विल्यम केरी
विल्यम केरी (English:William Carey)(ऑगस्ट १७,इ.स. १७६१ – जून ९,इ.स. १८३४) हे ख्रिस्ती धर्मोपदेशक, मराठी भाषेचे व्याकरणकार आणि कोशकार, भाषांतरकार तसेच मराठी ग्रंथांचे देवनागरी लिपीतील आद्य मुद्रक म्हणून प्रसिद्ध आहेत. विल्यम कॅरी हे मराठी आणि मोडी गद्य मुद्रणाचा ओनामा करणारे पहिले इंग्रज पंडित, वनस्पतिशास्त्रज्ञ असून बहुश्रुत आणि बहुभाषी भाषांतरकार होते.[१]
विल्यम कॅरी ह्यांचे चरित्र
कॅरी यांचा जन्म इंग्लंडमध्ये नॉर्‌दॅम्प्टन परगण्यात टोस्टर(Towcester)जिल्ह्यात पॉलरस्परी(Paulerspury)या खेड्यात ऑगस्ट १७,इ.स. १७६१ रोजी झाला. त्यांचे वडील शाळामास्तर होते. गरीब परिस्थितीमुळे शालेय शिक्षण फारसे झाले नाही. वयाच्या चौदाव्या वर्षी त्यांनी एका चांभाराकडे उमेदवारी केली. त्यांनी वयाच्या सोळाव्या वर्षापासून ते अठ्ठाविसाव्या वर्षांपर्यंत चांभाराचा व्यवसाय केला. जोडे शिवीत असताना समोरच्या येशू ख्रिस्ताच्या चित्राकडे पाहून त्यांनी मिशनरी व्हावयाचे ठरवले. धंदा सोडून ते बॅप्टिस्ट पंथात दाखल झाले.
१७८३ साली बॅप्टिस्ट चर्चचे सभासदत्व स्वीकारले.[२] व जॉन थॉमस यांच्याबरोबर पहिले बॅप्टिस्ट मिशनरी म्हणून भारतात ११ नोव्हेंबर १७९३ रोजी आले. जहाजावरील प्रवासादरम्यान जॉन थॉमस यांच्याकडून त्यांनी बंगाली भाषेची तोंडओळख करून घेतली.
बंगालमध्ये आल्यावर कॅरी यांनी माल्दा येथे शेती करण्याचा अयशस्वी प्रयत्न केला. १७९५ साली त्यांनी तेथे चर्च स्थापन केले. स्थानिक समाजाशी त्यांच्या भाषेत संवाद साधता यावा म्हणून त्यांनी भारतीय भाषांच्या अभ्यासाला सुरुवात केली. [२] नंतर मदनवती येथे त्यांनी निळीच्या मळ्यात पाच वर्षे नोकरी केली. या काळात राम बसु यांच्या मदतीने विल्यम कॅरी यांनी बंगालीचा सखोल अभ्यास केला. त्याकरिता जरूर पडली म्हणून संस्कृतचे अध्ययन केले. व्याकरण आणि ग्रंथ यांच्या अभ्यासाने ९ वर्षात त्यांनी वेद वाचण्याइतकी प्रगती केली. त्यानंतर ते १० जानेवारी १८०० रोजी कलकत्त्यापासून २९ किलोमीटरवर असलेल्या श्रीरामपूर(Serampur)या डॅनिश वसाहतीत आले. तेथे त्यांनी चर्च व शाळा काढली आणि एक छापखाना उभारला.
कलकत्त्याच्या फ़ोर्ट विल्यम कॉलेजमध्ये ते बंगाली व संस्कृत आणि मराठी भाषा [२]आणि पौर्वात्य संस्कृती या विषयांचे १८०१ ते १८३० पर्यंत प्राध्यापक होते. ते या भाषांशिवाय इंग्रजी, फ़्रेंच, लॅटिन, ग्रीक, हिब्रू या भाषांत पारंगत होते. त्यांचे देहावसान श्रीरामपूर (बंगाल) येथे जून ९,इ.स. १८३४ रोजी झाले.
