Jump to content

महाराष्ट्राची संस्कृती

महाराष्ट्र हे जमिनीच्या क्षेत्रफळाच्या बाबतीत भारतातील तिसरे आणि लोकसंख्येच्या बाबतीत भारतातील दुसरे मोठे राज्य आहे. ज्ञानेश्वर, नामदेव, चोखामेळा, एकनाथ आणि तुकाराम या वारकरी धार्मिक चळवळीतील मराठी संतांचा महाराष्ट्राला मोठा इतिहास आहे, जे महाराष्ट्राच्या संस्कृतीचा किंवा मराठी संस्कृतीचा एक आधार आहे. 17व्या शतकातील छत्रपती शिवाजी महाराजांनी स्थापन केलेल्या स्थानिक मराठा साम्राज्याचा महाराष्ट्राच्या संस्कृतीवर प्रचंड प्रभाव आहे.

महाराष्ट्र राज्यामध्ये हिंदू, मुस्लिम, बौद्ध, शीख, ख्रिश्चन इत्यादींशी संबंधित अनेक संस्कृतींचा समावेश आहे. भगवान गणेश, मारुती, शिवलिंगाचे रूप असलेले महादेव, खंडोबा, काळूबाई देवी आणि भगवान विठ्ठल या महाराष्ट्रातील हिंदूंनी पूजलेल्या काही देवता आहेत.

महाराष्ट्राची विभागणी 5 प्रदेशात केली आहे: कोकण, पश्चिम महाराष्ट्र, उत्तर महाराष्ट्र, मराठवाडा, विदर्भ . मराठी भाषेच्या वेगवेगळ्या बोली, [१] लोकगीते, खाद्यपदार्थ, पोशाख आणि जातीयतेच्या रूपात प्रत्येकाची स्वतःची सांस्कृतिक ओळख आहे.

आढावा

सुमारे 80% महाराष्ट्रीयन हिंदू आहेत आणि तेथे लक्षणीय मुस्लिम, ख्रिश्चन आणि बौद्ध अल्पसंख्याक आहेत. [२] महाराष्ट्रीयन संस्कृतीत सर्व बहुसंख्य धर्मातील लोकांचा समावेश आहे. क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने प्रचंड असल्यामुळे महाराष्ट्रात अनेक उपप्रादेशिक संस्कृतीही अस्तित्वात आहेत. विदर्भाचा उपप्रदेश, पूर्वी मध्य प्रांत आणि बेरारचा भाग होता, त्यामुळे त्याचा प्रभाव तेथील संस्कृतीवर आहे. [३] महाराष्ट्रात अनेक मंदिरे आहेत, त्यातील काही हजारो वर्षे जुनी आहेत. ही मंदिरे उत्तर आणि दक्षिण भारतातून उधार घेतलेल्या स्थापत्य शैलीच्या संमिश्रणात बांधली गेली आहेत. मंदिरे हिंदू, बौद्ध आणि जैन संस्कृतीतील थीम देखील मिश्रित करतात. पंढरपूर येथील विठ्ठलाचे मंदिर हे वारकरी संप्रदायाचे सर्वात महत्त्वाचे मंदिर आहे. इतर महत्त्वाची धार्मिक स्थळे म्हणजे गणेशाची अष्टविनायक मंदिरे, भीमाशंकर जी ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे (१२ महत्त्वाची शिव मंदिरे). [४] [५]

औरंगाबादजवळ युनेस्कोची जागतिक वारसा स्थळे आणि प्रसिद्ध पर्यटन स्थळे आहेत. [६] [७] औरंगाबाद येथील बीबी का मकबरा नावाच्या औरंगजेबाच्या पत्नीच्या थडग्यात मुघल वास्तुकला पाहायला मिळते. [८] मुंबई महाराष्ट्राची राजधानी असून येथे वर्षभर दमट हवामान असते. गेटवे ऑफ इंडिया, छत्रपती शिवाजी महाराज टर्मिनस, शनिवार वाडा, आगाखान पॅलेस आणि दीक्षाभूमी ही काही ऐतिहासिक वास्तू आहेत.

