राष्ट्रीय विज्ञान दिवस

भारतात दरवर्षी २८ फेब्रुवारीला राष्ट्रीय विज्ञान दिवस चंद्रशेखर वेंकट रामन यांच्या सन्मानार्थ साजरा केला जातो. विज्ञानाच्या फायद्यांबद्दल समाजात जागरूकता निर्माण करण्यासाठी आणि वैज्ञानिक वृत्ती निर्माण करण्यासाठी 'राष्ट्रीय विज्ञान आणि तंत्रज्ञान परिषद' आणि 'विज्ञान आणि तंत्रज्ञान मंत्रालयाच्या' अंतर्गत राष्ट्रीय विज्ञान दिन साजरा केला जातो.

रामन इफेक्टचा शोध लागल्याने राष्ट्रीय विज्ञान दिन साजरा केला जातो. या शोधाची घोषणा भारतीय शास्त्रज्ञ सर चंद्रशेखर वेंकटरामन यांनी २८ फेब्रुवारी १९२८ रोजी केली होती. या शोधाबद्दल त्यांना १९३० मध्ये नोबेल पारितोषिक देण्यात आले होते.

सुप्रसिद्ध शास्त्रज्ञ डॉ. वसंतराव गोवारीकर १९८७ साली भारत सरकारच्या विज्ञान आणि तंत्रज्ञान खात्याचे सचिव असताना त्यांनी ज्या अनेक योजना सुरू केल्या त्यातील एक योजना म्हणजे देशात विज्ञानाचे वातावरण निर्माण करण्यासाठी दरवर्षी २८ फेब्रुवारीला राष्ट्रीय विज्ञान दिन साजरा करणे.  डॉ. वसंतराव गोवारीकरांच्या मनात आले की भारतात विज्ञानाचा एकमेव नोबेल पुरस्कार डॉ. सी. व्ही. रामन यांना मिळाला आहे, तर त्यांच्याशी संबंधितच तो दिवस असावा. शिवाय तो त्यांचा जन्म अथवा मृत्युदिन निवडण्यापेक्षा त्यांनी ज्या दिवशी त्यांचा निबंध जगप्रसिद्ध ‘नेचर’ या विज्ञान मासिकाला पाठवला आणि ज्याला पुढे १९३० साली नोबेल पुरस्कार मिळाला ती तारीख का निवडू नये? अखेर ती तारीख निघाली २८ फेब्रुवारी.

लोकांच्या दैनंदिन जीवनात वापरल्या जाणाऱ्या विज्ञानाचे महत्त्व सांगण्यासाठी राष्ट्रीय विज्ञान दिन दरवर्षी साजरा केला जातो. मानवी कल्याणासाठी विज्ञान क्षेत्रात सर्व क्रियाकलाप, प्रयत्न आणि कृत्ये प्रदर्शित करणे. सर्व विषयांवर चर्चा करण्यासाठी आणि विज्ञान क्षेत्रात विकासासाठी नवीन तंत्रज्ञानाची अंमलबजावणी करण्यासाठी हे साजरे केले जाते. देशातील वैज्ञानिक विचारांच्या नागरिकांना संधी देणे. लोकांना प्रोत्साहित करण्यासाठी तसेच विज्ञान आणि तंत्रज्ञान लोकप्रिय करण्यासाठी.

राष्ट्रीय विज्ञान दिनाचे मूळ उद्दिष्ट विद्यार्थ्यांना विज्ञानाकडे आकर्षित करणे आणि त्यांना प्रेरित करणे आणि विज्ञान आणि वैज्ञानिक कामगिरीबद्दल लोकांना जागृत करणे हा आहे. विज्ञानाशिवाय विकासाचा मार्ग वेगाने पुढे जाऊ शकत नाही. विज्ञान गैरसमज आणि अंधश्रद्धा नष्ट करते. विज्ञान आणि तंत्रज्ञान प्रसिद्ध करण्यासोबतच देशातील नागरिकांना या क्षेत्रात संधी देऊन नवीन उंची गाठणे हा त्याचा मुख्य उद्देश आहे.

