक्रम होता, जो गिनीज बुकात नोंदवला गेला.[७][८][९][१०]
लोकसंख्या
२०११ जनगणनेनुसार सांगोल्याची लोकसंख्या ३४,३२१ आहे. यामध्ये पुरुष ५१% तर महिला ४८% आहेत. साक्षरता दर ८२% आहे. यामध्ये ८८% पुरुष आणि ७७% महिला साक्षर आहेत.[११]
तसेच लोकसंख्यमध्ये १२% हे सहा वर्षांपेक्षा कमी वयाचे आहेत.
इतिहास
सांगोला हे किल्ल्याच्या पायथ्याशी वसले आहे. येथील किल्ला [१२][१३]आदिलशाही काळात (१४८९–१६८६) बांधला गेला असून तत्कालीन कागदोपत्री सांगोला एक भरभराटीचे स्थान मानले जाई. त्यामुळे त्याची ख्याती 'सोन्याचे सांगोला' अशी होती. आदिलशाहीच्या पतनानंतर (१६८६) मोगलांच्या आधिपत्याखाली किल्ला आला व औरंगजेबाच्या मृत्यूनंतर (१७०७) छ. शाहूंनी (१७०७–४९) यांच्या अखत्यारीत हे शहर आले. छ. शाहूंनी मरतेसमयी दोन सनदांद्वारे राज्याचा कारभार पेशवे बाळाजी बाजीराव यांकडे सोपविला. त्यानंतर १७५० मध्ये महाराणी ताराबाईंच्या यमाजी शिवदेव नावाच्या सेवकाने सांगोल्याचा किल्ला हस्तगत करून बाळाजींच्या विरूद्घ बंड केले. ते सदाशिवराव भाऊने नेस्तानाबूत करून त्यावर पुन्हा पेशव्यांची सत्ता प्रस्थापित केली. दुसऱ्या बाजीरावाच्या कारकिर्दीत (१७९५–१८१८) होळकरांच्या पठाण पलटणीने १८०२ मध्ये सांगोला शहरावर हल्ला करून ते उद्ध्वस्त केले. त्यात शहराचे अतोनात नुकसान झाले. पेशवाईच्या अस्तानंतर ते इंग्रजी अंमलाखाली भारतीय स्वातंत्र्यापर्यंत होते.
शिक्षणव्यवस्था
अनेक शाळा, महाविद्यालये सांगोल्यात कार्यरत आहेत, ज्या पूर्व प्राथमिक, प्राथमिक आणि माध्यमिक शिक्षण देतात. पुढील उच्च शिक्षण आणि अभियांत्रिकी, औषधी, शिक्षण इत्यादी अभ्यासक्रमांसाठीही स्वतंत्र संस्था आहेत.
माध्यमिक
शहरात सांगोला विद्यामंदिर प्रशाला आणि न्यू इंग्लिश स्कूल ह्या माध्यमिक शिक्षण देणाऱ्या दोन प्रमुख शाळा आहेत.
उच्च शिक्षण
सांगोला महाविद्यालय आणि डॉ. गणपतराव देशमुख महाविद्यालय ही उच्चशिक्षण देणारी दोन प्रमुख पदवी महाविद्यालये आहेत
अभियांत्रिकी
शिवाजी पॉलीटेक्नीकल आणि फॅबटेक कॉलेज ही महाविद्यालये पदविका आणि पदवीचे शिक्षण देतात.
अर्थव्यवस्था
प्रमुख व्यवसाय शेती आहे. डाळिंबाच्या उत्पादनात हा भाग अग्रेसर आहे. येथील डाळींबाची निर्यात अमेरिका, इंग्लंड आणि मध्यपूर्वेच्या देशांत केली जाते. [२][४]
येथील सूतगिरणी प्रसिद्ध आहे. या गिरणीला आशियातील पहिल्या क्रमांकाची सूतगिरणी म्हणून पूर्वी नावाजलं गेलं होतं.[१४] खिलारी जातीच्या बैलांसाठीही हा भाग प्रसिद्ध आहे. राज्यातील सर्वात मोठा बैलांचा बाजार येथे दर रविवारी भरतो.
