शिवणकाम

शिवणकाम (इंग्लिश: Sewing) दोन कापडाचे तुकडे सुई व दोऱ्याच्या साहाय्याने एकमेकांना जोडणे ही शिवणकामाची ढोबळ व्याख्या आहे. शिवणकाम करणाऱ्या व्यक्तीस शिंपी म्हणतात.

शिवणकाम हाताने अथवा यंत्राच्या साहाय्याने करता येते. हाताने केलेल्या शिवणकामाच्या तुलनेत यंत्राचा वापर करून केलेले शिवणकाम हे कमी वेळात व अधिक सफाईदार होते म्हणून शिवणयंत्राचाच वापर केला जातो. मात्र लहान-सहान शिवणकामासाठी आजही हाताने केलेल्या शिवणकामावर भर दिला जातो. हाताने केलेल्या शिवणकामास हातशिलाई असे म्हणले जाते. हातशिलाईमधे धावदोरा हा प्रमुख टाका म्हणून वापरला जातो. शिवणकामाचे रीतसर शिक्षण घेताना सरावासाठी आधी हातशिलाई शिकवली जाते व अशा शिक्षित व्यक्तीस शिलाईयंत्राचा सराव करण्यास दिला जातो.

केवळ कपडे शिवण्याकरता नव्हे, तर चामड्याचे दोन तुकडे शिवण्याकरता देखील शिवणकाम करतात.

एखाद्या व्यक्तीचे कपडे शिवण्यापूर्वी,त्या व्यक्तीची मापे घेतल्या जातात.त्यात उंची,घेर,बाही लांबी आदींचा समावेश असतो.ती मापे नोंदविल्या जातात.नंतर त्यानुसार कापड बेतल्या जाते.

एका मोठ्या टेबलावर किंवा सपाट जागी कापड अंथरल्या जाते.त्यावर उंची,घेर आदी मापे उतरवून व शिलाई माया(मार्जिन) आदी गोष्टी जोडुन ते कापड मग कापल्या जाते.कापडाचे बेतण्यावर व कापण्यावरच कपड्याचा आकार ठरतो. एकदा कापलेले कापड मग जोडता येत नाही.म्हणून कापद वेतणे हा शिलाईचा महत्त्वाचा टप्पा आहे.कापतांना कापडाची घडी असल्यास ते सरकु नये म्हणून त्यास टाचण्या लावण्याची पद्धत आहे.

शिलाई यंत्रावर शिवण करणे हे जिकरीचे व कौशल्याचे काम आहे. ते सरावानेच जमते.शिलाई सुरू करण्यापूर्वी जे कापड शिवायचे आहे त्याचे अनुरूप धाग्याची निवड(मॅचिंग) करून घेणे जरुरी आहे. कापड शिवल्यानंतर शिवण दिसायला नको अशी समजूत असते.शिलाई दरम्यान शिवणयंत्राने घालण्यात येणाऱ्या टाक्यास 'टीप' असे म्हणतात.ती टीपही कापडास बघून योग्य हवी.जास्त लांब टीप उसवण्याची भिती असते तर खूप आखूड टीपने त्या ठिकाणुन कापड (सुईने जवळजवळ छिद्रे पडल्याने) लवकर फाटण्याची शक्यता असते

शिवणकामास लागणारी साधने

• १) खडू (चॉक) - कपड्यावर मापांची मार्किंग साठी याचा उपयोग केला जातो.हा वेगवेगळ्या रंगात मिळतो.
• २) कापड बेतण्यासाठी टेबल

• अ - फ्रेंच कर्व्ह: वहीवर आकृती काढताना याचा उपयोग करतात. सरळ रेषा पट्टीच्या सहाय्याने काढाव्या व गोलाकार काढताना याचा उपयोग करावा. हे लाकडाचे किंवा प्लास्टिकचे असते.
• ब - आकृती काढून झाल्यावर तशीच दुसरी आकृती काढायची असल्यास पहिली आकृती त्यावर ठेवून चिरणी (व्हील) फिरवल्या प्रमाणे ट्रेसिंग व्हील आकृतीच्या कडेने फिरवावे. म्हणजे खाली तशाच आकृतीच्या खुणा उमटतील.

