राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री

**राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री**
	चित्रपट पुरस्कार
	माध्यमे अपभारण करा
	विकिपीडिया
प्रकार	सर्वोत्कृष्ट प्रमुख अभिनेत्रीचा पुरस्कार,; राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार
स्थान	भारत
स्थापना	इ.स. १९६८;
प्रायोजक	चित्रपट महोत्सव संचालनालय;
	अधिकृत संकेतस्थळ
अधिकार नियंत्रण
	Q489713;
	रिसोनेंटेर; पेटस्केन; सखोलीया; ओपनस्ट्रीट मॅप; शोधक साधन; चित्रित शोध;

শ্রেষ্ঠ অভিনেত্রীর জন্য জাতীয় চলচ্চিত্র পুরস্কার (ভারত) (bn); National Film Award for Best Actress (fr); રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કાર - સર્વશ્રેષ્ઠ અભિનેત્રી પુરસ્કાર (gu); اَصٕل فِلمی اَداکار قومی یَنام (ks); Национальная кинопремия за лучшую женскую роль (ru); राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री (mr); National Film Award/Beste Hauptdarstellerin (de); Ազգային կինոմրցանակ (Հնդկաստան) լավագույն կանացի դերի համար (hy); National Film Award for bedste skuespillerinde (da); državna filmska nagrada za najboljšo igralko (sl); قومی فلم اعزاز برائے بہترین اداکارہ (ur); نړیوال فلم جایزه د ښه فلمي ستوري لپاره (ps); National Film Award för bästa kvinnliga huvudroll (sv); Premi National Film a la millor actriu (ca); פרס הקולנוע הלאומי לשחקנית הטובה ביותר (he); മികച്ച നടിക്കുള്ള ദേശീയ പുരസ്കാര ജേതാക്കൾ (ml); Ҷоизаи миллии филмӣ барои беҳтарин ҳунарпешазан (tg); राष्ट्रीय फ़िल्म पुरस्कार - सर्वश्रेष्ठ अभिनेत्री पुरस्कार (hi); భారత జాతీయ చలనచిత్ర పురస్కారాలు - ఉత్తమ నటి (te); ナショナル・フィルム・アワード主演女優賞 (ja); National Film Award for Best Actress (en); Penghargaan Film Nasional untuk Aktris Terbaik (id); Εθνικό Βραβείο Κινηματογράφου της Ινδίας Α΄ γυναικείου ρόλου (el); தேசிய திரைப்பட விருதுகள் வாங்கிய நடிகைகளின் பட்டியல் (ta) चित्रपट पुरस्कार (mr); récompense cinématographique (fr); ફિલ્મ પુરસ્કાર (gu); Indian Film Awards (en); ভারতীয় চলচ্চিত্র পুরস্কার (bn); फ़िल्म पुरस्कार (hi); Film award (da) Национальная кинопремия (Индия) за лучшую женскую роль (ru); ナショナル・フィルム・アワード最優秀主演女優賞 (ja); National Film Award for Best Actor, ഭരത്, ഭരത് അവാർഡ്, മികച്ച നടനുള്ള ദേശീയ പുരസ്കാര ജേതാക്കൾ, National Film Award for Best Actress (ml)

राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री ही राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारांमधील एक श्रेणी आहे. भारतातील माहिती व प्रसारण मंत्रालयाने स्थापन केलेल्या डायरेक्टरेट ऑफ फिल्म फेस्टिव्हलद्वारे दरवर्षी हे पुरस्कार सादर करण्यात येतात. हा मुख्य भूमिकेत सर्वोत्कृष्ट कामगिरी बजावणाऱ्या कलाकारास सादर केला जातो. हा एक रजत कमल पुरस्कार आहे. २०१७ला या पुरस्कारात रजत कमल, प्रमाणपत्र आणि रोख रक्कम असे पारितोषिकात समाविष्ट होते.^[१]^[२]

राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारांची स्थापना १९५४ मध्ये "उच्च सौंदर्याचा आणि तांत्रिक मानक आणि शैक्षणिक आणि संस्कृती मूल्य असलेल्या चित्रपटांच्या निर्मितीस प्रोत्साहित करण्यासाठी" केली गेली आणि प्रादेशिक चित्रपटांसाठी पुरस्कारांचा समावेश करण्याचे नियोजनही केले. पुरस्कार "चित्रपटांसाठी राज्य पुरस्कार" म्हणून स्थापित करण्यात आले होते. परंतु १९५६ मध्ये १५व्या राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारांमध्ये त्याचे "राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार" असे नामकरण करण्यात आले.

राज्य पुरस्काराने १९६८ मध्ये "सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीचा उर्वशी पुरस्कार" म्हणून या पुरस्कार श्रेणीची स्थापना केली. १९७५ मध्ये, त्यास "सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीचा रजत कमल पुरस्कार" असे नाव देण्यात आले.^[१]^[३]^[४] जरी भारतीय चित्रपटसृष्टीने सुमारे २० भाषा आणि बोलीभाषांमध्ये चित्रपटांची निर्मिती केली असली तरी हिंदी, मल्याळम, तामिळ, बंगाली, मराठी, कन्नड, इंग्रजी, तेलगू, आसामी आणि उर्दू अशा दहा प्रमुख भाषांमध्ये काम केलेल्या कलाकारांनी हे पारितोषिक मिळवले आहेत.

पहिला पुरस्कार प्राप्तकर्ता बॉलिवूडमधील नर्गिस दत्त होता, ज्यांना १५व्या राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले १९६७ च्या रात और दिन चित्रपटामधील अभिनयाबद्दल.^[५] रजत कमल पुरस्कार सर्वाधिक जिंकणारी अभिनेत्री म्हणजे शबाना आझमी ज्यांना पाच वेळा हा सन्मान मिळाला आहे.^[६] नंतरचा क्रमांक येतो शारदा ज्यांना तीन वेळा हा पुरस्कार मिळाला आहे. २०१९ पर्यंत स्मिता पाटील, अर्चना, शोभना, तब्बू आणि कंगना राणावत या पाच अभिनेत्रींनी दोन वेळा हा पुरस्कार जिंकला आहे. शारदा, अर्चना आणि शोबाना या तीन वेगवेगळ्या भाषांमध्ये कामगिरीसाठी पुरस्कार मिळालेल्या तीन अभिनेत्री आहेत.

शारदा यांना मल्याळम व तेलगू चित्रपटांमधील कार्यासाठी पुरस्कारासाठी पुरस्कार प्रदान करण्यात आला. अर्चनाला तमिळ व तेलगू आणी शोभनाला मल्याळम व इंग्रजी चित्रपटासाठी सन्मानित करण्यात आले होते. २०१९ पर्यंत, दिवंगत मोनिषा उन्नी सर्वात कमी वयाच्या मानकरी ठरल्या आहेत जेव्हा त्यांना १९८६ मध्ये १६व्या वर्षांत मल्याळम चित्रपटासाठी पुरस्कार देण्यात आला. इंद्राणी हलदार आणि रितुपर्णा सेनगुप्ता या दोन अभिनेत्री आहेत ज्यांना एकाच चित्रपट - दहन साठी सन्मानित केले आहे. सर्वात अलिकडील प्राप्तकर्ते कीर्ती सुरेश आहेत, ज्यांना २०१८ च्या तेलगू चित्रपट महानटी मधील अभिनयासाठी ६६व्या राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्काराने गौरविण्यात आले.

