संपर्क भाषा

संपर्क भाषा (अनेकांसाठी पहा संपर्क भाषा § Notes ),^[१] किंवा जनभाषा म्हणून ओळखली जाणारी भाषा किंवा पोटभाषा म्हणजे अशी भाषा जी सामान मूळ भाषा किंवा बोली नसलेल्या लोकांच्या गटात संवाद साधण्यासाठी पद्धतशीरपणे वापरली जाते, विशेषतः जेव्हा ती तिसरी भाषा असते जी दोन्ही गटांच्या मूळ भाषेपेक्षा वेगळी असते.^[२]

संपर्क भाषा संपूर्ण मानवी इतिहासात जगभर, कधीकधी व्यावसायिक कारणास्तव (तथाकथित "व्यापार भाषा" व्यापारात सुलभ होते), तर बरेचदा सांस्कृतिक, धार्मिक, मुत्सद्दी आणि प्रशासकीय सोयीसाठी आणि विविध देशांचे वैज्ञानिक आणि इतर विद्वान यांच्यात माहितीची देवाणघेवाण करण्याचे साधन म्हणून विकसित झाल्या आहेत.^[३][४] जागतिक भाषा - ही भाषा आंतरराष्ट्रीय आणि बऱ्याच लोकांद्वारे बोलली जात आहे - ही एक जागतिक भाषा आहे जी एक भाषा आहे.

संपर्क भाषा बहुतेकदा मूळ भाषिकांसह पूर्व-विद्यमान भाषा असतात, परंतु त्या त्या विशिष्ट प्रदेश किंवा संदर्भासाठी विकसित केलेल्या पिजिन (मिश्रभाषा) किंवा क्रिओल भाषा देखील असू शकतात. पिजिनभाषा दोन किंवा अधिक प्रस्थापित भाषांचे सरलीकृत आणि वेगाने विकसित झालेल्यासंयोगाने बनतात, तर क्रिओल सामान्यत: पिजिन म्हणून पाहिली जातात जी त्यानंतरच्या पिढ्यांनुसार अनुकूलन करण्याच्या काळात पूर्णपणे जटिल भाषांमध्ये विकसित झाल्या असतात.^[५] फ्रेंचसारख्या पूर्व-विद्यमान संपर्क भाषांचाचा उपयोग मोठ्या प्रमाणात व्यापार किंवा राजकीय बाबींमध्ये आंतरसंचार सुलभ करण्यासाठी केला जातो, पिजिन आणि क्रिओल बहुतेकदा वसाहतवादी परिस्थितीमुळे आणि वसाहतवादी आणि स्थानिक लोकांमध्ये संप्रेषणाची विशिष्ट आवश्यकता असल्यास उद्भवतात.^[६] Lingua franca is a functional term, independent of any linguistic history or language structure.^[७] आधीपासून अस्तित्वात असलेल्या संपर्क भाषा सामान्यतः व्यापक आणि बऱ्याच मूळ भाषिकांसह उच्च विकसित भाषा असतात. याउलट पिजिन भाषा संप्रेषणाची अतिशय सोपी साधने आहेत ज्यात सैल रचना, थोडेच व्याकरणात्मक नियम असतात आणि कमी किंवा कोणतेही मूळ भाषिक नसतात. क्रिओल भाषा त्यांच्या पूर्वजांच्या पिजिनपेक्षा अधिक विकसित असतात, जटिल रचना, व्याकरण आणि शब्दसंग्रह वापरतात, तसेच मूळ भाषिकांचा मोठा समुदाय असतो. स्थानिक भाषा ही विशिष्ट भौगोलिक समुदायाची मूळ भाषा असते, तेथे एक लिंगुआ फ्रँका व्यापार, धार्मिक, राजकीय किंवा शैक्षणिक कारणांसाठी त्याच्या मूळ समुदायाच्या सीमेबाहेर वापरली जाते. उदाहरणार्थ, इंग्रजी युनायटेड किंग्डम मध्ये एक देशी भाषा आहे पण एक मिश्र भाषा म्हणून वापरले जाते फिलीपिन्स हळूच, फिलिपिनो . अरबी, फ्रेंच, मंडारीन चिनी, स्पॅनिश, पोर्तुगीज, हिंदुस्थानी आणि रशियन क्षेत्रीय आणि राष्ट्रीय सीमा ओलांडून औद्योगिक / शैक्षणिक भाषेचा फ्रँकास म्हणून समान उद्देश ठेवतात.^[८]