महाराष्ट्रात मोठ्या प्रमाणात डोंगर, जमीन आणि सागरी किल्ले आहेत. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळापासून महाराष्ट्राच्या इतिहासात किल्ल्यांचे महत्त्वाचे स्थान आहे. महाराष्ट्रातील काही महत्त्वाचे किल्ले म्हणजे शिवनेरी, रायगड, विजयदुर्ग, प्रतापगड, सिंहगड. महाराष्ट्रातील बहुसंख्य किल्ले कोकणच्या किनारी प्रदेशात आणि सह्याद्रीच्या लगतच्या रांगांमध्ये आढळतात. [९]

धर्म, जाती आणि पंथ

धर्म

  1. ^ "Languages in Maharashtra".
  2. ^ "Maharashtra latest caste/religionwise population demographics". July 2016. 15 September 2017 रोजी पाहिले.
  3. ^ "Important facts about Vidarbha".
  4. ^ "Temples of Maharashtra". 15 September 2017 रोजी पाहिले.
  5. ^ "Top 12 Shiva temples in Maharashtra". 15 September 2017 रोजी पाहिले.
  6. ^ "Ajanta Caves". 15 September 2017 रोजी पाहिले.
  7. ^ "Ellora Caves". 15 September 2017 रोजी पाहिले.
  8. ^ "Bibi Ka Maqbara". 15 September 2017 रोजी पाहिले.
  9. ^ "Top 25 monuments in Maharashtra". 15 September 2017 रोजी पाहिले.

मराठी हिंदू अनेक धार्मिक व्यक्तींचा आदर करतात. बंका महार, भागू, दामाजीपंथ, कान्होपात्रा, कर्ममेलम, निर्मला, सदना, सखुबाई, सत्यकाम जबाली आणि सोयराबाई या प्रदेशात उगम पावलेल्या व्यक्तींमध्ये आहेत. [१]

2011 च्या जनगणनेनुसार, हिंदू धर्म हा राज्यातील 79.83% लोकसंख्येचा प्रमुख धर्म होता, तर एकूण लोकसंख्येच्या 11.54% मुस्लिम होते. महाराष्ट्रात भारतातील सर्वात जास्त बौद्ध आणि जैन लोकसंख्या आहे. महाराष्ट्राच्या एकूण लोकसंख्येमध्ये बौद्ध धर्माचा वाटा 6% आहे, 6.53 दशलक्ष अनुयायी आहेत, जे भारतातील सर्व बौद्धांपैकी 77% आहे. जैन, ख्रिश्चन आणि शीख लोकसंख्येच्या अनुक्रमे 1.2%, 1.0%, 0.2% होते.

जात

पारंपारिक जातीय पदानुक्रमाचे नेतृत्व ब्राह्मण जाती - चित्पावन, कऱ्हाडे, देशस्थ, सारस्वत आणि चंद्रसेनिया कायस्थ प्रभू यांनी केले. [२] ब्रिटिश राजवटीत मुंबईत पठारे प्रभू आणि दैवज्ञ ब्राह्मण समाजाचा समावेश होता. [३] [४] [५] पश्चिम महाराष्ट्रात मराठा 32% आणि कुणबी 7% आहेत, तर इतर मागासवर्गीय लोकसंख्या (कुणबी व्यतिरिक्त) 27% होती. मध्यवर्ती श्रेणीतील इतर जातींचा समावेश आहे: गुज्जर आणि राजपूत जे शतकानुशतके उत्तर भारतातून महाराष्ट्रात स्थलांतरित झाले - आणि उत्तर महाराष्ट्रात स्थायिक झाले. महारांची लोकसंख्या ८% होती. [६]

पोशाख

महाराष्ट्रातील पारंपारिक पुरुषांच्या पोशाखात धोतर, आणि फेटा या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या धोतीचा समावेश होतो, तर चोली आणि नऊ गजची साडी स्थानिक पातळीवर नऊवारी साडी किंवा लुगडा म्हणून ओळखली जाते. [७] [८] पारंपारिक पोशाख पुरुषांसाठी ट्राउझर्स आणि शर्ट आणि महिलांसाठी पाच यार्ड साडी किंवा सलवार खमीज हे लोकप्रिय बदल म्हणून दुर्मिळ होत आहेत. पारंपारिक पोशाख केवळ विशेष प्रसंगी आणि सणांमध्येच महाराष्ट्रीयन वापरतात. [९] मराठी स्त्रियाही त्यांच्या महाराष्ट्रात फुलांनी बनवलेला गजरा किंवा वेणी घालतात. तनमणी, बोरमाळ, राणीहार, कोल्हापुरी साज, ठुशी असे दागिने गळ्यात घालायचे; हाताच्या कोपराच्या वरच्या भागावर बाजुबंद; पायंजन घोट्यावर घालायचे; कुडी, बुगडी, कुडका, वेल, कानावर बळी; नाकावर मराठी नथ; पायाच्या बोटांवर jodave. [१०]