विजेते

अभिनेत्री	वर्ष	चित्रपट	भाषा
नर्गीस दत्त	१९६७	रात और दिन	हिंदी
शारदा	१९६८	तुलाभराम	मल्याळम
माधवी मुखर्जी	१९६९	दिब्रातीर काब्य	बंगाली
रेहाना सुलतान	१९७०	दस्तक	हिंदी
वहीदा रेहमान	१९७१	रेशमा और शेरा	हिंदी
शारदा	१९७२	स्वयंवरम	मल्याळम
नंदिनी भक्तवत्सला	१९७३	काडू	कन्नड
शबाना आझमी	१९७४	अंकुर	हिंदी
शर्मिला टागोर	१९७५	मौसम	हिंदी
लक्ष्मी	१९७६	सिला नेरंगलिल सिला मनिथरगल	तमिळ
स्मिता पाटील	१९७७	भूमिका	हिंदी
शारदा	१९७८	निमज्जनां	तेलुगु
शोभा	१९७९	पासी	तमिळ
स्मिता पाटील	१९८०	चक्र	हिंदी
रेखा	१९८१	उमराव जान	उर्दू
शबाना आझमी	१९८२	अर्थ	हिंदी
शबाना आझमी	१९८३	कंधार	हिंदी
शबाना आझमी	१९८४	पार	हिंदी
सुहासिनी मणिरत्नम	१९८५	सिंधु भैरवी	तमिळ
मोनिषा उन्नी	१९८६	नाखक्षथंगल	मल्याळम
अर्चना	१९८७	वीडू	तमिळ
अर्चना	१९८८	दासी	तेलुगु
श्रीलेखा मुखर्जी	१९८९	परशुरामर कुथार	बंगाली
विजयशांती श्रीनिवास	१९९०	कार्तवय्म	तेलुगु
मोलोया गोस्वामी	१९९१	फिरिंगोटी	असमी
डिंपल कापडिया	१९९२	रुदाली	हिंदी
शोभना	१९९३	मनिचित्रथु	मल्याळम
देबश्री राय	१९९४	उनीशे एप्रिल	बंगाली
सीमा बिस्वास	१९९५	बॅंडिट क्वीन	हिंदी
तब्बू	१९९६	माचिस	हिंदी
इंद्राणी हलदार	१९९७	दहन	बंगाली
रितुपर्णा सेनगुप्ता	१९९७	दहन	बंगाली
शबाना आझमी	१९९८	गॉडमदर	हिंदी
किरण खेर	१९९९	बारीवाली	बंगाली
रवीना टंडन	२०००	दमन	हिंदी
शोभना	२००१	मित्र, मई फ्रेंड	इंग्रजी
तब्बू	२००१	चांदनी बार	हिंदी
कोंकणा सेन शर्मा	२००२	मी. ॲड मीर्स. अय्यर	इंग्रजी
मीरा जास्मिन	२००३	पदम ओन्नु - ओरू विलापम	मल्याळम
तारा	२००४	हसीना	कन्नड
सारिका	२००५	परजानिया	इंग्रजी
प्रियामणी	२००६	परुथिवीरन	तमिळ
उमाश्री	२००७	गुलाबी टॉकीज	कन्नड
प्रियांका चोप्रा	२००८	फॅशन	हिंदी
अनन्या चटर्जी	२००९	अभोमान	बंगाली
मिताली जगताप वरडकर	२०१०	बाबू बॅंड बाजा	मराठी
सारण्य पोन्वनन्न	२०१०	तेंमरकु परुवकात्रु	तमिळ
विद्या बालन	२०११	द डर्टी पिक्चर	हिंदी
उषा जाधव	२०१२	धग	मराठी
गीतांजली थापा	२०१३	लायर्स डाईस	हिंदी
कंगना राणावत	२०१४	क्वीन	हिंदी
कंगना राणावत	२०१५	तन्नू वेड्स मन्नू	हिंदी
सुरभि लक्ष्मी	२०१६	मिन्नामिनंगु - फायर फ्लाय	मल्याळम
श्रीदेवी	२०१७	मॉम	हिंदी
कीर्ती सुरेश	२०१८	महानटी	तेलुगु