वाहतूक
महामार्ग
सांगोला हे इतर शहरांशी महत्त्वाच्या मार्गांजोनी जोडले गेले आहे. रत्‍नागिरी-नागपूर महामार्ग, म्हणजेच MSH-3, हा सांगोल्यातून जातो. हा रस्ता कोल्हापूर, सांगली, सोलापूर, तुळजापूर, औसा, नांदेड, हिंगोली, यवतमाळ, वर्धा आणि नागपूर या शहरांना जोडतो.
तसेच MSH 71 आणि MSH 161 हे दोन राज्य महामार्गही आहेत. पहिला अकलूज आणि जतला जोडतो, तर दुसरा पंढरपूर-मिरज जोडतो. तसेच नव्याने तयार झालेला सांगोला-पंढरपूर, MSH 161 हासुद्धा महत्त्वाचा चौपदरी महामार्ग आहे.
रेल्वे
सांगोला रेल्वे स्थानक हे दक्षिणमध्य रेल्वेच्या कुर्डवाडी-मिरज लोह-मार्गावरील हे महत्त्वाचे स्थानक आहे. सुरुवातीला हा रेल्वेमार्ग narrow-gaugeचा होता. २००९ आणि २०११ च्या कालावधीत हा मार्ग broad-gauge मध्ये रूपांतरित केला गेला.[१५]
सांगोला तालुक्यातील प्रसिद्ध व्यक्ती
- गणपतराव देशमुख
- शहाजीबापू पाटील
- दीपक साळुंखे पाटील
- बाबासाहेब देशमुख
- कृष्णा इंगोले
- संकेत संजय काळे[१६]
- वैभवकुमार आलदर (Joint Commissioner)
जिल्हा परिषद गट आणि पंचायत समिती गण
महूद बु
- महूद बु - महूद बु., ढाळेवाडी, खिलारवाडी
- चिकमहुद - चिकमहुद, महीम, कटफळ, इटकी
एकतपूर
- एकतपूर - एकतपूर, बागलवाडी, शिवणे, हलदहिवडी, चिंचोली, गायगव्हाण
- वाकी शिवणे - वाकी शिवणे, लक्ष्मीनगर, अचकदाणी, लोटेवाडी, खवासपूर
वाढेगाव
- वाढेगाव
- धायटी
कडलास
- कडलास
- जवळा
अकोला
- अकोला
- वाटंबरे
चोपडी
- चोपडी
- नाझरे
कोळा
- कोळा
- जुनोनी
घेरडी
तालुक्यातील गावे
- अचकदाणी
- आगलावेवाडी
- अजनाळे
- अकोला (सांगोला)
- आळेगाव
- अनकढाळ
- बागलवाडी
- बालवाडी (सांगोला)
- बामणी
- बंडगरवाडी
- भोपसेवाडी
- बुद्धेहाळ
- बुरळेवाडी
- बुरंगेवाडी
- चिकमहुद
- चिनके
- चिंचोळी (सांगोला)
- चोपडी (सांगोला)
- देवळे (सांगोला)
- देवकतेवाडी
- ढाळेवाडी
- धायटी (सांगोला)
- डिकसळ (सांगोला)
- डोंगरगाव (सांगोला)
- एखतपूर
- गळवेवाडी
- गावडेवाडी (सांगोला)
- गायगव्हाण
- घेरडी
- गोडसेवाडी (सांगोला)
- गौडवाडी (सांगोला)
- गुणप्पावाडी
- हबिसेवाडी
- हलदहिवडी
- हंगिरगे
- हणमंतगाव
- हातीद
- हाटकर मंगेवाडी
- इटकी (सांगोला)
- जाधववाडी (सांगोला)
- जवळा
- जुजारपूर
- जुनी लोटेवाडी
- जुनोनी
- कडलास
- काळुबाळूवाडी
- कमलापूर
- करांडेवाडी
- करंदेवाडी
- कटफळ
- केदारवाडी (सांगोला)
- खवासपूर
- खिलारवाडी
- किडबिसरी
- कोळा
- कोंबडवाडी (सांगोला)
- लक्ष्मीनगर (सांगोला)
- लिगाडेवाडी
- लोणविरे
- लोटेवाडी
- महीम
- महुद
- माणेगाव (सांगोला)
- मांजरी (सांगोला)
- मेडशिंगी
- मेटकरवाडी (सांगोला)
- मेथवडे
- मिसाळवाडी
- नलवडेवाडी
- नराळे
- नारळेवाडी
- नाझरे (सांगोला)
- निजामपूर (सांगोला)
- पाचेगाव बुद्रुक
- पारे
- राजापूर (सांगोला)
- राजुरी
- संगेवाडी
- सारंगरवाडी
- सातारकरवस्ती
- सावे (सांगोला)
- शिरभावी
- शिवणे (सांगोला)
- सोनलवाडी
- सोनंद
- सोनेवाडी
- तरंगेवाडी
- तिप्पेहाळी
- उदनवाडी
- वासुद
- वझरे
- वाढेगाव
- वाकी घेरडी
- वाकी शिवणे
- वाणीचिंचाळे
- वाटंबरे
- यलमार मंगेवाडी
- झापाचीवाडी
हे सुद्धा पाहा
- अंबिका मंदिर, सांगोला
- सांगोला महाविद्यालय
- सांगोला रेल्वे स्थानक
संदर्भ
- ^ "सांगोला तहसील कार्यालय | जिल्हा सोलापूर, महाराष्ट्र शासन, भारत | India". 2021-12-29 रोजी पाहिले.