देशाच्या विकासासाठी वैज्ञानिक विचारांचा प्रसार आवश्यक आहे. राष्ट्रीय विज्ञान दिनासारखे कार्यक्रम वैज्ञानिक वृत्तीचा प्रसार करण्यासाठी निश्चितच उपयुक्त ठरू शकतात. विज्ञानाच्या माध्यमातूनच आपण समाजातील लोकांचे जीवनमान अधिकाधिक सुखी करू शकतो. विज्ञानाच्या फायद्यांबद्दल समाजात जागरूकता निर्माण करणे आणि वैज्ञानिक वृत्ती निर्माण करण्याच्या उद्देशाने राष्ट्रीय विज्ञान दिन साजरा केला जातो.

राष्ट्रीय आणि इतर विज्ञान प्रयोगशाळा, विज्ञान अकादमी, शाळा आणि महाविद्यालये आणि प्रशिक्षण संस्था यासारख्या सर्व विज्ञान संस्थांमध्ये या दिवशी विविध वैज्ञानिक उपक्रमांशी संबंधित कार्यक्रम आयोजित केले जातात. महत्त्वाच्या कार्यक्रमांमध्ये भाषणे, निबंध, शास्त्रज्ञांचे लेखन, विज्ञान प्रश्नमंजुषा, विज्ञान प्रदर्शन, परिसंवाद आणि परिसंवाद इत्यादींचा समावेश होतो. विज्ञान क्षेत्रातील विशेष योगदानासाठी राष्ट्रीय आणि इतर पुरस्कारही जाहीर केले जातात. विज्ञानाची लोकप्रियता वाढवण्यासाठी विशेष पुरस्कारही ठेवण्यात आले आहेत.

वर्ष १९९९ - "आमची बदलती पृथ्वी". वर्ष २००० - "मूलभूत विज्ञानामध्ये स्वारस्य वाढवणे". वर्ष २००१ - "विज्ञान शिक्षणासाठी माहिती तंत्रज्ञान". वर्ष २००२ - "वेल्थ फ्रॉम द वेस्ट". वर्ष २००३ - "लाइफ प्रोफाइल - डीएनएची 50 वर्षे आणि आयव्हीएफची 25 वर्षे". वर्ष २००४ - "समुदायातील वैज्ञानिक जागरूकता वाढवणे". वर्ष २००५ - "सेलिब्रेटिंग फिजिक्स". वर्ष २००६ - "आपल्या भविष्यासाठी निसर्गाची काळजी घ्या". वर्ष २००७ - "प्रति पैसे जास्त पीक". वर्ष २००८ - "अंडरस्टँडिंग प्लॅनेट अर्थ". वर्ष २००९ - "ब्रेकिंग द फ्रंटियर्स ऑफ सायन्स". वर्ष २०१० - "लिंग समानता, शाश्वत विकासासाठी विज्ञान आणि तंत्रज्ञान". वर्ष २०११ - "दैनिक जीवनातील रसायनशास्त्र". वर्ष २०१२ - "स्वच्छ ऊर्जा पर्याय आणि परमाणु सुरक्षा". वर्ष २०१३ - "जेनेटिकली मॉडिफाईड पीक आणि अन्न सुरक्षा". वर्ष २०१४ - "वैज्ञानिक वृत्तीचा प्रचार करणे". वर्ष २०१५ - "राष्ट्र उभारणीसाठी विज्ञान". वर्ष २०१६ - "देशाच्या विकासासाठी वैज्ञानिक मुद्द्यांवर लोकांची प्रशंसा वाढवण्याचे उद्दिष्ट". वर्ष २०१७ - "विशेष सक्षम व्यक्तींसाठी विज्ञान आणि तंत्रज्ञान". वर्ष २०१८ - "शाश्वत भविष्यासाठी विज्ञान आणि तंत्रज्ञान." वर्ष २०१९ - "माससाठी विज्ञान आणि वस्तुमानासाठी विज्ञान." वर्ष २०२० - "विज्ञानातील महिला." वर्ष २०२४ - "विकसित भारतासाठी स्वदेशी तंत्रज्ञान"