रेशीम मार्गाद्वारे बौद्ध धर्माचा प्रसार

बौद्ध धर्माचा पहिल्या किंवा दुसऱ्या शतकाच्या सुरुवातीस रेशीम मार्गाने चीन मध्ये प्रवेश झाला.^[१]^[२]

चीनमधील बौद्ध भिक्खू (सर्व परदेशी) प्रथम दस्तऐवजीकरण अनुवादाच्या प्रयत्नांत कुषाण साम्राज्याच्या विस्ताराने कनिष्कच्या खाली असलेल्या तारीम बेसिनच्या चिनी प्रदेशात प्रवेश केला.^[३]^[४] मध्य आशिया आणि चिनी बौद्ध धर्माच्या दरम्यान थेट संपर्क ३ ते ७ व्या शतकात संपूर्णपणे चालू राहिला, तसेच तांग साम्राज्याच्या कालावधीत. चौथ्या शतकापासून फॅक्सन याने भारताची भेटीत (३९५-४१४) आणि नंतर जुआनझांग याने भारत भेटीद्वारे (६२९-६४४) उत्तर भारतात स्वतःहून प्रवास करण्यास सुरुवात केली. बौद्ध धर्म आणि मूळ ग्रंथ मिळविण्यासाठी त्यांचा उद्देश होता. उत्तर भारतातील (मुख्यतः गांधार) जो चीनबरोबर जोडतो त्यापैकी बहुतेक मार्ग) म्हणजे कुषाण आणि हेफतलीत साम्राज्याखाली होता.

७ व्या शतकात भारतातील बौद्ध तंत्र (वज्रयान) चीनला पोहचले. ८ व्या शतकात तिबेटी बौद्ध धर्मही वज्रयानची शाखा म्हणून स्थापित झाला. परंतु या वेळीपासून, बौद्ध धर्माचा रेशीम मार्ग प्रसार मुस्लिम राजवटीच्या ट्रान्सॉक्सियानावर विजय मिळविण्यास सुरुवात केली (इ.स. ७४०) त्यानंतर कमी झाला.^[५] त्यावेळी भारतीय बौद्ध धर्माचा हिंदू धर्माच्या पुनरुत्थानामुळे आणि इतर मुस्लिम साम्राज्य वाढीमुळे ऱ्हास सुरू झाला होता. ९ व्या शतकात तांग-युगमधील चिनी बौद्धधर्म दडपण्यात आला. परंतु त्याआधीच्या काळात कोरियन व जपानी परंपरेत बौद्ध धर्म वाढत होता.

बौद्ध धर्म प्रसार

प्रथम प्रसार प्रारंभ

बौद्ध धर्माला चीनमध्ये रेशीम मार्गाने आणण्यात आले. बौद्ध भिक्खू बौद्ध धर्म प्रचार करण्यासाठी, रेशीम मार्गावरील व्यापारी काफिल्यांबरोबर प्रवास करत होते. हया राजवंश (२०६ इ.स.पू. - २२० इ.स.) दरम्यान हेलेनस्टिक राजवटी (३२३ इ.स.पू - ६३ इ.स.) आणि ग्रीक भाषेतील आधुनिक तंत्रज्ञानाचा विस्तार करणारे व्यापारी नेटवर्क यांच्या स्थापनेसह या व्यापार मार्गाच्या दरम्यान आकर्षक चीनी रेशीम व्यापार सुरू झाला. अफगाणिस्तान आणि ताजिकिस्तान हे चीनच्या सीमेवर आहेत. अफगाणिस्तानमधील ग्रीको-बॅट्रियन साम्राज्यातील (इ.स. २५० - इ.स.पू १२५) आणि नंतर-इंडो-ग्रीक साम्राज्ये (१८० इ.स.पू. - १० इ.स.) ग्रीको-बौद्ध धर्माचे आचरण करत असत आणि ३०० वर्षांपासून चीननंतर रेशीम रस्त्यावर प्रथम थांबा काढला. (ता-युआन; चीनी: 大宛; शास्त्रानुसार "ग्रेट आयोनियन" पहा). चीनला बौद्ध धर्म प्रसार रेशीम मार्गाद्वारे पहिल्या शतकाच्या प्रारंभी चीनी सम्राट मिंग (58-75 इ.स.) यांनी पश्चिमेला पाठवलेल्या दूताच्या मार्फत प्रारंभ झाल्याचे म्हणले जाते.