जरी त्यांचा वापर जोड भाषा म्हणून केला जातो, तरीही एस्पेरांतोसारख्या आंतरराष्ट्रीय सहाय्यक भाषांचे मोठ्या प्रमाणात अंगिकरण केले गेले नाही, म्हणूनच त्यांचे संपर्क भाषा म्हणून वर्णन केले जात नाही.^[९]

संपर्क भाषांचा वापर प्राचीन काळापासून अस्तित्वात आहे. लॅटिन आणि कोईनी ग्रीक ह्या रोमन साम्राज्याचे आणि ग्रीक संस्कृतीच्या संपर्क भाषा होत्या. अकेडीअन (शास्त्रीय पुरातन काळादरम्यान लुप्त झाली) आणि त्यानंतर ॲरेमाईक पूर्वीच्या अनेक साम्राज्यांपासून पश्चिम आशियातील मोठ्या भागाच्या सामान्य भाषा राहिल्या.^{[१०][११]}

हिंदुस्तानी भाषा ( हिंदी - उर्दू ) ही पाकिस्तान आणि उत्तर भारताची भाषा आहे.     बऱ्याच भारतीय राज्यांनी त्रिभाषी सूत्र स्वीकारला ज्यामध्ये हिंदी भाषिक राज्यांमधील विद्यार्थ्यांना : "(अ) हिंदी (संस्कृतसह संमिश्र कोर्सचा भाग); (बी) उर्दू किंवा इतर कोणतीही आधुनिक भारतीय भाषा आणि (सी) इंग्रजी किंवा इतर कोणतीही आधुनिक युरोपियन भाषा. " शिकवल्या जातात हिंदीविरहित राज्यांमधील क्रमवारी अशी आहे: "(अ) प्रादेशिक भाषा; (बी) हिंदी; आणि (ड) इंग्रजी किंवा इतर कोणतीही आधुनिक युरोपियन भाषा. " ^[१२] ईशान्य भारतातील भाषिकदृष्ट्या वैविध्यपूर्ण राज्य असलेल्या अरुणाचल प्रदेशातील स्थानिकांसाठी हिंदी ही संपर्क भाषा म्हणून उद्भवली आहे.^{[१३][१४]} असा अंदाज आहे की राज्यातील ९० टक्के भारतीय लोक हिंदी जाणतात.^[१५]

इंडोनेशियन - जी रियाऊमध्ये बोलल्या जाणाऱ्या मलयी भाषेच्या प्रकारापासून उद्भुत झाली आहे - ही इंडोनेशियातील अधिकृत भाषा आणि एक संपर्क भाषा आहे आणि जावानी भाषेचे अधिक मूळ भाषिक असूनही मलेशिया, सिंगापूर आणि ब्रुनेईसह मलय जगात मोठ्या प्रमाणात वापरली जाते. इंडोनेशियन इंडोनेशियाची ही एकमेव अधिकृत भाषा आहे आणि देशभरात बोलली जाते.

अरबी भाषेचा प्रभाव असलेल्या आफ्रिकेच्या पूर्वेकडील किनाऱ्यावर बांटू भाषिक आदिवासींच्या अनेक गटांमध्ये स्वाहिली संपर्क भाषा म्हणून विकसित झाली.^[१६] स्वाहिली भाषेत लिहिण्याची सर्वात आधीची उदाहरणे १७११ची आहेत.^[१७] १९व्या शतकाच्या सुरुवातीस संपर्क भाषा म्हणून स्वाहिली अरबी हस्तिदंत आणि गुलाम व्यापाऱ्यांमध्ये भूवेष्टि प्रदेशांध्ये पसरली. अखेरीस त्या भागात वसाहतीच्या काळात युरोपियन लोकांनीहीहि भाषा अंगीकृत केली घेतले. जर्मन वसाहतकर्त्यांनी जर्मन पूर्व आफ्रिकेतील (जे नंतर टांगानिका झाले) प्रशासनाची भाषा म्हणून स्वाहिलीचा वापर केला, आणि आता स्वतंत्र टांझानिया मध्ये स्वाहिलीला राष्ट्रीय भाषा म्हणून वापराच्या निर्णयावर या धोरणाचा परिणाम होता.