पाककृती

इतर भारतीय पाककृतींसोबत सामायिक करताना महाराष्ट्रीयन खाद्यपदार्थांमध्ये विशिष्ट गुणधर्म आहेत. पारंपारिकपणे, महाराष्ट्रीयन लोक त्यांचे अन्न इतरांपेक्षा अधिक कठोर मानतात. महाराष्ट्रीयन खाद्यपदार्थांमध्ये सौम्य आणि अतिशय मसालेदार पदार्थांचा समावेश होतो.

सामान्य महाराष्ट्रीयन जेवणात उकडलेला भात, भाकरी किंवा पोळी सोबत वरण, आमटी आणि शिजवलेली मसूर किंवा मसालेदार भाजी असते. भाकरी हा महाराष्ट्रीयन पदार्थाचा अविभाज्य भाग आहे. भाकरी ही मोती बाजरी, तांदूळ, ज्वारी, राजगिरा आणि इतर अनेक धान्यांच्या पिठापासून बनवलेली ज्वालावर भाजलेली बुकोलिक ब्रेड आहे. रोलिंग पिनने सपाट केलेल्या चपात्यासारख्या इतर प्रकारच्या ब्रेडच्या विपरीत, भाकरी हाताने चपटी केली जाते. [११]

बटाटा वडा, वडा पाव, पुरण पोळी, उकडीचे मोदक, साबुदाण्याची खिचडी, पावभाजी आणि मसाला भात हे काही लोकप्रिय शाकाहारी पदार्थ आहेत जे संपूर्ण महाराष्ट्रात सर्व्ह केले जातात. [१२]

मांसाहारी अन्नामध्ये मुख्यतः मासे, चिकन आणि मटण यांचे बनलेले पदार्थ असतात. काही लोकप्रिय मांसाहारी पदार्थांमध्ये सुक्का मटण, पंधरा रस्सा आणि तबमडा रस्सा यांचा समावेश होतो, जे कोल्हापुरातून आलेले आहेत आणि विदर्भात लोकप्रिय असलेले साओजी मटन. [१२]

महाराष्‍ट्राच्‍या पाककृतीची किनारपट्टी आणि आतील भाग अशा दोन प्रमुख विभागांमध्ये विभागणी करता येईल. कोकण, महाराष्ट्राच्या किनारपट्टीच्या प्रदेशात स्वतःचे खाद्यप्रकार आहे जे मालवणी, गौड सारस्वत ब्राह्मण आणि गोव्याच्या पाककृतींनी प्रभावित असलेल्या पदार्थांचे मिश्रण आहे [१२]

स्पष्टपणे महाराष्ट्रीयन पदार्थांमध्ये pitla, bhakri, भरलेली वांगी, उकडीचे ukdiche , bharleli vangi aluchi patal bhaji, thalipeeth, pav bhaji, Puran Poli, shrikhand, basundi, vada pav, nashik chi आणि मुंबईचा समावेश आहे. Puneri missal, nagpuri, sambar vada आणि selucha chanaare हे देखील महाराष्ट्रातून आलेले मानले जातात. [१३]

कोकणी, वराडी, आगरी आणि खानदेशी पदार्थ पर्यटकांमध्ये लोकप्रिय आहेत. कढीपत्ता, नारळ आणि शेंगदाणे यांचा वळसा घालून महाराष्ट्रीय खाद्यपदार्थांमध्ये मिरपूड आणि मसाल्यात बरेचदा मजबूत असतात; सुप्रसिद्ध पदार्थांमध्ये वडा पाव, मिसळ पाव आणि मुंबई चाट आणि पुणेरी मिसळ, सेलुचा चना यांचा समावेश आहे. [१३]

न्याहारीच्या ठराविक पदार्थांमध्ये misal, pohe, upma, sheera, sabudana khichadi आणि thalipeeth यांचा समावेश होतो. काही घरांमध्ये आदल्या रात्रीचा उरलेला भात कांदे, हळद आणि मोहरी घालून नाश्त्यात phodnicha bhat . तृणधान्ये, ब्रेड आणि अंडी यांसारखे सामान्य पाश्चात्य नाश्त्याचे पदार्थ तसेच इडली आणि डोसा यांसारखे दक्षिण भारतीय पदार्थ देखील लोकप्रिय आहेत. न्याहारीसोबत चहा किंवा कॉफी दिली जाते.

