मेसाई देवी

मैसम्मा, मेसाई
मैसम्मा, मेसाई देवी (महबूब नगर -तेलंगाणा जिल्ह्यातील मंदिर)

मेसाई/ मसाई ही महाराष्ट्रात लोकपरंपरेने पुजली जाणारी देवता आहे.

कान्हूर मेसाई (ता. शिरूर) येथे चैत्र पौर्णिमेपासून श्री मेसाई देवीच्या यात्रेचे आयोजन केले जाते.^[१]

• मसाई पठार जिल्हा कोल्हापूर

महबूब नगर जिल्ह्यातील मैसम्मा देवीचे पुजारी लमाणी अथवा बंजारा समाजातून असतात. तेलंगणाच्या महबूब नगर जिल्ह्यात ^[२] तसेच हैदराबाद येथे लोअर टॅंकबंड रोड येथे मैसम्मा देवीची मंदिरे आहेत. मेसाई देवी मंदिर आरणी ता धाराशिव

संत नामदेवाच्या पत्नी राजाई आपल्या नवऱ्याची संसारविरक्ति पाहून म्हणतात^[३] -

घरधन्यांनी केला गुरू | बाई मी आतां काय करूं ||
असून नाही हा संसारू | चमत्कारू कृपेचा ||
धांव पाव गे मेसाई | कवणाचेंहि न चले काई||
सत्यपण तूझिये ठायीं | असून नाहीसें करी हें ||
मंत्र घेतलासे जैसा | घरी संताचा वोळसा ||
वोस पडो या हरिदासां | गेले न येती मागुती ||
काय सांगूं यांच्या रिती | सोसें पायवणी पिती ||
अवघे भांबरभुतें होती | नाचताती आनंदें ||
एकमेकांच्या पडती पायां | लौकिकांतुन गेले वाया ||
म्हणती ये गा पंढरिराया | ब्रह्मानंदें डुल्लती ||
भोळी सासु गोणाबाई | पांढरा स्फटिक व्याली काई ||
त्यानें जोडला शेषशायी | म्हणे राजाई काय करूं ||
-राजाई

संत एकनाथ, संत तुकाराम, संत शेख महंमद यांच्या अभंग साहित्यात मेसाई देवीचे उल्लेख भक्तांच्या अंधश्रद्धांबद्दल खासकरून प्राणी वाहण्याच्या नवस प्रथांबद्दल टिका करताना येताना दिसतात.^[४][५] संत नामदेव अंभंग ६९ मध्ये सुद्धा मेसाई देवीचा उल्लेख येतो ^[६]

देव म्हणती मेसाबाई । पूजा अर्चा करिती पाही ।।

नैवेद्य वाहती नारळ । अवघा करिती गोंधळ ।।

बळेंची मेंढरें बोकड मारिती । सुकी रोटी तया म्हणती ।।

बळेंची आणिताती अंगा । नाचताती शिमगी सोंगा ।।

सकळ देवांचा हा देव । विसरती तया अहंभाव ।।

एका जनार्दनी ऐसा देव । येथे कैसा अमुचा भाव ।।

~ संत एकनाथ गाथा २५८६; ^[७]

प्रेमे पूजी मेसाबाई सांडोनीया विठाबाई

काय देईल ती वोंगळा सदा खाय अमंगळा

आपुलिये इच्छेसाठी मारी जीव लक्ष कोटी

तैसी नोहे विठाबाई सर्व दिनाची ती आई

न सांडिची विठाबाई एका जनार्दन पाही

~ संत एकनाथ गाथा २५८७; ^[७]

सांडोनीया विठाबाई कां रे पूजीता मेसाई

विठाबाई माझी माता चरणीं लागो इचे आता

...

~ संत एकनाथ गाथा २५८८.^[७]

तिजेस पूजी अनामिकांचे देव । काळकाई विणाईसी धरी भाव । म्‍हणे वो मेसाई मले पाव । तुले शूरण आलों कीं ॥१७॥

~ संत शेख महंमद ^[८]

• आरणी (मेसाई) ता. जि. उस्मानाबाद
• मेसाई जवळगा
• कान्हूर मेसाई