- ^ a b "महाराष्ट्रात एक गाव आहे 'डाळिंबाचं कॅलिफोर्निया' | महाराष्ट्र News in Marathi". zeenews.india.com. 2021-12-30 रोजी पाहिले.
- ^ "सांगोल्यातील डाळिंब का आहे समस्यांच्या विळख्यात | Sakal". www.esakal.com. 2021-12-30 रोजी पाहिले.
- ^ a b "Our soil Our people are Sangola - Arun Bottre | आमची माती आमची माणसं सांगोला - अरुण बोत्रे | Lokmat.com". LOKMAT. 2015-04-11. 2021-12-30 रोजी पाहिले.
- ^ "Start the famous Sangola Animal Week Market in Western Maharashtra | पश्चिम महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध सांगोल्याचा जनावरांचा आठवडा बाजार सुरू करा | Lokmat.com". LOKMAT. 2020-12-05. 2021-12-30 रोजी पाहिले.
- ^ "कोरोनाच्या वाढत्या प्रादुर्भावामुळे सांगोल्यातील अंबिकादेवी यात्रेसह जनावरांचा बाजारही रद्द ! | Sakal". www.esakal.com. 2021-12-31 रोजी पाहिले.
- ^ "Ganpatrao Deshmukh: Longest-serving MLA in Maharashtra scores a record 11th win".
- ^ Jul 31, IANS /; 2021; Ist, 15:40. "Maharashtra: 11-time MLA Ganpatrao Deshmukh cremated with full state honours | Mumbai News - Times of India". The Times of India (इंग्रजी भाषेत). 2021-12-30 रोजी पाहिले.CS1 maint: numeric names: authors list (link)
- ^ PTI (2021-07-31). "Maharashtra's 11-term MLA and former minister Ganpatrao Deshmukh dead" (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0971-751X.
- ^ "अकरावेळा आमदार, एसटीनेच प्रवास... जाणून घ्या ग्रेट गणपतरावांचा जीवनप्रवास". Maharashtra Times. 2021-12-30 रोजी पाहिले.
- ^ "Sangole Municipal Council City Population Census 2011-2021 | Maharashtra". www.census2011.co.in. 2021-12-30 रोजी पाहिले.
- ^ Maharashtra, Discover (2021-02-23). "%%title%% %%sep%% %%sitename%% | Sangola Fort". Discover Maharashtra (इंग्रजी भाषेत). 2021-12-30 रोजी पाहिले.
- ^ "vikaspedia Domains". mr.vikaspedia.in. 2021-12-30 रोजी पाहिले.
- ^ "स्मरण : सहकारातील महामेरू गणपतराव देशमुख | Sakal". www.esakal.com. 2021-12-30 रोजी पाहिले.
- ^ "Sangola Railway Station Forum/Discussion - Railway Enquiry". indiarailinfo.com. 2022-01-30 रोजी पाहिले.
- ^ epaper.lokmat.com http://epaper.lokmat.com/articlepage.php?articleid=LOK_PULK_20220906_12_6. 2022-09-07 रोजी पाहिले. Missing or empty
|title=(सहाय्य)