शहरी लंच आणि डिनर मेनू

महाराष्ट्रीयन शाकाहारी जेवण ज्यामध्ये विविध पदार्थांचा समावेश असतो, शहरी भागात शाकाहारी लंच आणि डिनर प्लेट्समध्ये खालील गोष्टींचा समावेश असतो:

  • गव्हाची सपाट भाकरी जसे की गोल चपाती किंवा घडीची पोळी (स्तरित त्रिकोणी चपाती)
  • उकडलेले तांदूळ
  • कांदे, टोमॅटो किंवा काकडीवर आधारित कोशिंबीर किंवा कोशिंबीर
  • Papad किंवा संबंधित फराळ जसे की sandge, kurdaya आणि sabudana papdya
  • कोरडी किंवा ताजी चटणी, कैरी किंवा लिंबाचे लोणचे
  • toor dal, इतर dals किंवा Aamti आधारित kadhi किंवा varan सूप. जेव्हा usal मेनूचा भाग असेल तेव्हा aamti वगळली जाऊ शकते.
  • अंडी, भेंडी, बटाटे किंवा फुलकोबी यासारख्या हंगामी उपलब्धतेवर आधारित ग्रेव्हीसह भाज्या
  • कोरड्या पालेभाज्या जसे की पालक
  • अंकुरलेल्या किंवा न फुटलेल्या संपूर्ण शेंगांवर आधारित उसळ

भाकरी, भात आणि चटणी व्यतिरिक्त, इतर पदार्थ बदलले जाऊ शकतात. मांस, मासे आणि कुक्कुट खाणारी कुटुंबे शाकाहारी आणि मांसाहारी पदार्थ एकत्र करू शकतात, ज्यात भात आणि चपात्या मुख्य पदार्थ उरतात. भाजी किंवा मांसाहारी पदार्थ हे मूलत: ब्रेडसाठी किंवा भातामध्ये मिसळण्यासाठी डिप असतात.

पारंपारिक जेवणाचे पदार्थ गोलाकार पद्धतीने मांडले जातात. 12 वाजता मीठ ठेवून, लोणचे, कोशिंबीर आणि मसाले मीठाच्या घड्याळाच्या विरुद्ध दिशेने ठेवले जातात. पालेभाज्या करी, कोरड्या भाज्या, अंकुरलेली करी ( उसळ ) आणि डाळ यांच्या क्रमाने घड्याळाच्या दिशेने भाजीची तयारी केली जाते. तांदूळ मध्यभागी न राहता नेहमी परिघावर असतो.

ग्रामीण लंच आणि डिनर मेनू

सामान्य महाराष्ट्रीयन जेवणात भजी, भाकरी, कच्चा कांदा आणि लोणचे असते. कोकण किनारपट्टी भागात सामान्य जेवणात उकडलेला भात, भात किंवा नाचणीच्या पिठाची भाकरी आणि भाजी असते.

महाराष्ट्रातील इतर भागात जसे की देश, खानदेश, मराठवाडा आणि विदर्भात, पारंपारिक मुख्य भाकरी ही डाळ आणि भाज्यांच्या मिश्रणासह होते. भाकरीची जागा आता गव्हाच्या चपात्यांनी घेतली आहे.

आर्किटेक्चर

जत्रे आणि उत्सव

गुढीपाडवा हा हिंदू वर्षाचा पहिला दिवस म्हणून साजरा केला जातो. गुढी ही बांबूची काठी रंगीत रेशमी कापडाने आणि फुलांनी हारलेली आणि गोड शीर्षाची प्रतीक आहे. गणेश चतुर्थी हा महाराष्ट्रातील सर्वात महत्वाचा सण आहे. दहा दिवस मोठ्या आनंदाने साजरा केला जातो. [१४]

बाणगंगा उत्सव, भाऊबीज, एलिफंटा उत्सव, एलोरा उत्सव, गंगा दशहरा, जीवती पूजा, कालिदास उत्सव, कोजागिरी पौर्णिमा, महाराष्ट्र दिन, नागा पंचमी, नारळी पौर्णिमा, पोळा, शिवजयंती आणि वटपौर्णिमा हे महाराष्ट्रातील काही महत्त्वाचे सण आहेत. [१५]