युरोपियन संघात संपर्क भाषा म्हणून इंग्रजी वापरल्यामुळे संशोधकांनी इंग्रजीची नवीन बोली (युरो इंग्लिश) अस्तित्वात आली आहे की नाही याची तपासणी केली आहे.^[१८]

जेव्हा युनायटेड किंग्डम वसाहतवादी शक्ती बनली, तेव्हाइंग्रजी भाषेने ब्रिटिश साम्राज्याच्या वसाहतींचा संपर्क भाषा म्हणून काम केले. वसाहतीनंतरच्या काळात, नव्याने तयार झालेल्या अनेक एतद्देशीय भाषा असलेल्या काही राष्ट्रांमध्ये इंग्रजीचा त्यांची अधिकृत भाषा म्हणून वापर सुरू ठेवण्याचे धोरण स्वीकारले गेले.

बहुतेक पाश्चात्य आणि मध्य आफ्रिकी देशांमध्ये फ्रेंच अद्याप एक संपर्क भाषा आहे आणि अनेक देशांची अधिकृत भाषा आहे. हे फ्रेंच आणि बेल्जियन वसाहतवादाचे अवशेष आहेत. हे आफ्रिकी आणि इतर देश फ्रँकोफोनीचे सदस्य आहेत.

मध्य आशिया आणि कॉकेशस, रशियन साम्राज्य आणि सोव्हिएत युनियनचा पूर्वीचा भाग आणि मध्य आणि पूर्वेकडील युरोपमधील बऱ्याच भागांमध्ये रशियन भाषा व्यापकपणे वापरली आणि समजले जातो. ही स्वतंत्र राज्यांच्या राष्ट्रसंघाची अधिकृत भाषा राहिली आहे. संयुक्त राष्ट्रांच्या सहा अधिकृत भाषांपैकी रशियन ही एक भाषा आहे.^[१९]

फारसी, एक ईराणी भाषा, इराण, अफगाणिस्तान ( दारी ) आणि ताजिकिस्तान ( ताजिक ) मध्ये अधिकृत भाषा आहे.ही भाषा इराण आणि अफगाणिस्तान या दोन्ही देशांमध्ये आणि या देशांमधल्या विविध वंशीय गटांदरम्यान संपर्क भाषा म्हणून काम करते. दक्षिण आशियात फारसी भाषा, ब्रिटिशांनी भारतीय उपखंडावर वसाहत करण्यापूर्वी, या भागाची संपर्क भाषा आणि उत्तर भारत आणि पाकिस्तानमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरली जाणारी अधिकृत भाषा होती.

प्राचीन सलावोनिक, एक पूर्व दक्षिण स्लाव्हिक भाषा, ही पहिली स्लाव्हिक साहित्यिक भाषा आहे. ९व्या आणि ११व्या शतकादरम्यान तो भाषा प्रामुख्याने आग्नेय आणि पूर्व युरोप मधील स्लाव्हिक राज्यांमध्ये धर्म संस्था, संस्कृती, साहित्य, शिक्षण आणि कौशल्य या साठी वापरीत असलेली संपर्क भाषा होती.^{[२०][२१]}

हौसा भाषा सुद्धा संपर्क भाषा म्हणून देखील पाहिले जाऊ शकते कारण ही उत्तरी नायजेरिया आणि अन्य पश्चिम आफ्रिकी देशांमधील भिन्न भाषा बोलणाऱ्या लोकांमधील संप्रेषणाची भाषा आहे. 

