वीर तेजा

वीर तेजा
घोड्यावर स्वार असणारे तेजाजी
निवासस्थान	खडनाल, राजस्थान, भारत
वडील	तहर देव
आई	रामकुंवरी
या अवताराची मुख्य देवता	Hindu

वीर तेजा जी किंवा तेजाजी ही राजस्थानी लोकदेवता आहे. त्यांना शिवाच्या प्रमुख अकरा अवतारांपैकी एक अवतार मानला जातो. संपूर्ण (ग्रामीण आणि शहरी) राजस्थानमध्ये देवता म्हणून त्यांची पूजा केली जाते.^[१][२]

वीर तेजांचा जन्म १०७४ च्या सुमारास खडनाल, राजस्थान, भारत येथे झाला. त्याचे आई-वडील, रामकुंवरी आणि ताहार हे जाट जमातीचे होते.^{[३][४][५]}

११०३ मध्ये तेजा यांचा मृत्यू झाल्याची आख्यायिका आहे. कथेत असे म्हणले आहे की ते साप चावल्यामुळे मरण पावले. त्यांनी सापाला त्याची जीभ चावण्याची परवानगी दिली, तीच त्याच्या शरीराची जखम नसलेली जागा होती. बदल्यात, सापाने वचन दिले की जर त्यांनी तेजाचा आशीर्वाद मागितला तर सर्पदंशाने कोणतीही व्यक्ती किंवा प्राणी मरणार नाही.^[५]

राजस्थानातील लोक विशेषतः भाद्रपद महिन्याच्या शुक्ल दशमीला या वचनाचे आवाहन करतात, हा दिवस त्याच्या मृत्यूच्या चिन्हासाठी ठेवला जातो.^[५]

मानववंशशास्त्रज्ञ म्हणतात की तेजाजी खालील संप्रदाय हा नायक आहे ज्यामध्ये जातिव्यवस्थेच्या विरोधातील एक घटक समाविष्ट आहे.^[६]

• 
  नागौर, राजस्थानमधील खरनाल येथील तेजाचे मंदिर
• 
  पुष्कर येथील तेजाजीच्या लग्नाचे चित्रण करणारे चित्र
• 
  सुरसुरा अजमेर तेजा धाम, जिथे तेजाजी मरण पावला

• खरनाल येथील तेजाजी मंदिर - तेजाजीचा जन्म जेथे झाला
• पनेर येथील तेजाजी मंदिर - तेजाजींचे लग्न झाले होते
• श्री वीर तेजाजी समाधी स्थळ मंदिर, सुरसुरा - तेजाजींचे निर्वाण झालेले ठिकाण

सप्टेंबर २०११ मध्ये, इंडिया पोस्टने तेजाजींना चित्रित करणारे एक स्मरणीय तिकिट जारी केले.^[७]

१९८० च्या दशकात तेजाजींच्या जीवनावर आधारित वीर तेजाजी नावाचा राजस्थानी भाषेतील चित्रपट तयार करण्यात आला होता.

• मदन मीना: तेजाजी गाथा (हडोटी आणि हिंदी), कोटा हेरिटेज सोसायटी, कोटा, 2012आयएसबीएन 978-81-8465-686-2 (जागतिक मौखिक साहित्य प्रकल्प, केंब्रिज विद्यापीठ, यूके अंतर्गत प्रकाशित)