दिवाळीत, मुलं मराठा राजा शिवाजीला श्रद्धांजली म्हणून स्थानिक पातळीवर 'किल्ला' म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या किल्ल्याची प्रतिकृती तयार करतात. ते माती आणि खडकांपासून बनवलेले आहेत आणि मोहरीच्या कोंबांनी, मावळ्या किंवा खेळण्यांचे सैनिक, खेळण्यातील तोफा आणि सूक्ष्म प्राणी यांनी सजलेले आहेत. [१६]

खेळ

खेळ हा महाराष्ट्राच्या संस्कृतीचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. क्रिकेट, कबड्डी, हॉकी, खो खो, बॅडमिंटन आणि टेबल टेनिस हे राज्यातील लोकप्रिय खेळ आहेत. [१७] हिंद केसरी, महाराष्ट्र केसरी यासारख्या कुस्ती स्पर्धा महाराष्ट्राच्या ग्रामीण भागात खूप लोकप्रिय आहेत. [१८] क्रिकेट हा राज्यात सर्वाधिक लोकप्रिय आणि खेळला जाणारा खेळ आहे. [१९] महाराष्ट्राने सचिन तेंडुलकर आणि सुनील गावस्कर यांसारखे भारतातील अनेक आयकॉनिक क्रिकेट खेळाडू घडवले आहेत. [१८] घोडेस्वारी, कुस्ती, तलवारबाजी, धनुर्विद्या आणि नेमबाजी हे महाराष्ट्राच्या पूर्वीच्या राज्यकर्त्यांमध्ये लोकप्रिय होते. [१७] [२०] महाराष्ट्रात हॉकी, बुद्धिबळ, टेनिस आणि बॅडमिंटनसाठी विविध देशांतर्गत, फ्रँचायझी-आधारित लीग आहेत. विटी-दांडू आणि मार्बल हे पूर्वी महाराष्ट्रात मुलांचे पारंपारिक खेळ होते. [२१] . या खेळांचे पुनरुज्जीवन आणि जिल्हास्तरावर आयोजन करण्यात आले आहे. [२२] महाराष्ट्रातील क्रीडा उपक्रम हे क्रीडा आणि युवक सेवा आयुक्त, पुणे यांच्याद्वारे नियंत्रित केले जातात.

मराठी साहित्य

परफॉर्मिंग आर्ट्स

संगीत

लावणी, पोवाडा आणि तमाशा ही महाराष्ट्रातील सर्वाधिक लोकप्रिय लोकगीते आहेत. भालेरी हे लोकगीत महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांनी गायले आहे. महाराष्ट्रातील खेड्यातील स्त्रिया पतीच्या घराचे वर्णन करणारे ओवी नावाचे लोकगीत गातात. हे सामान्यतः स्त्रिया जाटावर धान्य दळताना गायतात. सुवासिनी लग्नात हळद समारंभात लोकगीते गातात. पलाणे/अंगाई गीत ही महाराष्ट्रातील एक लोरी आहे.

भजन, भारुड, गोंधळ, कीर्तन, ललिता, अभंग आणि तुंबडी गायन हे समाजाचे इतर प्रकार आहेत. महाराष्ट्रात आढळणाऱ्या लोकगीतांवर आधारित मनोरंजन. [२३]


</br>वासुदेव हा एक लोककलाकार आहे जो सकाळी घरोघरी फिरून महाराष्ट्रातील खेड्यापाड्यात वेगवेगळे अभंग म्हणतो आणि अन्नाची याचना करतो आणि आशीर्वाद देतो. मराठी संस्कृतीतील वासुदेवाची परंपरा सुमारे एक हजार-बाराशे वर्षे जुनी असल्याचा अंदाज आहे.

नृत्य

कोळी, पोवाडा, बंजारा होळी आणि लावणी नृत्य ही महाराष्ट्रातील लोकसंगीत आणि नृत्ये आहेत. लावणी नृत्य प्रकारात प्रणय, शोकांतिका, राजकारण, समाज इत्यादी अनेक विषय दाखवले जातात. 'लावणी' हा शब्द लावण्य या मराठी शब्दापासून बनला आहे ज्याचा अर्थ सुंदर आणि सौंदर्य आहे. पोवाडा नृत्य प्रकारात शिवाजीचे कर्तृत्व दाखवले जाते. कोळी नृत्याचा उगम महाराष्ट्रातील मच्छीमार समाजातून झाला. [२४] लावणी, तमाशा, दिंडी आणि काला, धनगरी गजा, लेझीम अशी इतर नृत्ये आणि विविध लोकनृत्येही सादर केली जातात. [२५]