कतारमध्ये, वैद्यकीय समुदाय प्रामुख्याने इंग्रजी मूळ भाषा नसलेल्या देशांतील कामगारांनी बनलेला आहे. वैद्यकीय पद्धती आणि रूग्णालयात, परिचारिका सामान्यत: संपर्क भाषा म्हणून इंग्रजीमध्ये इतर व्यावसायिकांशी संवाद साधतात.^[२२] या घटनेमुळे वैद्यकीय समुदायामध्ये संपर्क भाषेत संप्रेषण होत असलेल्या परिणाम आणि परवडणाऱ्या गोष्टींबद्दल संशोधन करण्यात रस निर्माण झाला आहे.

1. ^ "lingua franca – definition of lingua franca in English from the Oxford dictionary". Oxforddictionaries.com. 2015-06-21 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 18 June 2015 रोजी पाहिले.
2. ^ Viacheslav A. Chirikba, "The problem of the Caucasian Sprachbund" in Pieter Muysken, ed., From Linguistic Areas to Areal Linguistics, 2008, p. 31. आयएसबीएन 90-272-3100-1
3. ^ Nye, Mary Jo (2016). "Speaking in Tongues: Science's centuries-long hunt for a common language". Distillations. 2 (1): 40–43. 20 March 2018 रोजी पाहिले.
4. ^ Gordin, Michael D. (2015). Scientific Babel: How Science Was Done Before and After Global English. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. ISBN 9780226000299.
5. ^ Romaine, Suzanne (1988). Pidgin and Creole Languages. Longman.
6. ^ LINGUA FRANCA:CHIMERA OR REALITY? (PDF). 2010. ISBN 9789279189876. 2020-02-27 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2021-04-20 रोजी पाहिले.
7. ^ Intro Sociolinguistics Archived 2018-05-22 at the Wayback Machine. – Pidgin and Creole Languages: Origins and Relationships – Notes for LG102, – University of Essex, Prof. Peter L. Patrick – Week 11, Autumn term.
8. ^ "The Difference Between Lingua Franca, Pidgin, and Creole Languages". Teacher Finder. 29 April 2019 रोजी पाहिले.
9. ^ Directorate-General for Translation, European Commission (2011). "Studies on translation and multilingualism" (PDF). Europa (web portal). pp. 8, 22–23. 2012-11-15 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. Up to now [constructed languages] have all proved transient and none has actually achieved the status of lingua franca with a large community of fluent speakers.
10. ^ Ostler, 2005 pp. 38–40
11. ^ Ostler, 2010 pp. 163–167
12. ^ "Three Language Formula". Government of India Ministry of Human Resource Development Department of Education. 22 February 2012 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 16 May 2016 रोजी पाहिले.
13. ^ Chandra, Abhimanyu (22 August 2014). "How Hindi Became the Language of Choice in Arunachal Pradesh." Scroll.in. Retrieved 12 March 2019.
14. ^ http://www.censusindia.gov.in/2011census/C-17.html
15. ^ Roychowdhury, Adrija (27 February 2018). "How Hindi Became Arunachal Pradesh's Lingua Franca." The Indian Express. Retrieved 12 March 2019.
16. ^ "Swahili language". Encyclopædia Britannica. 27 August 2014. 29 April 2019 रोजी पाहिले.
17. ^ E. A. Alpers, Ivory and Slaves in East Central Africa, London, 1975.., pp. 98–99 ; T. Vernet, "Les cités-Etats swahili et la puissance omanaise (1650–1720), Journal des Africanistes, 72(2), 2002, pp. 102–105.
18. ^ Mollin, Sandra (2005). Euro-English assessing variety status. Tübingen: Narr. ISBN 382336250X.
19. ^ "Department for General Assembly and Conference Management – What are the official languages of the United Nations?". United Nations. 12 October 2007 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 25 January 2008 रोजी पाहिले.
20. ^ Longman Pronunciation Dictionary
21. ^ English Pronouncing Dictionary
22. ^ Tweedie, Gregory; Johnson, Robert. "Listening instruction and patient safety: Exploring medical English as a lingua franca (MELF) for nursing education". 6 January 2018 रोजी पाहिले.