असे गृहीत धरले जाऊ शकते की प्रवासी किंवा यात्रेकरूंनी रेशीम मार्गाद्वारे बौद्ध धर्मास आणले होते, परंतु हे रस्ते पहिल्यापासून खुले होते का, जेव्हा ते रस्ते खुले होते, तो कालवधी इ.स.पू . १०० असावा. इ.स. पहिल्या शतकातील बौद्ध धर्माचे सर्वात जुने प्रत्यक्ष संदर्भ, परंतु ते अनुवादात्मक घटक समाविष्ट करतात आणि ते विश्वसनीय किंवा अचूक नाहीत.^[६]

दुसऱ्या शतकांदरम्यान व्यापक संपर्क सुरू झाला, कदाचित ग्रीक-बौद्ध कुशाण साम्राज्य तेरीम बेसिनच्या चीनी क्षेत्रामध्ये विस्तार करण्याच्या परिणामी चीनी देशांमधील मोठ्या संख्येने मध्य आशियाई बौद्ध भिक्षूंच्या मिशनरी प्रयत्नांसह प्रारंभ झाला. पहिले मिशनरी आणि बौद्ध धर्माचे भाषांतर चीनी भाषेत होते त्यापैकी पार्थियन, कुशन, सोग्दियन किंवा कुचेन होते.^[७]

मध्य आशियायी धर्म प्रसारक

द्वितीय शतकाच्या मध्यात कुशाण साम्राज्यातील बौद्ध राजा कनिष्क यांचे राज्य पुरूषपुरा (आधुनिक पेशावर) या राजधानी मध्ये होते. त्यांनी येथून भारतात प्रवेश केला आणि मध्य आशियात विस्तारला आणि आधुनिक झिन्गियांगच्या तारीम बेसिनच्या तारिम बेसिनमध्ये कशगर, खोतान आणि यारकंडच्या पलीकडे राज्य विस्तारले. परिणामी, सांस्कृतिक आदान-प्रदान मोठ्या प्रमाणात वाढले, आणि मध्य आशियाई बौद्ध मिशनर्यांची सहभाग ल्योंगमधील चीनी राजधानीतील शहरांमध्ये आणि काहीवेळा नानजिंगनंतर लगेचच झाले, जेथे ते विशेषतः त्यांच्या भाषांतर कार्याद्वारे स्वतः वेगळे ठरले. त्यांनी हीनयान व महायान ग्रंथांना प्रोत्साहन दिले. बौद्ध ग्रंथांतील प्रारंभिक भाषांतरकारांपैकी सातत्याने ज्ञात आहेत.

शिगाओ, पार्थियन राजकुमार यांनी हिनयान बौद्ध ग्रंथांचे चीनी (इ.स. १४८ ते १७०) मध्ये प्रथम भाषांतर केले.
लोकक्षेम यांनी महायान ग्रंथांचे रूपांतर चीनी भाषेत केले(इ.स. १६७ ते १८६).
झुअन व्यापारी हे इ.स. १८१ मध्ये चीन मध्ये भिक्षू बनले.

कलात्मक प्रभाव

संदर्भ आणि नोंदी

^ Zürcher (1972), pp. 22–27.
^ Hill (2009), p. 30, for the Chinese text from the Hou Hanshu, and p. 31 for a translation of it.
^ Zürcher (1972), p. 23.
^ Samad, Rafi-us, The Grandeur of Gandhara. The Ancient Buddhist Civilization of the Swat, Peshawar, Kabul and Indus Valleys, p. 234
^ Oscar R. Gómez (2015). Antonio de Montserrat - Biography of the first Jesuit initiated in Tibetan Tantric Buddhism. Editorial MenteClara. p. 32. ISBN 978-987-24510-4-2.
^ Loewe (1986), pp. 669–670.
^ Foltz, "Religions of the Silk Road", pp. 37–58

[1] Zürcher (1972), pp. 22–27.

[2] Hill (2009), p. 30, for the Chinese text from the Hou Hanshu, and p. 31 for a translation of it.

[3] Zürcher (1972), p. 23.

[4] Samad, Rafi-us, The Grandeur of Gandhara. The Ancient Buddhist Civilization of the Swat, Peshawar, Kabul and Indus Valleys, p. 234

[5] Oscar R. Gómez (2015). Antonio de Montserrat - Biography of the first Jesuit initiated in Tibetan Tantric Buddhism. Editorial MenteClara. p. 32. ISBN 978-987-24510-4-2.

[6] Loewe (1986), pp. 669–670.

