मुकलिंडा

मुकलिंडा, मुचालिंडा किंवा मुसिलिंडा हे एका नागाचे नाव आहे. याचे रूप सापासारखे आहे. असे मानले जाते की याने गौतम बुद्धांचे त्यांच्या ज्ञानानंतर वाईट तत्वांपासून त्यांचे संरक्षण केले होते.^[२]

असे म्हणले जाते की गौतम बुद्धांनी बोधी वृक्षाखाली ध्यान करण्यास सुरुवात केल्यानंतर सहा आठवड्यांनंतर, सात दिवस आकाश अंधारमय झाले आणि एक विलक्षण पाऊस पडला. तथापि, सर्पांचा पराक्रमी राजा, मुकलिंडा, पृथ्वीच्या खालून आला आणि सर्व संरक्षणाचा स्रोत असलेल्या त्याच्या फण्याने त्यांचे संरक्षण केले. जेव्हा मोठे वादळ शांत झाले तेव्हा सर्प राजाने आपले मानवी रूप धारण केले आणि बुद्धापुढे नतमस्तक झाला. त्यानंतर ते आनंदाने आपल्या राजवाड्यात परतले.

मुकालिंडा प्रथम मुकालिंडा सुत्तामध्ये आढळतो. जेथे असे वर्णन केले आहे की नाग राजाने बुद्धाच्या शरीराला त्याच्या कुंडलीने सात वेळा वळसा घालून आणि कुंडल पसरवून उभे राहून बुद्धांचे वाईट तत्वांपासून संरक्षण केले. बुद्धाने ध्यान पूर्ण केल्यानंतर आणि आकाश मोकळे झाल्यावर, मुकलिंडाने तरुणाचे रूप धारण केले आणि त्यांच्यापुढे नतमस्तक झाले.^[३]

मुकलिंडाचे चित्रण करणारी पहिली अस्तित्त्वात असलेली कलाकृती महाराष्ट्रातील पवनी येथील इसापूर्व दुसऱ्या शतकातील स्तूपातून आली आहे. जिथे पाच डोके असलेला नाग बुद्धाच्या रिकाम्या आसनाचे रक्षण करतो असे चित्रण केले आहे. सांचीच्या समकालीन कलाकृतीने त्याला प्राणीसंग्रहालय-अँट्रोपोमॉर्फिक स्वरूपात चित्रित केले आहे आणि त्यात नागिणीच्या एका निवृत्त व्यक्तीने भाग घेतला आहे.^[३]

लाओ बौद्ध कलेत मुकलिंडाच्या संरक्षणाखाली बुद्ध ध्यान करण्याचा विषय खूप सामान्य आहे. बुनलेउआ सुलिलाटच्या शिल्पकला उद्यान साला केओकूमध्ये विशेषतः आश्चर्यकारक अवाढव्य आधुनिक प्रस्तुती आहे.

बुद्धाचे चित्रण करणारी कला ज्यावर मुकलिंडाचा फणा आहे, त्यावर पार्श्वनाथाच्या जैन कलेचा प्रभाव पडला असावा. ज्याने स्वतःला नागासारखा फण असलेला माणूस दर्शविले होते.^[३]

मुकलिंडा (मुचलिंडा) ची आख्यायिका अल्डॉस हक्सलीच्या कादंबरी आयलंडमध्ये ठळकपणे वैशिष्ट्यीकृत आहे. जिथे ते पाश्चात्य संस्कृतीतील सापांच्या प्रतिकूल/सतर्क दृष्टिकोनाच्या विरोधात, मानव आणि निसर्ग यांच्यातील संवादाचे रूपक म्हणून कार्य करते.

वेबकॉमिक सिनफेस्टने २०१० मध्ये रविवारच्या पट्टीमध्ये याची आवृत्ती दर्शविली होती.^[४]

• 
  गौतम बुद्धांना आश्रय देणारा मुकलिंदा ( नागा प्रोक वृत्ती ); रंगद्रव्य आणि सोन्याच्या खुणा असलेला १२व्या शतकातील ख्मेर सँडस्टोन, होनोलुलु अकादमी ऑफ आर्ट्स
• 
  मुकलिंडा तलाव, महाबोधी मंदिर, बोधगया, बिहार, भारत येथे बुद्धांचे संरक्षण करणारी मुकलिंदाची मूर्ती
• 
  ईशान्य थायलंडमधील नोंग खाई येथील शिल्पकला
• 
  मुकलिंडा आश्रय देणारा बुद्ध - बौद्ध सिमुओंग
• 
  चिनी मंदिर
• 
  चित्रकलेमध्ये बुद्धाचे संरक्षण करताना मुकलिंदा