संगणक नेटवर्क
संगणक नेटवर्किंग संबंधित काही संज्ञांचे अर्थ समजून घेणे आवश्यक आहे.
सामान्य नेटवर्किंग टर्म
नोड - Node:
- नेटवर्क मधील प्रत्येक उपकरणाला नोड म्हणतात.
- हे नोड एखादा काँप्यूटर, लॅपटॉप, प्रिंटर किंवा इतर कोणतेही इनपुट अथवा आऊटपुट उपकरण असू शकते.[१]
होस्ट -Host:
- नेटवर्क होस्ट हे नेटवर्कला जोडलेले एक काँप्यूटर किंवा इतर उपकरण असते.
- नेटवर्क होस्ट नेटवर्कमधील वापरकर्त्यांना किंवा इतर नोड्सना रिसोर्सेस, सर्व्हिसेस आणि ॲप्लकेशन्स पुरवितात.
नेटवर्क इंटरफेस कार्ड - Network Interface Card (NIC):
नेटवर्क इंटरफेस कार्ड काँप्यूटरमध्ये इन्स्टॉल केलेले एक सर्किट बोर्ड किंवा कार्ड असते.
नेटवर्क ऑपरेटिंग सिस्टिम Network operating system (NOS):
- ही ऑपरेटिंग सिस्टिम नेटवर्कमधील सर्व कॉम्प्यूटर्सचे कार्य सांभाळते.
- हिची रचना सर्व्हरवर चालविण्यासाठी बनवली गेली आहे आणि सर्व्हरला डेटा मॅनेज करणे, यूझर, ग्रुप, सिक्युरिटी, ॲप्लिकेशन आणि इतर नेटवर्कचे कार्य व्यवस्थापित करण्यासाठी सक्षम करते.[२]
लोकल एरिया नेटवर्क LAN (Local Area Network):
- लोकल एरिया नेटवर्क (लॅन) हे काँप्यूटर नेटवर्क मीडिया वापरून, घर, शाळा, संगणक प्रयोगशाळा, किंवा एखाद्या इमारतीतील कार्यालय अशा मर्यादित परिसरातील काँप्यूटरला इंटरकनेक्ट करते.
वाईड एरिया नेटवर्क (वॅन)- WAN (Wide Area Network):
- वाईड एरिया नेटवर्क (वॅन) मध्ये व्यापक क्षेत्र समाविष्ट केलेले असते, जसे महानगर प्रदेश, राष्ट्रीय किंवा आंतरराष्ट्रीय सीमा ओलांडणारे कोणतेही दूरसंचार नेटवर्क. हे भाड्याच्या दूरसंचार लाइन्सचा वापर करतात.
प्रोटोकॉल -Protocol:
प्रोटोकॉल हा नेटवर्कमधील उपकरणे एकमेकांशी ज्या प्रकारे संवाद साधतील त्याचे नियम व मानदंड यांचा संच आहे.
इंटरनेट प्रोटोकॉल- IP (Internet Protocol):
- इंटरनेट प्रोटोकॉल हा इंटरनेट प्रोटोकॉल सूटमधील एक प्रमुख प्रोटोकॉल आहे. तो नेटवर्कच्या सीमा ओलांडून डाटा रिले करण्यासाठी वापरला जातो.
- याचे राऊटिंग फंक्शन इंटरनेटवर्किंगला सक्षम करते आणि इंटरनेटची स्थापना करते.
ट्रान्समिशन कंट्रोल प्रोटोकॉल- TCP (Transmission Control Protocol):
- ट्रान्समिशन कंट्रोल प्रोटोकॉल हा नेटवर्क कम्युनिकेशन प्रोटोकॉल आहे. तो इंटरनेटवर डाटा पॅकेट पाठवतो.
- टीसीपी हा ओएसआय लेअरमधील ट्रान्सपोर्ट लेअर प्रोटोकॉल आहे.
फाईल ट्रान्सफर प्रोटोकॉल - FTP (File Transfer Protocol):
फाईल ट्रान्सफर प्रोटोकॉल (FTP) हा स्टँडर्ड नेटवर्क प्रोटोकॉल आहे. तो काँप्यूटरमधील फाईल, टीसीपी बेस्ड नेटवर्कमधील (उदा० इंटरनेटमधील) एका होस्टकडून दुसऱ्या होस्टकडे पाठवतो.