संदर्भ

^ ^a ^b Sabharwal, Gopa (2007). India Since 1947: The Independent Years. India: Penguin Books. p. 116. ISBN 978-0-14-310274-8.
^ "About National Film Awards". Directorate of Film Festivals. 25 October 2011 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 24 October 2011 रोजी पाहिले.
^ "21st National Awards For Films (1974)" (PDF). Directorate of Film Festivals. p. 17. 28 September 2011 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 12 March 2012 रोजी पाहिले.
^ "22nd National Film Festival (1975)" (PDF). Directorate of Film Festivals. p. 15. 28 September 2011 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 30 July 2011 रोजी पाहिले.
^ Sinha, Meenakshi (18 October 2009). "New ailments to spice up BO". The Times of India. 2013-01-26 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2 December 2012 रोजी पाहिले.
^ Nagarajan, Saraswathy (18 December 2004). "Coffee break with Shabana Azmi". The Hindu. 10 June 2012 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 21 December 2010 रोजी पाहिले.

[Sabharwal2007-1] Sabharwal, Gopa (2007). India Since 1947: The Independent Years. India: Penguin Books. p. 116. ISBN 978-0-14-310274-8.

[nfa-2] "About National Film Awards". Directorate of Film Festivals. 25 October 2011 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 24 October 2011 रोजी पाहिले.

[1974NFA-3] "21st National Awards For Films (1974)" (PDF). Directorate of Film Festivals. p. 17. 28 September 2011 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 12 March 2012 रोजी पाहिले.

[1975NFA-4] "22nd National Film Festival (1975)" (PDF). Directorate of Film Festivals. p. 15. 28 September 2011 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 30 July 2011 रोजी पाहिले.

[5] Sinha, Meenakshi (18 October 2009). "New ailments to spice up BO". The Times of India. 2013-01-26 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2 December 2012 रोजी पाहिले.

[6] Nagarajan, Saraswathy (18 December 2004). "Coffee break with Shabana Azmi". The Hindu. 10 June 2012 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 21 December 2010 रोजी पाहिले.

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार मधील सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री
१९६७-१९८०	नर्गीस दत्त (१९६७) शारदा (१९६८) माधवी मुखर्जी (१९६९) रेहाना सुलतान (१९७०) वहीदा रेहमान (१९७१) शारदा (१९७२) नंदिनी भक्तवत्सला (१९७३) शबाना आझमी (१९७४) शर्मिला टागोर (१९७५) लक्ष्मी (१९७६) स्मिता पाटील (१९७७) शारदा (१९७८) शोभा (१९७९) स्मिता पाटील (१९८०)
१९८१-२०००	रेखा (१९८१) शबाना आझमी (१९८२) शबाना आझमी (१९८३) शबाना आझमी (१९८४) सुहासिनी मणिरत्नम (१९८५) मोनिषा उन्नी (१९८६) अर्चना (१९८७) अर्चना (१९८८) श्रीलेखा मुखर्जी (१९८९) विजयशांती श्रीनिवास (१९९०) मोलोया गोस्वामी (१९९१) डिंपल कापडिया (१९९२) शोभना (१९९३) देबश्री राय (१९९४) सीमा बिस्वास (१९९५) तब्बू (१९९६) इंद्राणी हलदार आणी रितुपर्णा सेनगुप्ता (१९९७) शबाना आझमी (१९९८) किरण खेर (१९९९) रवीना टंडन (२०००)
२००१–सद्य	शोभना आणी तब्बू (२००१) कोंकणा सेन शर्मा (२००२) मीरा जास्मिन (२००३) तारा (२००४) सारिका (२००५) प्रियामणी (२००६) उमाश्री (२००७) प्रियांका चोप्रा (२००८) अनन्या चटर्जी (२००९) मिताली जगताप वरडकर आणी सारण्य पोन्वनन्न (२०१०) विद्या बालन (२०११) उषा जाधव (२०१२) गीतांजली थापा (२०१३) कंगना राणावत (२०१४) कंगना राणावत (२०१५) सुरभि लक्ष्मी (२०१६) श्रीदेवी (२०१७) कीर्ती सुरेश (२०१८)