भाषा अध्ययन
मदनावती येथे दुभाषी रामराम बसू यांच्याकडे बंगालीचा अभ्यास केला. तेथेच संस्कृताचाही अभ्यास केला.
नागपूरकर भोसल्यांचे वकील वेणीरामपंत यांचे आश्रित वैजनाथशास्त्री कानफाडे यांच्या मदतीने मराठीचा अभ्यास केला.[२]
मुद्रक म्हणून कामगिरी
- पंचानन कर्मकार नावाच्या लोहाराकडून त्यांनी अनेक भाषांचे खिळे करून घेतले आणि छपाईला सुरुवात केली. छापखान्यातून १८३४ पर्यंत बंगाली, मराठी, नागरी, संस्कृत, हिंदी, कोंकणी, गुजराती, कानडी, तेलुगू, पंजाबी , उडिया, अरेबिक, पर्शियन, चिनी इत्यादी इत्यादी चाळीस भाषांमधून त्यांनी ख्रिस्ती धर्मग्रंथांच्या दोन लक्ष बारा हजार प्रती छापून प्रसिद्ध केल्या. पौर्वात्य भाषांच्या छपाईचा त्यांनी पायाच घातला. हा छापखाना श्रीरामपूर मशीन प्रेस म्हणून ओळखला जाऊ लागला.[२]
- विल्यम कॅरी यांनी इ.स. १८०५ ते १८२५ या काळात मराठी भाषेत आणि देवनागरी लिपीत सेंट मॅथ्यूचे शुभ वर्तमान, बायबलचा नवा करार, जुना करार वगैरे १४ धार्मिक ग्रंथ लिहून मुद्रित केले.
- धार्मिक साहित्य निर्मितीव्यतिरिक्त केरी यांनी १८०५ साली मराठी भाषेचे व्याकरण देवनागरीत मुद्रित केले आहे.
- १८१० साली केरी यांनी ‘अ डिक्शनरी ऑफ मराठा लँग्वेज’ हा मराठी भाषेचा शब्दकोश तयार केला. ६५२ पृष्ठांच्या या शब्दकोशात नऊ ते दहा हजार मराठी शब्दांचा अर्थ इंग्रजीत दिला आहे.
- १८१४ साली ‘सिंहासन बत्तीशी’ हे संस्कृत पुस्तकाचे मराठीत भाषांतर त्यांनी प्रसिद्ध केले. या पुस्तकात राजा विक्रमादित्याच्या सिंहासनाच्या बत्तीस कथा ३२ पुतळ्यांच्या मुखातून वदवल्या आहेत.
- १८१६ साली ‘रघुजी भोसल्याची वंशावळी’ हे पुस्तक मराठी भाषेत आणि मोडी लिपीत केरी यांनी लिहून मुद्रित केले.[३]
- इ.स. १८०१मध्ये विल्यम केरी यांनी पंडित वैजनाथ यांच्या मदतीने श्रीरामपूर बंगाल येथे पहिला मोडी लिथोग्राफ बनवला.
समाजकार्य
विल्यम कॅरी यांच्या विनंतीवरून, भ्रूणहत्या प्रथेचा अभ्यास करण्यासाठी गव्हर्नर जनरल वेलस्ली यांनी एक समिती नेमली. कॅरी यांची या समितीमध्ये नेमणूक झाली. मेमोरियल ऑन मर्डर कमिटेड अंडर द प्रिटेंड्स ऑफ रिलिजन या नावाचा अहवाल या समितीने दिला आणि त्यानुसार १८०२ साली भ्रूणहत्येवर बंदी घालण्यात आली.