[7] Foltz, "Religions of the Silk Road", pp. 37–58

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

बौद्ध धर्म विषय सूची
स्थापना	त्रिरत्न बुद्ध धम्म संघ चार आर्यसत्य अष्टांगिक मार्ग निर्वाण मध्यम मार्ग
बुद्ध	तथागत जयंती चार दृश्य शारीरिक वैशिष्ट्ये पदचिह्न अवशेष लाओस आणि थायलंडमधील मूर्तिविद्या चित्रपट चमत्कार कुटुंब शुद्धोधन (वडिल) महामाया (आई) महाप्रजापती गौतमी (मावशी, सावत्र आई) यशोधरा (पत्नी) राहुल (मुलगा) आनंद (चुलत भाऊ) देवदत्त (चुलत भाऊ) बुद्धांनी वास्तव्य केलेली स्थळे जागतिक धर्मांमध्ये बुद्ध
मुख्य संज्ञा	त्रिशरण अंतरभाव (Bardo) धम्म अस्तित्वाच्या तीन खुणा अनित्य दुःख अनत्ता (अनात्मा) पटिच्चसमुप्पाद (प्रतीत्यसमुत्पाद) खन्ध (स्कंध) कर्म पुनर्जन्म संसार संस्कार किलेस (क्लेश) अविद्या तण्हा (तृष्णा) पाच अडथळे दहा बंधने इंद्रिय Enlightenment परिनिर्वाण तथाता धर्म दोन सत्य शिकवण सुञ्ञता (शून्यता) बोधिचित्त बोधिसत्व बुद्धस्वभाव Mind Stream
विश्वउत्पत्ती	दहा आध्यात्मिक क्षेत्रे सहा क्षेत्रे देव (स्वर्ग) Human realm असुर क्षेत्र प्रेत प्राणी क्षेत्र नरक त्रिलोक
प्रथा	आश्रय बौद्ध भक्ती पूजा अर्पण प्रस्थापन Chanting पून्न (पूण्य) Paritta दान नेक्खम्मा शील पंचशील बोधिसत्त्व प्रतिज्ञा प्रातिमोक्ष Threefold Training शील समाधी प्रज्ञा बह्मविहार मेत्ता करूणा मुदिता उपेक्खा पारमिता Bodhipakkhiyādhammā Seven Factors of Enlightenment Sati Dhamma vicaya Pīti Passaddhi वीर्य Four Right Exertions Iddhipada Five Strengths श्रद्धा Mindfulness Satipatthana ध्यान भावना सत्य सच्च समाधी Mantras Recollection Smarana Anapanasati शमथ विपस्सना Shikantaza Zazen Kōan Mandala Tonglen तंत्र Tertön Terma
निर्वाण	बोधी बुद्धत्व प्रत्येकबुद्ध बोधीसत्त्व Four stages of enlightenment सोतापन्न Sakadagami अनागामी अर्हत
बौद्ध विहार	भिक्खु भिक्खूणी श्रामणेर श्रामणेरी अनागरिक Ajahn Sayadaw झेन गुरू रोशी लामा रिन्पोचे Geshe Tulku Householder उपासक उपासिका श्रावक दहा प्रमुख शिष्य शाओलिन मठ
महान व्यक्तिमत्वे	गौतम बुद्ध कौण्डिन्य Assaji सारिपुत्त Mahamoggallāna Mulian आनंद महाकश्यप अनुरूद्ध Mahākaccana नंद सुभूती Punna उपाली महाप्रजापती गौतमी खेमा Uppalavanna Asita Channa Yasa बुद्धघोष नागसेन अंगुलिमाल बोधीधर्म नागार्जुन असंग वसुबंधू Atiśa पद्मसंभव निचिरेन Songtsen Gampo Emperor Wen of Sui दलाई लामा पंचेन लामा कर्मपा डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर शमर्पा नारोपा Xuanzang अनागरिक धम्मपाल
ग्रंथ	त्रिपिटक मध्यमकालमकार महायान सूत्र बुद्धवचन पाली त्रिपिटक चिनी बौद्ध त्रिपिटक तिबेटी बौद्ध त्रिपिटक सुत्तपिटक अभिधम्मपिटक विनयपिटक भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म मिलिंदपन्ह बौद्ध साहित्य
संप्रदाय	थेरवाद महायान चान बौद्ध धर्म झेन Seon Thiền प्युअर लँड Tiantai निचिरेन मध्यमक योगाचार नवयान वज्रयान तिबेटी शिंगोन डिझोगचेन सुरुवातीच्या बौद्ध शाखा Pre-sectarian Buddhism Basic points unifying Theravāda and Mahāyāna