रंगमंच

19व्या शतकाच्या मध्यापासून ते सुरू झाले होते, 1950 आणि 1960 च्या दशकात त्याची भरभराट झाली आणि त्यात संगीत नाटक (संगीत नाटक) आणि तमाशा (लोकनृत्य) सारख्या प्रकारांचा समावेश आहे. आज, भारताच्या इतर भागांतील बहुतेक थिएटरला सिनेमा आणि टेलिव्हिजनच्या आक्रमणाचा सामना करताना कठीण वेळ आली असताना, एक निष्ठावान प्रेक्षकवर्ग असलेल्या महाराष्ट्र राज्यात त्याची लक्षणीय उपस्थिती कायम आहे. विजय तेंडुलकर, पु.ल.देशपांडे, महेश एलकुंचवार आणि सतीश आळेकर यांच्या विनोदी सामाजिक नाटके, प्रहसन, ऐतिहासिक नाटके, संगीतमय, प्रायोगिक नाटके आणि 1970 नंतरच्या गंभीर नाटकांपर्यंत, ज्यांनी संपूर्ण भारतातील रंगभूमीवर प्रभाव टाकला आहे. [२६] स्वातंत्र्योत्तर काळात, बंगाली रंगभूमी आणि मराठी रंगभूमी भारतीय रंगभूमीतील नवनवीन शोध आणि लक्षणीय नाट्यनिर्मितीत आघाडीवर आहे. [२७]

सिनेमा

मराठी सिनेमा हा भारतीय सिनेमाचा सर्वात जुना प्रकार आहे. [२८] १८ मे १९१२ रोजी कोरोनेशन सिनेमॅटोग्राफ, मुंबई येथे दादासाहेब तोरणे यांचा श्री पुंडलिक हा भारतात प्रदर्शित झालेला पहिला मराठी चित्रपट होता. [२९]

दादासाहेब फाळके हे स्वातंत्र्यपूर्व भारतातील पहिले प्रणेते आणि चित्रपटसृष्टीचे संस्थापक म्हणून ओळखले जातात. 1913 मध्ये त्यांनी आपल्या पहिल्या देशी बनावटीच्या राजा हरिश्चंद्र या चित्रपटाद्वारे भारतात प्रतिमा हलवण्याची क्रांती आणली, ज्याला IFFI आणि NIFD द्वारे मराठी सिनेमाचा एक भाग मानले जाते कारण त्यात शूटिंग करताना मराठी संवाद वापरले गेले होते आणि पूर्णतः मराठी कलाकार होते. [३०]