11) डोमेन नेम सिस्टीम -DNS (Domain Name System):
- डोमेन नेम सिस्टिम ही इंटरनेटला किंवा खाजगी नेटवर्कला जोडलेल्या काँप्यूटर, सर्व्हिस किंवा इतर संसाधनासाठी वापरली जाणारी नामांकन सिस्टिम आहे.
- डीएनएस ही इंटरनेट डोमेन आणि होस्टनेमला त्यांच्या आयपीमध्ये अनुवादित करते.
- डीएनएस ही वेब ब्राऊझरमध्ये टाईप केलेल्या नावाला ती साईट होस्ट करत असलेला वेब सर्व्हरच्या आयपी ॲड्रेसमध्ये आपोआप रूपांतरित करते.
- डोमेन नेम सिस्टिमच्या मदतीने google वर वेबसाईट दर्शवण्यासाठी ती वेबसाईट होस्ट केलेली असणे गरजेचे आहे.जर वेबसाईट होस्ट केलेली नसेल तर सबंधित वेबसाईट मध्ये आपल्याला कोणतीही माहिती दिसणार नाही.
कॉम्प्यूटर नेटवर्क
- काँप्यूटर नेटवर्क म्हणजे संसाधने शेअरिंग करण्याच्या हेतूने एकत्र जोडलेले काँप्यूटर आणि काँप्यूटरसंबंधित उपकरणे यांचा संच.
- काँप्यूटर नेटवर्कमधील मीडिया हा वायर्ड किंवा वायरलेस असू शकतो.
नेटवर्किंग फायदे
- वापरकर्ते नेटवर्कच्या इतर वापरकर्त्यांसह संप्रेषण (ईमेल पाठवणे, गप्पा करणे, संदेश पाठवणे) करू शकतात.
- विविध प्रकारची कामे करण्यासाठी नेटवर्कशी वेगवेगळ्या प्रकारचे संगणक जोडले जाऊ शकतात.
- नेटवर्कवर वापरकर्त्यांना जोडणे केवळ एकट्या यंत्रापेक्षा सोपे होऊ शकते. नवीन वापरकर्त्यासाठी आवश्यक परवानग्या आणि प्रवेश अधिकारांसह सर्व्हरवर खाते तयार केले जाऊ शकते.
- नवीन उपकरणे नेटवर्कशी जोडली जाऊ शकतात आणि नेटवर्कपासून डिस्क प्रतिमेची प्रतिलिपी केली जाऊ शकते. ती आधीच तयार केलेले सर्व सेटिंग्ज योग्य आहेत याची खात्री करते.
- डेटा समाईक केला जाऊ शकतो, ह्यामुळे कदाचित डेटा दुप्पट होणे टाळू शकते.
- वापरकर्त्यांना नेटवर्कवरील हार्ड ड्राईव्हवरील प्रवेश किंवा थेट सर्व्हरशी कनेक्ट केले जाऊ शकते.
- संसाधने (प्रिंटर, स्कॅनर) नेटवर्कवर समाईक केले जाऊ शकतात.
- यामुळे एखाद्या यंत्रातील आवश्यक अशा साधनांची संख्या कमी होते.
- बॅक-अप आणि व्हायरस-चेकिंगसारख्या नियमित देखरेखीच्या कामांना वापरकर्त्यांच्या हातून बाहेर काढता येते.
- संपूर्ण सर्व्हरवरून हे कार्यप्रदर्शन करून, प्रशासक असे कार्य पूर्ण केल्याचे सुनिश्चित करू शकतात.
- एकापेक्षा जास्त प्रतींची गरज कमी करून ॲप्लिकेशन्स सर्व्हरवर साठवून ठेवता येऊ शकतात.[३]
नेटवर्कचे वर्गीकरण: Types of Networks:
साधारणपणे नेटवर्कचे वर्गीकरण त्यांच्या भौगोलिक व्याप्तीवरून होते -
1) लोकल एरिया नेटवर्क - LAN (Local Area Network):
- लोकल एरिया नेटवर्क (लॅन) हे घर, शाळा, प्रयोगशाळा, किंवा एकाच इमारतीतील कार्यालय अशा मर्यादित परिसरातील काँप्यूटर नेटवर्क आहे.
