महाबळेश्वर स्ट्रॉबेरी

महाबळेश्वर स्ट्रॉबेरी महाबळेश्वरमधील डोंगरांच्या उतरणी घेतले जाणारे पीक आहे. महाबळेश्वरमध्ये तयार होणारी स्ट्रॉबेरी भारतात एकूण तयार होणाऱ्या स्ट्रॉबेरीच्या ८५ आहे. रास्पबेरी, तुती आणि गुसबेरीसह स्ट्रॉबेरीचे उत्पादन महाबळेश्वर आणि आसपासच्या परिसरात मोठ्या प्रमाणावर केले जाते. महाबळेश्वर स्ट्रॉबेरीला २०१० मध्ये भौगोलिक संकेत (जी आय) टॅग प्राप्त झाला.

ब्रिटिश वसाहतीच्या काळात ऑस्ट्रेलियातून स्ट्रॉबेरी या प्रदेशात आणल्या गेल्या. महाबळेश्वर ही ब्रिटिश राजवटीत बॉम्बे प्रेसिडेन्सीची उन्हाळी राजधानी होती. तेव्हापासून, स्थानिक शेतकऱ्यांनी त्यांच्या स्वतःच्या फळांच्या जाती विकसित केल्या आहेत, ज्यापैकी काही इतर ठिकाणांहून आयात केल्या जातात.^{[१][२][३]}

महाबळेश्वर स्ट्रॉबेरीची लागवड प्रामुख्याने पश्चिम महाराष्ट्रातील महाबळेश्वर-पाचगणी या डोंगराळ भागात केली जाते. स.न. २०१५ च्या उत्तरार्धात, ते अंदाजे ३००० एकर क्षेत्रामध्ये घेतले जात होते आणि दरवर्षी सुमारे ३०००० मेट्रिक टन फळांचे उत्पादन होते.^[४] देशातील एकूण स्ट्रॉबेरी उत्पादनात महाबळेश्वर स्ट्रॉबेरीचा वाटा ८५ टक्के आहे.^{[५][६][७]} प्रदेशातील थंड हवामान आणि लाल माती हे फळ वाढण्यास योग्य बनवते आणि त्याला एक अनोखी चव देते.^[१]

महाबळेश्वर स्ट्रॉबेरी हे एक हंगामी फळ आहे ज्याचा हंगाम ऑक्टोबर-नोव्हेंबर आणि एप्रिल-मे दरम्यान असतो. मुख्य रोपटे, ज्यापैकी काही जून महिन्यात कॅलिफोर्नियामधून आयात केली जातात आणि वाई सारख्या ठिकाणी रोपवाटिकांमध्ये लावली जातात. या प्रत्येक रोपट्याने तयार केलेल्या रनरची सप्टेंबर महिन्यात पुन्हा लावणी केली जाते.^[८] पावसाळ्यानंतर सप्टेंबरमध्ये धुरीकरण करून आणि प्लॅस्टिकच्या पत्र्याने शेत झाकून जमीन तयार केली जाते. या पत्र्यांच्या मध्ये भोक करून बिया लावल्या जातात. खत म्हणून गाईचे शेण आणि फवारण्या केल्या जातात.^[३]

या प्रदेशातील जवळपास निम्मी फळे कॅलिफोर्नियाच्या स्वीट चार्ली जातीची आहेत. कॅमरोसा आणि विंटर डॉन या इतर दोन प्रमुख जाती आहेत.^[६] इतर उल्लेखनीय जातींमध्ये रानिया आणि नबिला यांचा समावेश होतो.^[९] महाबळेश्वर स्ट्रॉबेरीचा वापर प्रदेशातील विविध खाद्यपदार्थ जसे की प्रिझर्व्ह, जाम, फ्रूट क्रश, आईस्क्रीम, मिल्कशेक, स्ट्रॉबेरी विथ फ्रेश क्रीम, स्ट्रॉबेरी फज, स्ट्रॉबेरी वाइन आणि जेली टॉफी बनवण्यासाठी केला जातो.^[३]

महाबळेश्वरमधील स्ट्रॉबेरी फ्रान्स, बेल्जियम, मलेशिया आणि मध्यपूर्वेतील इतर देशांमध्ये मोठ्या प्रमाणात निर्यात केल्या जातात. निर्यात करण्यापूर्वी हे फळ गोठवले जाते.^[७]

ऑल इंडिया स्ट्रॉबेरी ग्रोअर्स असोसिएशनने महाबळेश्वर स्ट्रॉबेरीची जिओग्राफिकल इंडिकेशन्स ऑफ गुड्स ॲक्ट, १९९९ अंतर्गत नोंदणी करण्याचा प्रस्ताव पेटंट, डिझाईन आणि ट्रेडमार्क्स, चेन्नईच्या कंट्रोलर-जनरल कार्यालयाकडे दिला. दोन वर्षांनंतर २०१० मध्ये या फळाला जीआय दर्जा देण्यात आला.^[२]

• मॅप्रो गार्डन
• भारतातील भौगोलिक संकेतांची यादी
• स्ट्रॉबेरी जातींची यादी

1. ^ ^{a b} Kanan Chandra, Kavita (11 May 2012). "Berry bounty". The Hindu. 27 January 2016 रोजी पाहिले.
2. ^ ^{a b} Joshi, Hrishikesh (14 May 2010). "Mahabaleshwar strawberry gets GI status". Business Standard. 27 January 2016 रोजी पाहिले.
3. ^ ^{a b c} "India's strawberry fields". The Tribune. 16 March 2014. 27 January 2016 रोजी पाहिले."India's strawberry fields". The Tribune. 16 March 2014. Retrieved 27 January 2016.
4. ^ Kasabe, Nanda (21 November 2015). "Shorter strawberry season expected this year in Maharashtra". The Financial Express. 27 January 2016 रोजी पाहिले.
5. ^ Kasabe, Nanda (18 February 2012). "Growing demand for strawberries in domestic market". The Financial Express. 1 February 2016 रोजी पाहिले.
6. ^ ^{a b} Kshirsagar, Alka (16 January 2012). "Mahabaleshwar set for good strawberry season". The Hindu Business Line. 27 January 2016 रोजी पाहिले.
7. ^ ^{a b} "Mahabaleshwar poised for strawberry boom". Rediff. 11 April 2007. 27 January 2016 रोजी पाहिले.
8. ^ Kher, Swatee (4 November 2011). "Strawberries to be late by a month or more". The Indian Express. 27 January 2016 रोजी पाहिले.
9. ^ Kasabe, Nanda (5 December 2014). "Indian strawberry finds way to Malaysian markets". The Financial Express. 27 January 2016 रोजी पाहिले.