वासुदेव (लोककलाकार)

वासुदेव हा महाराष्ट्रातील गावांमध्ये सकाळच्या वेळी घरोघर हिंडून पांडुरंगावरील अभंग - गवळणी गात दान मागणारा लोककलाकार आहे.^[१]

डोक्यावर मोरपिसांची टोपी, पायघोळ अंगरखा, पायांत विजार किंवा धोतर, कमरेभोवती शेलावजा उपरणे गुंडाळलेले, एका हातात चिपळ्या, दुसऱ्या हातात पितळी टाळ कमरेला पांवा, मंजिरी अशी वाद्ये आणि काखेला झोळी,गळ्यात कवड्यांच्या व रंगीबेरंगी मण्यांच्या माळा,हातात तांब्याचे कडे,कपाळावर व कंठावर गंधाचे टिळे असा वासुदेवाचा वेष असतो.^[२]

वासुदेव ही समाज प्रबोधन करणारी एक संस्था आहे अशा शब्दात वासुदेवाचा गौरव केला जातो. वासुदेव आपल्या गीतातून जे तत्त्वज्ञान सांगतो त्यामध्ये दैववाद आहे. आपण चागंले काम करीत रहावे आणि आयुष्यात मिळणार-या चांगल्या वाईट अनुभवाची ईश्वरावर सोपवावी अशी वासुदेवाची जीवनदृष्टी आहे.

वासुदेवाच्या साहाय्याने छत्रपति शिवाजी महाराजांनी मावळ्यांच्या घरी निरोप पाठवले आहेत. तसेच वासुदेवाचा हेरगिरीसाठी उपयोग करून शत्रूंच्या गोटातल्या बातम्याही मिळवल्या आहेत.

मराठी संस्कृतीतील वासुदेवांची परंपरा सुमारे हजार-बाराशे वर्षे जुनी असावी, असा अंदाज आहे. ज्ञानेश्वर, तुकाराम, नामदेव यांच्या साहित्यात वासुदेवावरील रूपके आढळतात. परंतु एकनाथ महाराजांनी त्याला आणखी प्रसिद्धीच्या झोतात आणले.

गातों वासुदेव मी ऐका ।
चित्त ठायीं ठेवून ऐका ।
डोळे झांकून रात्र करूं नका ।
काळ करीत बैसला असे लेखा गा ॥
राम राम स्मरा आधीं ॥ ॥

वासुदेव हरी वासुदेव हरी |
सकाळच्या पारी आली वासुदेवाची स्वारी |
सीता सावली माना दान करी वासुदेवा |
श्रीकृष्ण घ्या सखा नाही होणार तुला धोका ||

चित्रपट: देवता, गायकः जयवंत कुलकर्णी, संगीत: राम-लक्ष्मण, गीत: मधुसूदन कालेलकर

दान पावलं बाबा दान पावलं
वासुदेव आला हो वासुदेव आला
सकाळच्या पारी हरीनाम बोला ||धृ||

नाही कुणी जागं झोपलं पहारा
दुःखी जीव तुला देवाचा सहारा
तुझ्यासाठी देव वासुदेव झाला ||१||

जागा हो माणसा संधी ही अमोल
तुझ्या रे जीवाला लाखाचं रे मोलं
घालतील वैरी अचानक घाला ||२||

इच्चेच्या झाडाला बांधलाय घोडा
घालूनिया घावं सारे बंध तोडा
नको रे उशीर,वेळ फार झाला ||३||

भटके कलावंत आणि भिक्षेकरी

• 
  वासुदेव लोककलाकार
• 
  वासुदेवाची पुजा
• 
  एका वासुदेवाचे आणि सोबतच्या मुलाचे पुणे, महाराष्ट्र येथे घेतलेले प्रकाशचित्र (इ.स. २००७)

• विशाल कुलकर्णी. "महाराष्ट्राची लोकधारा". २४ फेब्रुवारी २०१४ रोजी पाहिले.