हे सुद्धा पहा

संदर्भ

  1. ^ Shepherd, P. 111 Gurus Rediscovered:
  2. ^ Sharmila Rege (2013). Writing Caste/Writing Gender: Narrating Dalit Women's Testimonies. Zubaan Books. p. 28. ISBN 9789383074679. The traditional caste hierarchy was headed by the brahmin castes-the deshasthas, chitpavans, karhades saraswats and the chandraseniya kayastha prabhus.
  3. ^ Rosenzweig, Mark; Munshi, Kaivan (September 2006). "Traditional Institutions Meet the Modern World: Caste, Gender, and Schooling Choice in a Globalizing Economy". American Economic Review. 96: 1225–1252. doi:10.1257/aer.96.4.1225. (page 1228)High castes include all the Brahmin jatis, as well as a few other elite jatis (CKP and Pathare Prabhus). Low castes include formerly untouchable and backward castes (Scheduled Castes, Scheduled Tribes, and Other Backward Castes, as defined by the government of India). Medium castes are drawn mostly from the cultivator jatis, such as the Marathas and the Kunbis, as well as other traditional vocations that were not considered to be ritually impure.
  4. ^ Bidyut Chakrabarty (2003). "Race, caste and ethnic identity". Communal Identity in India: Its Construction and Articulation in the Twentieth Century. Oxford University Press. p. 138. ISBN 978-0195663303. Of the six groups, four are Brahmins; one is high non-brahmin caste, Chandraseniya Kayashth Prabhu (CKP), ranking next only to the Brahmins; and the other is a cultivating caste, Maratha (MK), belonging to the middle level of the hierarchy.
  5. ^ V. B. Ghuge (1994). Rajarshi Shahu: a model ruler. kirti prakashan. p. 20. In the Hindu social hierarchy the privileged classes were Brahmins, CKP's and others. Similarly, other elite classes were Parsis and Europeans.
  6. ^ Christophe Jaffrelot; Sanjay Kumar, eds. (2009). Rise of the Plebeians?: The Changing Face of the Indian Legislative Assemblies (Exploring the Political in South Asia). Routledge India. p. 216,217. ISBN 9781136516627.
  7. ^ Ghurye, Govind Sadashiv (1951). Indian Costume. Bombay: Popular Prakashan. p. 180. ISBN 978-81-7154-403-5.
  8. ^ Singh, and Mehta,, 2004. Maharashtra (Vol. 30). Popular Prakashan., K.S.; Mehta, B.V. (2004). Maharashtra (Vol. 30). Popular Prakashan. p. 1434. ISBN 81-7991-100-4.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  9. ^ Vidhi Jhaveri (August 2017). "Traditional Maharashtrian dresses". 15 September 2017 रोजी पाहिले.
  10. ^ "traditional Maharashtrian saaj jewellery".
  11. ^ Godbole, Nandita (2014-09-09). A Dozen Ways to Celebrate: Twelve Decadent Feasts for the Culinary Indulgent (इंग्रजी भाषेत). Nandita Godbole. ISBN 978-1-940957-17-3.
  12. ^ a b c KUMAWAT, LOVESH (2020-05-18). CUISINE (इंग्रजी भाषेत). NotionPress. ISBN 978-1-64850-162-3.
  13. ^ a b "Food diaries: Maharashtra food and cuisine". 15 September 2017 रोजी पाहिले.
  14. ^ "Festivals of Maharashtra". www.maharashtraweb.com. 2021-07-29 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2021-07-29 रोजी पाहिले.
  15. ^ "Maharashtra Festivals - Festivals of Maharashtra India, Popular Festivals & Fairs in Maharashtra". maharashtratourism.net. 2021-07-29 रोजी पाहिले.
  16. ^ "Shivaji killas express pure reverence - Times Of India". 2012-11-04. 2012-11-04 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2022-01-16 रोजी पाहिले.
  17. ^ a b "Sports of Maharashtra". Indfy.com. 2011-10-04. 2013-11-01 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2013-10-20 रोजी पाहिले.
  18. ^ a b "Culture of Maharashtra - Sovereign Maharashtra". Maharashtramaza.info. 2013-10-20 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2013-10-20 रोजी पाहिले.
  19. ^ "'Parallel Journeys' - Celebrating Indian cricket craze - CoolAge". Coolage.in. 2013-10-20 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2013-10-20 रोजी पाहिले.
  20. ^ "History of Maharashtra". Scribd.com. 2010-11-20. 2013-10-20 रोजी पाहिले.
  21. ^ Baviskar, B. S. (2012). Pilkhod in the 1930s: A Profile. Sociological Bulletin, 61(2), 195–231. https://doi.org/10.1177/0038022920120201
  22. ^ Playing with the Past: a Framework for Studying South Asian Board Games, Raamesh Gowri Raghavan (2020), Playing with the Past: Proceedings of the NationalConference on Ancient and Medieval Indian Games
  23. ^ "Folk Music of Maharashtra-Bhaleri-Palane". Maharashtratourism. 2007-10-27 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2021-07-28 रोजी पाहिले.
  24. ^ "Culture of Maharashtra - Festivals, Art & Traditions - Holidify". www.holidify.com. 2021-07-28 रोजी पाहिले.
  25. ^ "folk dances of Maharashtra".
  26. ^ "Modern Marathi theatre had milestones, limitations." The Times of India. 7 June 2011. 7 May 2013 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित.
  27. ^ Rubin, p. 196
  28. ^ Goldsmith, Melissa U. D.; Willson, Paige A.; Fonseca, Anthony J. (2016-10-07). The Encyclopedia of Musicians and Bands on Film (इंग्रजी भाषेत). Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield. pp. XXVI. ISBN 978-1-4422-6987-3.
  29. ^ Kadam, Kumar (24 April 2012). "दादासाहेब तोरणेंचे विस्मरण नको!". 8 October 2013 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित.
  30. ^ "Marathi cinema can surpass Hindi cinema". Yahoo. 12 February 2010 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2 December 2010 रोजी पाहिले.