• ३) मोठी स्केल [एल (L) या अक्षराच्या आकाराची] - आकृती काढण्यासाठी पट्टीचा वापर करावा. शक्यतो पट्टी लाकडी असावी म्हणजे तिचा वापर कापडावर मापे घ्यायला उपयोगी पडतो.
• ४) टाचण्या - कापड कापताना ते सरकू नये म्हणून टाचण्यानचा उपयोग करतात
• ५) कापडाचे अनुरूप दोरा - शिवताना ज्या प्रकारचा कपडा घेतला असेल त्याला योग्य असाच दोरा वापरावा .कपडा रंगीत असल्यास त्यासाठी वापरणारा दोरा त्या कापडापेक्षा किंचित गडद रंगाचा असावा.
• ६) लांब पात्याची कात्री
• ७) शिलाईयंत्र
• ८) कापडाची जाडी बघून त्यानूसार मशीनची सुई

अ. मशीनची सुई – मशीनची नं.९ची सूई बारीक असते व नं.१४ची जाड असते.

ब. हातसुई – हातसुयांचे वेगवेगळे नंबर असतात.

• ९) बटणे
• १०) इस्त्री - ही लोखंडी व इलेक्ट्रिक असते. परंतु आजकाल इलेक्ट्रिक इस्त्रीचा वापर जास्त प्रमाणात केला जातो.कोणताही कपडा शिवण्याआधी त्याला इस्त्री करून घ्यावी. कापडला कॅनवास चिटकवन्यासाठी इस्त्रीचा वापर केला जातो.

आकृती टेबल:- कपाळ बेतण्यापुर्वी या आकृती- टेबल्यावर वारंवार आकृत्या काढाव्या. म्हणजे चांगल्या वळणदार आकृत्या काढण्यास मदत होते. यावर बनातींचे कापड ठेवावे. व त्यावर आकृत्या काढाव्या. आकृत्या काढण्यापूर्वी (टेलर्स) चाक व्यवस्थित तासावा.म्हणजे आकृतींच्या रेषा चांगल्या बारीक येतीलं आपणांस सोइस्कर एवढ्या उंचीचें टेबल असावे. टेबलाची लांबी – रुंदी अंदाजे ८३ १/२ cm * १३७ ( २ ३/४ * ४ १/२ ) असावी.

बनत:- लोकरीचे गरम कापड.याचा आकृती काढण्यासाठी  करतात; रंग काळा असावा. जमीन अथवा टेबल यासारख्या सपाट पातळीवर  हे अंथरावे. जमीन अथवा टेबलाची पातळी खडबडीत असल्यस आकृत्या चांगल्या येणार नाहींत. कापडाच्या  कडेने पायपिन लावावी; अथवा हे कापड  टेबलावर कायांचे लावून टाकलेले असावे . त्या टेबलाचा उपयोग आकृत्या काढण्यासाठींच करतात.

टॅकिंग (Tacking)

सर्वसाधारणपणे हा प्रथम शिकवावयाचा टाका आहे. कपडा शिवण्यास घेतला म्हणजे प्रथम याचा उपयोग करतात.टाका घालतेवेळी सुई सरळ ठेवून कपड्यावरील टाका मोठा व दोन टाक्यामधील कापडाचे अंतर त्यापेक्षा कमी अशा रीतीने घालावा.पक्की शिवण घालीपर्यंत अथवा मशीन मारीपर्यंत घालावयाचा असा हा तात्पुरता टाका आहे.. परंतु केवळ हा तात्पुरता टाका आहे म्हणून तो घालताना दुर्लक्ष करू नये.कारण कोणताही कपडा संपूर्ण झाला म्हणजे त्याची सुबकता आणि सौंदर्य ही बऱ्याच अंशी प्रथम काळजीपूर्वक घालण्यात आलेल्या टॅकिंगवर अवलंबून असते.काम संपल्यावर टॅकिंगचा दोरा काढून टाकताना तो सहज काढता यावा यासाठी मुद्दाम कच्चा दोरा वापरावा. टाक्यांची लांबी ही तो टाका जेथे घालावयाचा असेल त्यावर अवलंबून असते.

हेमिंग्.तुरपाई.(Hemming)

हा साध्या टाक्यांतला एक प्रकार.हा व्यवस्थित घातला तर कपड्याच्या आकर्षकतेत विशेष भर पडते. टाक्यांची दिशा सारख्या प्रमाणात तिरकस असावी व टाके आकाराने सारखे असावेत.हा टाका अतिशय उपयुक्त आहे.यांचा उपयोग कपड्याच्या हातावर ,गळ्यावर व खालील घेरावर विशेष केला जातो.कारण हा बळकट टाका आहे.टाका दोन्ही बाजूंनी सफाईदार असावा.