फ्रेंड्स ऑफ इंडिया या मासिकाच्या माध्यमातून त्यांनी सतीप्रथे विरुद्धही आवाज उठविला होता. [२]
ग्रंथरचना
खालील सर्व ग्रंथ मायाजालावर उपलब्ध आहेत -
- ग्रामर ऑफ मराठा लँग्वेज (मराठी भाषेचे व्याकऱण) (१८०५)[४]
- बाङ्ला/ बंगाली भाषेचे व्याकरण (१८०५)[५]
- संस्कृत व्याकरण (१८०६)[६]
- बाङ्ला शिकण्यासाठी उपयुक्त संवाद (१८०६)[७]
- मराठी भाषेचे व्याकरण (आ. २री) (१८०८) (ह्या आवृत्तीत[permanent dead link] व्याकरणातील मराठी मजकूर मोडी लिपीत छापलेला आहे.)[८]
- डिक्शनरी ऑफ मराठा लँग्वेज - (मराठी-इंग्रजी शब्दकोश) (१८१०) (ह्या कोशातील मराठी मजकूर मोडी लिपीत छापलेला आहे.)[९] मराठीतील हे पहिले मुद्रित गद्य पुस्तक आहे. [२]
- पंजाबी भाषेचे व्याकरण (१८१२)[१०]
- तेलुगू भाषेचे व्याकरण (१८१४)[११]
- बंगाली शब्दकोश (तीन खंडात - ८०००० शब्द) (१८१५ ते १८२५)
- कथोपकथन (१८०१)
- इतिहासमाला (१८१२) [२]
संदर्भ आणि नोंदी
- ^ Mangalwadi, Vishal; Mangalwadi, Ruth (1999-05-12). The Legacy of William Carey: A Model for the Transformation of a Culture (इंग्रजी भाषेत). Crossway. pp. 61–67. ISBN 9781433517013.
- ^ a b c d e f g h अविनाश कोल्हे. "विल्यम कॅरी : पहिला मराठी ग्रंथमुद्रणकर्ता आणि समजसुधारकही". भाषा आणि जीवन. वर्ष ४०, अंक ०३, पावसाळा २०२२: २९-३१.
- ^ सुनीत पोतनीस. जे आले ते रमले.. : मराठी शब्दकोशकार विल्यम कॅरे. Loksatta (Marathi भाषेत). 12-03-2018 रोजी पाहिले.
तत्पूर्वी मराठी भाषेत काहीही ग्रंथनिर्मिती होत नसताना आणि बंगाल हा मराठी भाषिक प्रांत नसूनही कॅरे यांनी तिथे मराठी भाषाविषयक पुस्तके देवनागरी लिपीत तयार केली
|ॲक्सेसदिनांक=मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ Carey, William (1805). A Grammar of the Mahratta Language. To which are Added Dialogues on Familiar Subjects. By W. Carey, Teacher of the Sungscrit, Bengalee and Mahratta Languages in the College of Fort William (इंग्रजी भाषेत). printed at the Mission Press.
- ^ Carey, William (1805). A Grammar of the Bengalee Language ... By W. Carey, Teacher of the Sungskrit, Bengalee, and Mahratta Languages, in the College of Fort William (इंग्रजी भाषेत). printed at the Mission Press.
- ^ Carey, William (1806). A Grammar of the Sungskrit Language (इंग्रजी भाषेत).
- ^ Carey, William (1806). Dialogues, Intended to Facilitate the Acquiring of the Bengalee Language (इंग्रजी भाषेत). Mission Press.
- ^ Carey, William (1805). A Grammar of the Mahratta Language: To which are Added Dialogues on Familiar Subjects (इंग्रजी भाषेत). Printed at the Mission Press.
- ^ Carey, William (1810). A Dictionary of the Mahratta Language (इंग्रजी भाषेत).
- ^ Carey, William (1812). A Grammar of the Punjabee Language (इंग्रजी भाषेत). Printed at the Mission-Press.
- ^ Carey, William (1814). A Grammar of the Telinga Language (इंग्रजी भाषेत). at the Mission Press.
बाह्य दुवे
विल्यम केरी चरित्र व साहित्य ह्यांच्या अभ्यासकेंद्राचे संकेतस्थळ