- लॅन हा अंतिम वापरकर्त्यांच्या दरम्यान संसाधने शेअर करण्याचा एक उपयुक्त मार्ग आहे.
- प्रिंटर, फाईल सर्व्हर, स्कॅनर आणि इंटरनेटसारखी संसाधने काँप्यूटरवर शेअर करणे अधिक सोपे आहे.
- लॅन हे वायर्ड किंवा वायरलेस किंवा एकाच वेळी दोन्ही फॉर्ममध्ये असू शकते.
- ईथरनेट हे सर्वात लोकप्रिय लोकल एरिया नेटवर्किंग प्रोटोकॉल आहे.
2) मेट्रोपॉलीटन एरिया नेटवर्क - MAN (Metropolitan Area Network):
- मेट्रोपॉलिटन एरिया नेटवर्क (मॅन)चे क्षेत्र लॅनपेक्षा मोठे असते, हे एखादे मोठे कॅम्पस किंवा शहरासाठी मर्यादित असू शकते.
- मोठ्या संस्थेंकडून एकाच शहरातील अनेक ऑफिसेस कनेक्ट करण्यासाठी याचा वापर केला जातो.
- मेट्रोपॉलिटन एरिया नेटवर्क हे अनेक लॅन्सना फायबर-ऑप्टिकल केबलने एकत्र जोडते आणि इंटरनेट सर्व्हिस प्रोव्हायडर (आयएसपी) प्रमाणे सेवा पुरविते.
3) वाइड एरिया नेटवर्क- WAN (Wide Area Network):
- वाइड एरिया नेटवर्क (वॅन) मध्ये व्यापक क्षेत्र समाविष्ट असते.
- हे नेटवर्क टेलिफोन प्रणाली, फायबर-ऑप्टिकल केबल्स, उपग्रह किंवा लीज्ड लाईन वापरून महानगर प्रदेश, राष्ट्रीय किंवा आंतरराष्ट्रीय सीमा ओलांडणारे कोणतेही दूरसंचार नेटवर्क, यांना कनेक्टिव्हिटी देतात. इंटरनेट हे जगात सर्वात मोठे वॅन आहे.
संगणक नेटवर्क टोपोलॉजी (काँप्यूटर नेटवर्क टोपॉलॉजी)
- नेटवर्क टोपोलॉजी हे नेटवर्कच्या व्यवस्थेचे वर्णन आहे, जोडणीच्या ओळींतून विविध नोड्स (प्रेषक आणि प्राप्तकर्ता) जोडणे.
- नेटवर्क टोपॉलॉजी ही एक काँप्यूटर नेटवर्कमधील विविध घटकांची (लिंक, नोड, इत्यादी) रचना आहे.
संगणक नेटवर्क टोपोलॉजीचे (नेटवर्क टोपॉलॉजीचे) खालील मूलभूत प्रकार आहेत:
1) पॉइंट-टू-पॉईंट (Point-to-point):
- पॉईंट-टू-पॉईंट (PTP) टोपॉलॉजी ही एकच केबलचा वापर करून दोन नोड्ज थेट कनेक्ट करते.
- मोडेमद्वारा दोन काँप्यूटर्समधील कम्युनिकेशन हे पॉइंट-टू-पॉईंट टोपॉलॉजीचे उत्तम उदाहरण आहे.
2) बस टोपॉलॉजी (Bus Topology):
बस टोपॉलॉजी हे लहान ऑर्गनायझेशनद्वारा वापरले जाणारे सर्वात स्वस्त नेटवर्क आहे. बस टोपॉलॉजीमध्ये प्रत्येक नोड हा थेट केबलने जोडलेला असतो.
फायदे (Advantages)-
- बस टोपॉलॉजी कमी खर्चिक आहे.
- याचा वापर करणे आणि ती समजून घेणे सोपे आहे.