देशनिहाय	अफगाणिस्तान बांगलादेश भूतान म्यानमार कंबोडिया चीन भारत महाराष्ट्र इंडोनेशिया जपान कोरिया लाओस मलेशिया मालदिव मंगोलिया नेपाळ पाकिस्तान फिलीपीन्स रशिया कालमिकिया सिंगापूर श्रीलंका तैवान थायलंड तिबेट व्हियेतनाम मध्य पूर्व इरान पाश्चात्य देश अर्जेंटिना ऑस्ट्रेलिया ब्राझिल फ्रान्स युनायटेड किंग्डम अमेरिका व्हेनेझुएला
इतिहास	कालानुक्रम सम्राट अशोक बौद्ध परिषदा भारतामधील बौद्ध धर्माचा इतिहास भारतामधील बौद्ध धर्माचा ऱ्हास Great Anti-Buddhist Persecution ग्रीक-बौद्ध धर्म बौद्ध धर्म आणि रोमन जग पूर्वेतील बौद्ध धर्म रेशीम मार्ग बौद्ध धर्म प्रसार Persecution of Buddhists Banishment of Buddhist monks from Nepal Buddhist crisis सिंहली बौद्ध राष्ट्रवाद बौद्ध आधुनिकतावाद नवबौद्ध चळवळ विपस्सना चळवळ ९६९ चळवळी बौद्ध धर्मातील स्त्रिया
तत्त्वज्ञान	अभिधम्म Logic Buddhology Eschatology Reality Creator Secular Buddhism Humanism Eight Consciousnesses Engaged Buddhism Socialism Economics Atomism Evolution Ethics The unanswered questions
संस्कृती	जयश्री महाबोधी दंत मंदिर कला गांधार बौद्ध कला कविता बुद्ध मुर्ती Budai Symbolism धम्मचक्र ध्वज भावचक्र स्वतिक Thangka प्राथना चक्र Mala मुद्रा मंत्र ओं मणिपद्मे हूं Funeral संगीत बौद्ध सण वैशाख Uposatha माघ पुजा Asalha Puja Rains retreat Kassaya वास्तुकला मंदिर विहार वॅट स्तूप पॅगोडा Candi Dzong architecture जपानी बौद्ध वास्तुकला कोरियन बौद्ध विहारे Thai temple art and architecture तिबेटी बौद्ध वास्तुकला Pilgrimage लुंबिनी मायादेवी विहार बोधगया सारनाथ कुशीनगर बोधिवृक्ष महाबोधी विहार दिनदर्शिका Cuisine शाकाहार
Miscellaneous	Lineage मैत्रेय अवलोकितेश्वर Guanyin अमिताभ ब्रह्मा Māra धम्मपद विनय सुत्त कोलिय हीनयान पवित्र भाषा पाली संस्कृत धम्मचर्चा Kalpa अभिज्ञग रिद्धी सिद्धी
बौद्ध धर्म आणि:	विज्ञान लोकशाही मानसशास्त्र हिंदू धर्म जैन धर्म यहुदी धर्म पूर्व आशियाई धर्म ख्रिश्चन धर्म प्रभाव तुलना ब्रह्मविद्या गूढवाद हिंसा पाश्चात्य तत्त्वज्ञान
याद्या	बुद्ध अठ्ठावीस बुद्ध बोधिसत्त्वे बौद्ध सुत्त पुस्तके विहारे Candi
बौद्ध संगीती	पहिली दुसरी तिसती चौथी पाचवी सहावी

महायान बौद्ध धर्म
बौद्ध धर्माची शाखा

प्रसार सामान्य भारत † रेशीम मार्गद्वारे प्रसार Xinjiang (original) † चीन जपान कोरिया व्हियतनाम इंडोनेशियन चिनी मलेशिया थायलंड म्यानमार \|सिंगापूर श्रीलंका उत्तरेकडील प्रसार चीन Tibet Neo-Xinjiang Gansu Uyghur Inner Mongolian भूतान मंगोलियन नेपाळ रशिया व्हियतनाम Western Transmission पाश्चिमात्य देश द युनायटेड स्टेट Reintroduction to India
शिकवण बोधिसत्व समाधी प्रज्ञा शून्यता त्रिकाय
महायान सूत्र Prajñāpāramitā sūtras Lotus Sūtra Tathāgatagarbha sūtras
महायान संप्रदाय माध्यमक Yogācāra Tiantai Huayan Zen Pure Land वज्रयान निचीरेन
इतर संप्रदाय हीनयान थेरवाद वज्रयान Tibetan Newar नवयान
महायान बौद्ध धर्म