शांती देवी

शांती देवी
आयुष्य
जन्म	४ मार्च १९५६
जन्म स्थान	मधुबनी, बिहार , भारत
व्यक्तिगत माहिती
नागरिकत्व	भारतीय
देश	भारत
गौरव
पुरस्कार	पद्मश्री पुरस्कार

शांती देवी ( मधुबनी, बिहार, भारत ) या मधुबनी कलाकार आहेत. मधुबनी कला आणि गोदना कला च्या माध्यमातून केलेल्या कार्याबद्दल भारत सरकारचा श्रीमती शांती देवी यांना २०२४ सालचा पद्मश्री पुरस्कार मिळाला आहे.^[१]

श्रीमती शांती देवी यांचा जन्म ४ मार्च १९५६ रोजी मधुबनी च्या राहिका ब्लॉकमधील सीमा गावात रामचंद्र पासवान आणि कौशल्या देवी यांच्या पोटी झाला. रामचंद्र पासवान यांचे निधन झाले तेव्हा शांती देवी अवघ्या चार वर्षांच्या होत्या. शांती देवी आणि तिचा भाऊ अतिशय कठीण परिस्थितीत वाढले. सर्व सामाजिक अडथळे आणि प्रतिकारांना न जुमानता अभ्यासाची आवड असलेल्या श्रीमती शांती देवी यांनी दहावीपर्यंत शिक्षण घेतले आणि वयाच्या पंधराव्या वर्षी त्यांचा लहेरियागंज येथील शिवन पासवान यांच्याशी विवाह झाला.^[२] सासरचे कुटुंबही फारसे संपन्न नव्हते. लढाऊ स्वभावाच्या शांतीदेवींनी नंतर परिस्थितीशी लढा देत शाळेत शिकवायला सुरुवात केली, पण जातीभेद आणि विरोधामुळे ते कामही वाया गेले. हाच तो काळ होता जेव्हा लहरियागंजला लागून असलेले जितवारपूर हे गाव मिथिला कलेचे केंद्र म्हणून उदयास येत होते आणि जिथे दलित समाज चित्रकलेतही स्वतःला प्रस्थापित करत होता.^[३]

१९६० आणि ७० च्या दशकात, यमुना देवी आणि चानो देवी या सहकलाकारांसह, भारतातील मधुबनी कला आणि गोदना कला शैलीतील काही सर्वात उल्लेखनीय अग्रदूत आणि नवकल्पक होत्या. चानो देवी यांच्या प्रेरणेने शिवन पासवान आणि शांती देवी या दोघांनीही गोदना पेंटिंग बनवण्यास सुरुवात केली. रौदी पासवान यांनी यात महत्त्वाची भूमिका बजावली होती, ज्याने त्या दोघांची ओळख त्याच जायदा नटिनशी करून दिली, ज्याने चानो देवीला गोदना काढायला शिकवले होते. गोदना पेंटिंगपासून पुढे जाताना, त्यांनी गोदना आर्टच्या केंद्रस्थानी स्थापित राजा सलहेस यांच्यासोबत मिथिला चित्रकलेचे पारंपारिक विषय आणि त्यांच्या प्रतीकांचे चित्रण करण्याचा प्रयोग सुरू केला.^[४] नकळतपणे केलेल्या या प्रयोगांमुळे साहजिकच शांतीदेवींच्या चित्रांना व्यावसायिक यश मिळू लागले. १९७७ मध्ये तिला पटना येथे उपेंद्र महारथी भेटले तेव्हा महारथींनी त्यांना त्यांची चित्रे बाजारात विकण्याची प्रेरणा दिली. त्यावेळी मिथिला पेंटिंग्ज ग्रेडनुसार जास्तीत जास्त २२ रुपयांना विकल्या जात होत्या. शांतीदेवीच्या पेंटिंगने प्रभावित होऊन महारथींनी ते १५० रुपयांना विकत घेतले. याच प्रोत्साहनाने शांतीदेवींच्या चित्रकलेला पंख लागले.^[५]

भारतातील जवळपास सर्व प्रमुख कला केंद्रांमध्ये आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मोठ्या प्रमाणावर त्यांची कला प्रदर्शित झाली आहे.न्यू झीलंड^[६],डेन्मार्क, जर्मनी, मलेशिया, दुबई आणि जपानसह परदेशात त्यांनी आपल्या कलेचे प्रदर्शन केले आहे. अमेरिकेशिवाय ^[७] या सर्व देशांत त्यांच्या कलाकृतींचा संग्रह आहे.

१९७९-८० मध्ये शांती देवी यांना बिहार सरकारने मधुबनी कलेसाठी बिहार राज्य सरकारचा पुरस्काराने सन्मानित केले. शांतीदेवी यांच्या प्रयोगशीलतेचा बिहार सरकारने याआधीच गौरव केला होता, भारत सरकारनेही त्यांना १९८४ मध्ये शिल्प गुरू राष्ट्रीय पुरस्काराने सन्मानित केले होते. भारत सरकारचा श्रीमती शांती देवी आणि शिवन पासवान यांना २०२४ सालचा पद्मश्री पुरस्कार मिळाला आहे.^[८]