- यात एक काँप्यूटर किंवा तत्सम डिव्हाईस कनेक्ट करणे सोपे असते.
- या नेटवर्कचा विस्तार करणे सोपे आहे.
तोटे (Disadvantages)-
- खूप जास्त मोठे नेटवर्क असेल तर बस टोपॉलॉजी खूप स्लो होते.
- मुख्य केबल ब्रेक झाली तर संपूर्ण नेटवर्क बंद होते.
3) स्टार नेटवर्क (Star Topology):
- स्टार नेटवर्कमध्ये सर्व नोड्ज हे एका केंद्रीय उपकरणाला जोडलेले असतात. हे उपकरण एखादा होस्ट, हब, राऊटर किंवा स्विच असू शकते.
- हे केंद्रीय उपकरण सर्व्हरचे काम करते तर इतर नोड्ज हे क्लायंटचे काम करतात.
- यातील सर्व संवाद हा केंद्रीय उपकरणातून होतो.
- स्टार नेटवर्कमध्ये उपकरणे बहुधा अनशील्ड ट्विस्टेड पेअर्ड (UTP) केबलने जोडलेली असतात.
फायदे (Advantages)-
- बस नेटवर्कच्या विपरीत, स्टार नेटवर्कमध्ये एखादा नोड किंवा केबल अपयशी झाल्यास संपूर्ण नेटवर्कवर परिणाम होत नाही.
- नेटवर्कमध्ये दुसरे वर्क स्टेशन जोडणे सोपे आहे.
- केंद्रीय नेटवर्किंग उपकरणाचा वापर केल्याने खर्च कमी होतो.
तोटे (Disadvantages)-
- केंद्रीय उपकरण अपयशी झाल्यास संपूर्ण नेटवर्कवर त्याचा परिणाम होतो.
4) रिंग बस टोपॉलॉजी (Ring Topology):
- रिंग बस टोपॉलॉजीमध्ये प्रत्येक नोड हा इतर दोन नोड्जना जोडलेला असतो आणि अशा प्रकारे एक सर्क्युलर नेटवर्क तयार होते.
- यातील नोड हा, जोपर्यंत पॅकेट त्याच्या अंतिम गंतव्य स्थानापर्यंत पोहचत नाही तोपर्यंत त्याला एकाच दिशेने पाठवितो.
फायदे (Advantages)-
- हा क्षमतेपेक्षा जास्त काम करू शकतो, पण असे झाल्यास याचा वेग मंदावतो.
- सेंट्रल होस्टचा वापर केल्याने खर्च कमी होतो.
तोटे (Disadvantages)-
- यातील कोणत्याही नोडचे अपयश हे संपूर्ण नेटवर्क प्रभावित करते.
- एखादा नोड काढण्यासाठी किंवा जोडण्यासाठी संपूर्ण नेटवर्क बंद करावे लागते.
5) मॅश पॅकेट (Mesh Topology):
- मॅश टोपोलॉजी ही अशा नेटवर्क टोपोलॉजीचा वापर करते, की जीत प्रत्येक नोड (ज्यांना मॅश नोड म्हणतात) हा नेटवर्कमध्ये डाटा ईले करतो.
- या प्रकारात होस्ट हा दुसऱ्या एका किंवा अनेक होस्ट्सना जोडलेला असू शकतो.
- या टोपॉलॉजीतले सर्व नोड्ज नेटवर्कमध्ये डेटा वितरणासाठी सहकार्य करतात.[४] and DHCP to ensure that the equipment on the network has a valid IP address.[५]
फायदे (Advantages)- मेश टोपॉलॉजीच मुख्य फायदा म्हणजे जरी एखादी केबल जरी ब्रेक झाली तरी यातील ट्रॅफिक दुसऱ्या मार्गाने केला जाऊ शकतो.. तोटे (Disadvantages)-
- यात अनेक पाथवेंचा वापर असल्याने याला अतिरिक्त केबलिंग आणि नेटवर्क इंटरफेसची आवश्यकता भासते.
- हा मॅनेज करणे फार कठीण आहे.[४] and DHCP to ensure that the equipment on the network has a valid IP address.[६]
6) ट्री पॅकेट (Tree Topology):
यालाच हायरार्किकल असे म्हणतात.
- ट्री टोपॉलॉजी मूलतः बस टोपॉलॉजी आणि स्टार टोपॉलॉजी यांचा मिलाप आहे.
- ही टोपॉलॉजी नेटवर्कला अनेक लेव्हल्स/लेयर्समध्ये विभाजित करते.
- यात रूट नोड, इंटमीजिएट नोड आणि अल्टिमेट नोड यांचा समावेश असतो.
- ही संरचना हायरार्किकल प्रकारात असते आणि आणि कोणत्याही इंटरमीजिएट नोडला कितीही नोड्ज कनेक्ट असू शकतात.
- या नेटवर्कचे उत्तम उदाहरण म्हणजे केबल टीव्ही तंत्रज्ञान.
- इतर उदाहरणे म्हणजे डायनामिक ट्री वर आधारित लष्करी, खाणकाम आणि अन्य मोबाईल ॲप्लिकेशन्स..[७]
फायदे (Advantages)-
- यातील सेकंडरी नोड्ज हे सेंट्रल नोडला अधिक उपकरणे जोडण्याची परवानगी देतात..
- उपकरणांशी पॉईंट टू पॉईंट कनेक्शन.
- नेटवर्कचे विविध स्तर मॅनेज करायला सोपे आहेत, आणि म्हणून दोष ओळखणे अधिक सोपे होते.
तोटे (Disadvantages)-
- जेव्हा नेटवर्क खूप मोठे असते, तेव्हा नेटवर्कचा मेंटेनन्स एक समस्या होऊ शकते.
- ट्री टोपॉलॉजी ही अनेक बस टोपॉलॉजी मिळून बनते, त्यामुळे जेव्हा याचा आधारस्तंभ बाधित होतो, तेव्हा पूर्ण नेटवर्क बाधित होते.[७]
7) हायब्रिड टोपॉलॉजी (Hybrid Topology):
- हायब्रिड टोपॉलॉजी हे दोन किंवा अधिक बेसिक टोपॉलॉजीचे इंटरकनेक्शन आहे, ज्यातील प्रत्येकजण नेटवर्कमध्ये भाग घेतो, परिणामी ही कोणतीही मानक टोपॉलॉजी प्रदर्शित करीत नाही.
- इंटरनेट हे हायब्रिड टोपॉलॉजीचे सर्वात उत्तम उदाहरण आहे.
फायदे (Advantages)-
- शोधताना चुका शोधणे आणि समस्या निवारण करणे सोपे आहे.
- प्रभावी आहे.
- आकार म्हणून स्केलेबल सहज वाढवता येऊ शकते.
- लवचिकता आहे.
तोटे (Disadvantages)-
- मोठे नेटवर्क बनविताना फार गुंतागुंतीचेहोते.
- हा नेटवर्क बनविताना फार महाग पडतो.
संदर्भ
- ^ Computer network definition, 2012-01-21 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित, 2011-11-12 रोजी पाहिले
- ^ साचा:IETF RFC, "BGP/MPLS VPNs", E. Rosen; Y. Rekhter (March 1999)
- ^ Pelkey, James L. (2007). "Yogen Dalal". Entrepreneurial Capitalism and Innovation: A History of Computer Communications, 1968-1988. 2019-09-05 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 5 September 2019 रोजी पाहिले.
- ^ a b साचा:IETF RFC, "Domain names – Implementation and Specification", P. Mockapetris (November 1987)
- ^ Peterson, L.L.; Davie, B.S. (2011). Computer Networks: A Systems Approach (5th ed.). Elsevier. p. 372. ISBN 978-0-1238-5060-7.
- ^ Peterson, L.L.; Davie, B.S. (2011). Computer Networks: A Systems Approach (5th ed.). Elsevier. p. 372. ISBN 978-0-1238-5060-7.
- ^ a b Pelkey, James L. (2007). "6.9 – Metcalfe Joins the Systems Development Division of Xerox 1975-1978". Entrepreneurial Capitalism and Innovation: A History of Computer Communications, 1968-1988. 2019-09-05 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 5 September 2019 रोजी पाहिले.